Zagrożenia BHP w Oczyszczalniach Ścieków

Szczegóły: Opublikowano: 27. October 2025

Powszechna jest wiedza na temat funkcji oczyszczalni ścieków, czyli usuwania ze ścieków - za pomocą urządzeń i obiektów technologicznych - zanieczyszczeń mechanicznych, chemicznych i biologicznych. Oczyszczalnie ścieków to miejsca, służące ochronie środowiska. Jednak zanim przetworzymy ścieki na produkty przyjazne przyrodzie, mamy bezpośredni kontakt z zanieczyszczeniami i odpadami, negatywnie wpływającymi na środowisko pracy, a tym samym na pracowników. Być może nie wszyscy zdają sobie z tego sprawę, ale dla pracowników, obsługujących urządzenia na oczyszczalni ścieków komunalnych, reżim sanitarny to chleb powszedni.

Charakterystyka Zagrożeń

Szkodliwość ta jest zależna od wielu czynników, między innym od wielkości oczyszczalni ścieków, ilości i składu biologicznego oczyszczanych ścieków, sposobu prowadzenia procesu oczyszczania ścieków, a nawet od warunków meteorologicznych i przyrodniczych. Pracownikami najbardziej narażonymi na zagrożenia są osoby wykonujące czynności na wolnym powietrzu na terenie oczyszczalni. Przykładowe stanowiska pracy na terenie oczyszczalni to: mechanik obchodowy, maszynista urządzeń, konserwator.

Zagrożenia Biologiczne

Ścieki oraz niezdezynfekowane osady ściekowe są siedliskiem ogromnej liczby mikroorganizmów: wirusów, bakterii, grzybów, glonów, pierwotniaków, a także robaków pasożytniczych (w formie dojrzałych osobników, jaj czy cyst) oraz produktów ich rozpadu (endotoksyny, glukany). Niektóre z tych mikroorganizmów są eliminowane w procesie tlenowego oczyszczania ścieków, inne przechodzą jednak do osadów ściekowych i mogą przeżyć od kilku do kilkudziesięciu dni. W skrajnych przypadkach zachowują swoją wirulentność (zdolność do wywołania infekcji) nawet do kilku lat. Wymienione czynniki biologiczne mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie pracowników obsługi oczyszczalni. Do infekcji może dojść drogą oddechową - poprzez wdychanie bioareozolu powstającego w procesie odbioru i przetwarzania ścieków, drogą pokarmową - przez skażony biologiczne pokarm lub przeniesienie zanieczyszczeń do układu pokarmowego brudnymi rękami, a także przez skórę.

Wirusy

Infekcyjne gatunki wirusów występujących w ściekach, to: polio, Coxsackie (zapalenie spojówek, zapalenie mięśnia sercowego), ECHO (zapalenie opon mózgowych), Rotawirusy (stany zapalne żołądkowo-jelitowe), Adenowirusy (nieżyt nosa i gardła), Norwalk (stany zapalne żołądkowo - jelitowe) oraz HAV (wirusowe zapalenie wątroby typu A), HIV (zespół nabytego braku odporności) i HCV (wirusowe zapalenie wątroby typu C). Wirusowe zapalenie wątroby jest jednym z najbardziej niebezpiecznych schorzeń, których źródłem mogą być ścieki. Wirusy te są odporne na czynniki chemiczne i fizyczne, a zakażenie następuje drogą pokarmową (wirusowe zapalenie wątroby typu A) lub przez uszkodzoną skórę (wirusowe zapalenie wątroby typu B i C).

Bakterie

Bakterie to bardzo zróżnicowana grupa mikroorganizmów. Mogą powodować zatrucia i symptomy alergii u pracowników oczyszczalni. Do najczęściej spotykanych rodzajów bakterii należą: ziarniniaki, pałeczki, gronkowce, paciorkowce oraz ziarniniaki Grama-ujemne. W normalnych warunkach środowiskowych, to znaczy przy niskich stężeniach bakterii, nie stanowią zagrożenia. Są jednak gatunki, które wykazują właściwości chorobotwórcze - gronkowce hemolizujące, paciorkowce hemolizujące, Helicobacter pylori, Legionella pneumophila i Salmonella spp. Endotoksyna, znajdująca się w bakteriach Grama-ujemnych, ma działanie silnie toksyczne i decyduje o właściwościach patogennych bakterii. Te związki aktywne biologicznie mogą być przyczyną wysokiej temperatury, trudności w oddychaniu, zmiany liczby leukocytów we krwi, hipoglikemii, hipotensji wstrząsu oraz mogą zaostrzyć przebieg astmy oskrzelowej.

