Jakość Mikrobiologiczna Powietrza Zewnętrznego – Normy i Standardy
- Szczegóły
Nadzór nad higieną procesu produkcyjnego w zakładach wytwarzających żywność powinien obejmować, oprócz kontroli czystości powierzchni i stanu higieny pracowników, również kontrolę czystości powietrza. Zanieczyszczone powietrze stanowi zagrożenie nie tylko dla zdrowia pracowników, ale również dla czystości produktu, a także utrudnia osiąganie odpowiedniej skuteczności mycia i dezynfekcji urządzeń oraz pomieszczeń.
Źródła i Zagrożenia Zanieczyszczeń Mikrobiologicznych
Jakość powietrza rozpatrywana pod względem czystości mikrobiologicznej zależna jest od stanu sanitarnego pomieszczeń produkcyjnych, wilgotności i temperatury w nich panującej, sprawności systemów wymiany powietrza, liczby osób przebywających w pomieszczeniu i ich higieny osobistej, obciążenia mikrobiologicznego, jaki wprowadzają surowce, stopnia umaszynowienia procesu technologicznego. Należy pamiętać, że z niektórymi procesami technologicznymi związane są szczególne zagrożenia dla jakości powietrza, np. enzymy pochodzenia bakteryjnego.
Bioaerozole przenoszone są drogą powietrzno-pyłową lub powietrzno-kropelkową, a osiadając na powierzchniach roboczych oraz surowcach i produktach gotowych, powodują ich zanieczyszczenie.
Polskie Normy Dotyczące Czystości Powietrza
W latach osiemdziesiątych XX wieku wprowadzono rodzinę polskich norm: Ochrona czystości powietrza:
- PN-89/Z-04111/01 Ochrona czystości powietrza.
- PN-89/Z-04111/02 Ochrona czystości powietrza. Badania mikrobiologiczne.
- PN-89/Z-04111/03 Ochrona czystości powietrza. Badania mikrobiologiczne.
- PN-89/Z-04008/08 Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek.
Natomiast zeszyt drugi i trzeci zawierają metodyki oznaczania ogólnej liczby bakterii mezofilnych, liczby bakterii wskaźnikowych oraz grzybów mikroskopowych znajdujących się w powietrzu atmosferycznym pobieranym jednocześnie metodą aspiracyjną i sedymentacyjną. Jednak w świetle obecnej wiedzy zastosowane wartości krytyczne dla takiej klasyfikacji nie wydają się właściwe, szczególnie dla pomieszczeń przemysłowych zanieczyszczonych pyłem organicznym.
Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza
Ponadto normy te dopuszczają stosowanie metody sedymentacyjnej, która często nie daje wiarygodnych i powtarzalnych wyników.
Aktualne Normy Europejskie
Warunki pobierania mikrobiologicznych próbek powietrza na stanowiskach pracy w odniesieniu do mikroorganizmów i endotoksyn określa również nowsza norma PN-EN 13098:2020. Natomiast norma PN-EN 14031:2006 Powietrze na stanowiskach pracy. Oznaczanie endotoksyn zawieszonych w powietrzu zawiera informacje dotyczące metod pobierania próbek, warunków transportu, przechowywania i wyznaczania poziomu endotoksyn bakteryjnych. Norma zawiera wytyczne do dokonania oceny narażenia na endotoksyny bakteryjne zawieszone w powietrzu na stanowiskach pracy i omawia m.in.
Normy PN-EN 14042:2010 Powietrze na stanowiskach pracy. Przewodnik wdrażania i stosowania procedur do oceny narażenia na czynniki chemiczne i biologiczne. Wymagania i metody badań oraz PN-EN 14583:2008 Powietrze na stanowiskach pracy. Wolumetryczne urządzenia do pobierania próbek bioaerozolu są pomocnymi przewodnikami do prowadzenia kontroli powietrza.
Metody Pobierania Próbek Powietrza
Monitorując jakość powietrza skupiamy się głównie na obserwowaniu trendów i wychwytywaniu sytuacji odbiegających od przyjętej akceptowalnej normy. Przy takim podejściu może się wydawać, że sama metoda pobrania próbki nie ma aż takiego znaczenia, a ważniejszym jest pobieranie zawsze w taki sam sposób. Dlatego wiele zakładów wciąż polega na wynikach uzyskanych za pomocą techniki sedymentacyjnej, nie widząc konieczności inwestowania w próbniki do metody zderzeniowej.
Należy jednak mieć na uwadze, że metoda sedymentacyjna może być obarczona bardzo dużym błędem, wynikającym z niemożności określenia objętości „pobranego” powietrza, nieosiadaniu na powierzchni płytki wszystkich obecnych organizmów czy wpływu przypadkowego ruchu powietrza na wynik takiego badania. Wszystko to powoduje, że współczynnik zmienności dla tej metody jest bardzo duży i wynosi nawet 50%. Co oznacza, że badając kilkakrotnie ten sam punkt w tym samym czasie możemy uzyskać bardzo różne wyniki, a ich analiza jest znacznie utrudniona i wymaga pobrania większej liczby próbek w celu wyciągnięcia wiarygodnej średniej.
Przeczytaj także: Analiza jakości powietrza w Serocku
Wszystkich powyższych wad metody sedymentacyjnej pozbawiona jest metoda pobierania z użyciem próbników powietrza - tzw. metoda zderzeniowa. Identycznie jak w metodzie sedymentacyjnej, płytkę następnie inkubuje się w temperaturze i czasie odpowiednich dla docelowej grupy mikroorganizmów. Inny jest jednak sposób liczenia wyników. W metodzie sedymentacyjnej do końcowych obliczeń musimy znać promień płytki agarowej, czas ekspozycji i średni wynik z wszystkich powtórzeń. W metodzie zderzeniowej bazujemy tylko na liczbie wyrosłych kolonii i tablicy statystycznej dostarczanej przez producenta próbnika.
Do tego sam proces pobierania próbki jest o wiele krótszy (zwykle próbniki, w zależności od modelu, pobierają dokładnie 100 lub 200 litrów powietrza w ciągu minuty), a więc o wiele mniejszy jest potencjalny wpływ przypadkowych czynników zewnętrznych na wynik końcowy.
Dostępne na rynku modele próbników są nieraz bardzo rozbudowane i przystosowane do specjalnych wymagań pracy, np. w strefach czystych, a nawet komorach, do których nie można z próbnikiem wejść, a jedynym sposobem zbadania powietrza jest umieszczona tam na stałe głowica próbnika, do której tylko z zewnątrz podpina się urządzenie.
Propozycje Dopuszczalnych Wartości Zanieczyszczeń Mikrobiologicznych
Propozycję dopuszczalnego stopnia mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza pomieszczeń produkcyjnych w przemyśle spożywczym można znaleźć w dość starej niestety publikacji B. Krzysztofika.
Obszerny przegląd literaturowy został opracowany przez dr. Rafała L. Górnego: Biologiczne czynniki szkodliwe: normy, zalecenia i propozycje wartości dopuszczalnych.
Przeczytaj także: Pomiary zanieczyszczeń w Stacji Czernica
Od kilku lat Zespół Ekspertów ds. czynników Biologicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN pracuje nad przyjęciem dopuszczalnych wartości stężeń najczęściej występujących mikroorganizmów i endotoksyn bakteryjnych w powietrzu przemysłowego środowiska pracy. Propozycje kryteriów i wartości granicznych tego zespołu podaje Tabela 1.
| Grupa czynników | Dopuszczalna liczebność |
|---|---|
| Czynniki z 3. i 4. grupy zagrożenia | [Wartość] |
1) Wg Rozporządzenia MZ [2005]: czynniki 3. grupy zagrożenia - drobnoustroje, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, ale istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia; czynniki 4.
Wentylacja i Klimatyzacja w Obiektach Medycznych
Instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne odgrywają kluczową rolę w placówkach medycznych: szpitalach, przychodniach, domach opieki oraz innych instytucjach ochrony zdrowia. Jakość powietrza i warunki środowiskowe w takich obiektach mają bezpośredni wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo pacjentów oraz personelu medycznego.
Aspekty prawne i normatywne
W polskim systemie prawnym kwestie związane z klimatyzacją i wentylacją w obiektach medycznych nie zostały ujęte w sposób kompleksowy. Choć dostępne są pewne dokumenty, wciąż brakuje spójnych i szczegółowych wytycznych projektowych.