Przeczytaj także: Co warto wiedzieć o wodzie pitnej

Grzyby

Kolejną grupą mikroorganizmów, należących do czynników biologicznych na oczyszczalni są grzyby, a w szczególności grzyby pleśniowe, będące przyczyną wielu groźnych chorób: dermatozy skórne i głębokie, schorzenia układu oddechowego, mikotoksydozy oraz zatrucia związkami lotnymi. Ta grupa mikroorganizmów jest częstym czynnikiem alergizującym, mającym wpływ na rozwój astmy, alergiczne nieżyty górnych dróg oddechowych, zapalenie spojówek i nieżytu układu pokarmowego. Mikotoksyny to metabolity uboczne, które powodują zapalenie skóry oraz zatrucia z objawami bólu głowy, biegunki, zaburzenia mechanizmów immunologicznych oraz uszkodzenia wątroby i nerek. Istnieje grupa mikotoksyn, która ma działanie mutagenne i rakotwórcze. Niektóre mikotoksyny wywołują zaburzenia w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.

Robaki Pasożytnicze

Robaki pasożytnicze w ściekach i osadach komunalnych mogą występować w postaci form dojrzałych, jaj i cyst. Największe zagrożenia chorobotwórcze dla pracowników oczyszczalni ścieków stanowią: tasiemiec bąblowcowy, tasiemiec uzbrojony, tasiemiec nieuzbrojony, motylica wątrobowa, lamblia, węgorek jelitowy oraz glista psia.

Zagrożenia Chemiczne

Na terenie oczyszczalni magazynowane i stosowane są substancje, takie jak: chlor, podchloryn sodowy, siarczan glinowy i żelazawy, chlorek żelazawy, wapno, wapno chlorowane, fluorokrzemian sodowy, kwas fluorokrzemowy, ozon, kwas siarkowy, kwas solny, wodorotlenek sodowy, krzemian sodowy, tiosiarczan sodu, węgiel aktywny. Szczegółowe zasady przechowywania i stosowania środków chemicznych reguluje rozporządzenie w sprawie bhp przy stosowaniu środków chemicznych do uzdatniania wody i oczyszczania ścieków [1].

Środki Ochrony i Bezpieczeństwa

Pracownicy stykający się bezpośrednio ze ściekami powinni korzystać z oddzielnych urządzeń higienicznosanitarnych, takich jak ustępy, natryski, umywalnie, szatnie przepustowe. W pomieszczeniach lub obiektach, w których są transportowane, przechowywane lub używane kwasy i zasady nieorganiczne, należy zainstalować wodne natryski ratunkowe oraz zapewnić środki do przemywania oczu wodą i substancjami neutralizującymi. Należy ponadto pamiętać, że - na podstawie art. 20 ust. 4 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi [2] - osoby wykonujące pracę w oczyszczalni ścieków obowiązują szczepienia ochronne, które zostały określone w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych... [3]

Poszczególne obiekty i urządzenia oczyszczalni ścieków powinny mieć ustalone nazwy, zgodnie z dokumentacją techniczną, uwidocznione na przymocowanych tablicach, oraz informacje o zagrożeniach. Instalacje stosowane w oczyszczalniach ścieków i przepompowniach powinny posiadać oznaczenia umożliwiające łatwe rozróżnienie przesyłanych mediów oraz powinny być wyposażone w urządzenia kontrolno-pomiarowe, umożliwiające ocenę prawidłowości pracy. Wszystkie zasuwy i zawory powinny mieć oznaczone położenie, w którym otwierają lub zamykają przewód. W przypadku zakwalifikowania obiektów, stref i przestrzeni zewnętrznych oczyszczalni ścieków do jednej z kategorii zagrożenia wybuchem, należy je oznakować odpowiednimi znakami bezpieczeństwa. W przestrzeniach zagrożonych wybuchem zabrania się palenia tytoniu, używania otwartego płomienia oraz wykonywania prac mogących spowodować zapłon mieszaniny wybuchowej, a przed wejściem do tych pomieszczeń należy uruchomić awaryjną wentylację mechaniczną na co najmniej 10 minut.

Przeczytaj także: Przydomowe oczyszczalnie ścieków Zawiercie

Otwarte obiekty technologiczne o głębokości większej od 0,5 m, jak zbiorniki, kanały lub osadniki, powinny mieć ściany wyniesione nad teren co najmniej do wysokości 0,3 m. Gdy wysokość ścian jest mniejsza niż 1,1 m, należy ją uzupełnić do tej wysokości barierą lub inną osłoną. Z kolei bariery i osłony ze względów eksploatacyjnych mogą być rozbieralne. Pomosty nad kanałami i otwartymi zbiornikami, jeśli służą za przejścia lub są stanowiskiem obsługi, powinny być ogrodzone barierami o wysokości co najmniej 1,1 m oraz wyposażone w krawężniki o wysokości 0,15 m i oświetlone. Natomiast gdy odległość zbiornika od dróg lub przejść jest mniejsza niż 2 m, należy zastosować ogrodzenie dodatkowe.

Kratami nazywamy urządzenia służące do zatrzymywania ciał stałych, pływających i wleczonych, które mają za zadanie usuwanie ze ścieków substancji stałych o stosunkowo dużych rozmiarach w wyniku procesu cedzenia. Dojścia do krat powinny zapewniać bezpieczne usuwanie skratek oraz przemieszczanie ich na miejsce czasowego składowania. Ze względu na duże zagrożenie spowodowane możliwością występowania wysokich stężeń substancji szkodliwych dla zdrowia istotną kwestią jest wyposażenie pomieszczeń krat obudowanych w wentylację grawitacyjną i mechaniczną, zapewniającą utrzymanie czystości powietrza poniżej granic najwyższych dopuszczalnych norm stężenia w czasie przebywania w nich ludzi. Układ wentylacji grawitacyjnej w budynku należy tak zróżnicować, aby około 50% usuwanego powietrza miało wloty usytuowane 0,15 m nad poziomem podłogi pomieszczenia najniżej położonego lub nad najwyższym poziomem ścieków w budynku krat. Przewody te nie powinny mieć przepustnic. Pozostałe wywietrzniki powinny mieć wloty powietrza usytuowane pod stropem.

Wszystkie zauważone odstępstwa od normalnego toku pracy obiektu, urządzenia lub instalacji powinny być każdorazowo odnotowywane w raportach dziennych. Prace niebezpieczne, związane z używaniem środków żrących i trujących, z wyjątkiem prac w zbiornikach, powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby. W zespole, co najmniej trzyosobowym należy wykonywać pracę w zbiorniku, gdzie jedna osoba pracuje wewnątrz zbiornika, a dwie ubezpieczają ją na zewnątrz. Natomiast na czas wykonywania pracy w zbiorniku należy zapewnić możliwość udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. W czasie przebywania pracowników wewnątrz zbiornika należy otworzyć wszystkie włazy, a jeżeli jest to niewystarczające do utrzymania wymaganej jakości powietrza w zbiorniku, należy zastosować stały nadmuch świeżego powietrza i wyposażyć pracowników w aparaty powietrzne oraz zastosować oświetlenie o bezpiecznym napięciu.