Główne źródła informacji:
- „Wytyczne projektowania szpitali ogólnych” (1984 r.) - dokument przestarzały, nieodzwierciedlający obecnych realiów ani postępu technologicznego, szczególnie w zakresie mikrobiologii i czystości powietrza na salach operacyjnych.
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 26 marca 2019 r. - zawiera wymagania dla pomieszczeń i urządzeń podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Jest to obecnie najważniejszy akt prawny, choć uznawany za ogólny i niewystarczający.
- PN-EN 13053 - norma dotycząca central wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, również w wykonaniu higienicznym.
- „Wytyczne projektowania, wykonania, odbioru i eksploatacji systemów wentylacji i klimatyzacji dla podmiotów wykonujących działalność leczniczą” - dokument pomocniczy rekomendowany przez Ministerstwo Zdrowia. Stanowi praktyczną podstawę do projektowania nowych placówek oraz modernizacji istniejących.
- PN-EN ISO 14644-1:2016 - norma określająca klasy czystości powietrza w oparciu o stężenie cząstek pyłowych.
W obliczu niedoskonałości krajowych przepisów, projektanci coraz częściej sięgają po europejskie standardy - szczególnie niemiecką normę DIN 1946-4:2008 („Ventilation and air conditioning - Part 4: Ventilation in hospitals”), która kompleksowo reguluje kwestie czystości powietrza, wymaganych strumieni wentylacyjnych i klasyfikacji pomieszczeń.
Klasyfikacja pomieszczeń - podstawa projektowania
Odpowiednie przyporządkowanie pomieszczeń do właściwej kategorii stanowi fundament projektowania systemów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Umożliwia ono określenie wymaganych poziomów czystości powietrza, typu filtracji, strumienia powietrza zewnętrznego, prędkości nawiewu oraz układu ciśnień.
W polskich wytycznych rekomendowanych przez Ministerstwo Zdrowia, wyróżniono cztery klasy pomieszczeń:
- S1 - sale operacyjne, podzielone na trzy podkategorie w zależności od rodzaju zabiegów i przeznaczenia;
- S2 - pomieszczenia o podwyższonych wymaganiach higienicznych, np. sale pooperacyjne, izolatki;
- S3 - oddziały zakaźne i separatki;
- S4 - pozostałe pomieszczenia.
Czystość powietrza i mikroklimat
Utrzymanie odpowiednich parametrów powietrza to klucz do zapewnienia bezpieczeństwa sanitarno-epidemiologicznego. W salach operacyjnych istotne znaczenie mają: intensywność użytkowania, obecność personelu, oraz źródła zanieczyszczeń - zarówno pyłowych, jak i mikrobiologicznych.
Czystość pyłowa:
Określana jest przez maksymalną dopuszczalną liczbę cząstek stałych o danym rozmiarze w jednostce objętości powietrza. Klasyfikacja czystości znajduje się w normie PN-EN ISO 14644.
Czystość mikrobiologiczna:
Drobnoustroje unoszące się w powietrzu mogą osiadać na narzędziach lub ranach operacyjnych, stanowiąc realne zagrożenie dla zdrowia pacjentów. Dlatego niezbędne są regularne testy mikrobiologiczne oraz spełnienie wymogów projektowych w zakresie filtracji i kierunku przepływu powietrza.
Parametry mikroklimatu
W projektowaniu instalacji uwzględnia się szereg parametrów środowiskowych, które muszą być dostosowane do klasy pomieszczenia:
- temperatura powietrza,
- wilgotność względna,
- prędkość nawiewu,
- minimalny strumień powietrza zewnętrznego,
- minimalna krotność wymian powietrza,
- układ nad- lub podciśnienia,
- poziom hałasu.
Odpowiednio zaprojektowany system wentylacji i klimatyzacji, spełniający powyższe kryteria, zapewnia bezpieczne i komfortowe warunki pracy oraz leczenia - co ma fundamentalne znaczenie w każdym obiekcie ochrony zdrowia.
tags: #jakość #mikrobiologiczna #powietrza #zewnętrznego #normy