W razie wystąpienia sytuacji, która zdaniem pracownika może stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzi, jest on obowiązany poinformować niezwłocznie swojego bezpośredniego przełożonego oraz służbę bhp. Jeżeli zaistnieje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, pracownik ma obowiązek opuścić miejsce niebezpieczne i ostrzec o niebezpieczeństwie inne osoby zagrożone oraz powiadomić przełożonego. Ponadto pracodawca ma obowiązek stosowania rozwiązań technicznych i organizacyjnych oraz wyposażania pracowników w niezbędne środki ochrony indywidualnej, zapobiegające ujemnym skutkom wynikającym ze stosowania środków chemicznych i ewentualnym skutkom rozprzestrzeniania się ich na otoczenie. Stanowiska stałej obsługi urządzeń na otwartej przestrzeni powinny być chronione przed szkodliwymi wpływami czynników atmosferycznych. Dodatkowo należy pamiętać, że szczególne wymagania powinien spełniać także pracownik wykonujący pracę przy stosowaniu środków chemicznych.

Pomimo tylu zagrożeń, z jakimi mamy do czynienia w procesie oczyszczania ścieków, do tej pory nie odnotowaliśmy żadnych zakażeń wśród pracowników. Przestrzegając zasad BHP i zaleceń reżimu sanitarnego możemy skutecznie unikać infekcji. Na koniec warto jeszcze dodać, że na obecnym poziomie wiedzy nie jest znane ryzyko przenoszenia koronawirusa SARS-CoV-2 w ściekach. Jednak na podstawie danych z poprzednich epidemii, wywołanych przez inne koronawirusy oczekuje się, że ryzyko transmisji będzie niskie. Nie ma dowodów, aby pracownicy oczyszczalni zapadli na Ciężki Ostry Zespół Oddechowy (SARS), powodowany przez koronawirusa, który spowodował epidemię w 2003 r. WHO wskazuje, że pracownicy oczyszczalni ścieków muszą restrykcyjnie przestrzegać podstawowych zasad higieny. Ponadto każdy z kolejnych etapów oczyszczalnia ścieków powoduje zmniejszenie potencjalnego ryzyka związanego z transmisją przenoszenia koronawirusa SARS-CoV-2.

Przeczytaj także: Oczyszczalnia oksydacyjna: zasady działania

Bibliografia

M. Gołofit-Szymczak, L. Zapór: „Zagrożenia biologiczne w oczyszczalniach ścieków”; BEZPIECZEŃSTWO PRACY, 3/2007.
A. Nowojewski, W. Mniszek: „Analiza narażenia zawodowego pracowników oczyszczalni na szkodliwe czynniki biologiczne w typowej miejskiej oczyszczalni ścieków”; ZESZYTY NAUKOWE WYŻSZEJ SZKOŁY ZARZĄDZANIA OCHRONĄ PRACY W KATOWICACH, Nr 1(2)/2006, s. 7-34.
Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera: „Zalecenia dla oczyszczalni ścieków”, Łódź, 8.04.2020 r.
Rauba Małgorzata, Murawska Justyna, Organizacja pracy miejskiej oczyszczalni ścieków w Białymstoku w kontekście ograniczenia zanieczyszczeń mikrobiologicznych wprowadzanych do atmosfery, „Akademia Zarządzania” 6(2)/2022.
Cyprowski Marcin, Krajewski Jan A., Czynniki szkodliwe dla zdrowia występujące w oczyszczalniach ścieków komunalnych, „Medycyna Pracy” 2003, 54 (1).
Stetkiewicz Jan, Siarkowodór. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego, „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy” 2011, 4 (70).
Korzeniewska Ewa, Emission of bacteria and fungi in the air from wastewater treatment plants - a review, „Frontiers in Bioscience” 3/2011.
Nowojewski Arkadiusz, Mniszek Wojciech, Analiza narażenia zawodowego pracowników oczyszczalni na szkodliwe czynniki biologiczne w typowej miejskiej oczyszczalni ścieków, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach, 1(2)/2006.
Michalak Aleksandra, Pawlas Krystyna, Wpływ aerozolu biologicznego z oczyszczalni ścieków na zdrowie pracowników i okolicznych mieszkańców - analiza literaturowa, „Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine” 2012, Vol. 15, No. 4.
Borowski Jan, Mechanizmy emisji zanieczyszczeń, „Wodociągi-Kanalizacja” 5/2013.

tags: #zagrożenia #bhp #w #oczyszczalni #ścieków