Oczyszczalnia Ścieków: Zagrożenia dla Środowiska i Zdrowia

Szczegóły: Opublikowano: 10. December 2025

Oczyszczalnie ścieków to miejsca służące ochronie środowiska. Jednak zanim przetworzymy ścieki na produkty przyjazne przyrodzie, mamy bezpośredni kontakt z zanieczyszczeniami i odpadami, negatywnie wpływającymi na środowisko pracy, a tym samym na pracowników. Chcemy podzielić się informacjami na temat zagrożeń biologicznych, które są naszą codziennością.

Wpływ Oczyszczalni Ścieków na Środowisko

Oczyszczalnie ścieków oprócz pozytywnej roli służącej ochronie środowiska naturalnego mogą także negatywnie oddziaływać na otaczające środowisko, w tym głównie na ludzi, zwierzęta i rośliny. Potwierdzeniem negatywnego oddziaływania obiektów komunalnych na środowisko jest m.in. zapis w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 9 listopada 2010 r., że oczyszczalnie ścieków przewidziane do obsługi nie mniej niż 100 tys. mieszkańców, zaliczane są do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (§ 2.1. pkt. 40), natomiast do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się m.in. (§ 3.1. pkt. 77) instalacje do oczyszczania ścieków przewidziane do obsługi nie mniej niż 400 równoważnych mieszkańców.

Mimo takich informacji zawartych w Dzienniku Ustaw, wiele oczyszczalni ścieków nie bada i nie ocenia potencjalnych źródeł uciążliwości oraz negatywnych skutków oddziaływania na środowisko zewnętrzne. Sporadycznie prowadzone są również na terenach oczyszczalni oceny ryzyka związane z biologicznymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia pracowników.

Rodzaje Ścieków

Ścieki oraz oczyszczalnie ścieków mogą negatywnie wpływać na otaczające środowisko. W zależności od pochodzenia, ścieki dzielimy na bytowe, komunalne i przemysłowe. Różne rodzaje ścieków są głównie mieszaniną zużytej wody (około 99%), licznych substancji płynnych, stałych, gazowych, radioaktywnych, koloidów i zawiesin, a także drobnoustrojów.

Według Prawa ochrony środowiska oraz Prawa wodnego, mówiąc o ściekach, należy rozumieć przez to: wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze, ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania, wody odciekowe, wody pochodzące z obiegów chłodniczych elektrowni lub elektrociepłowni, wody pochodzące z odwadniania zakładów górniczych, wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb albo innych organizmów wodnych.

Przeczytaj także: Przydomowe oczyszczalnie ścieków Zawiercie

Ścieki Przemysłowe

Specyficznym rodzajem ścieków przemysłowych są ścieki produkowane przez branżę spożywczą. Podstawowymi składnikami ścieków spożywczych są substancje organiczne (głównie białka, węglowodany, tłuszcze), mineralne (m.in. związki azotu, fosforu, chlorki, siarczany), drobnoustroje (np. bakterie, wirusy, grzyby, pasożytnicze protisty) i zwierzęta pasożytnicze (np. płazińce, obleńce).

Rodzaj i ładunek zanieczyszczeń zawartych w tych ściekach zależy m.in. od ilości zużytej wody i branży przemysłu spożywczego, gdyż inny jest np. skład ścieków z przemysłu mięsnego i drobiarskiego, rybnego, tłuszczowego i mleczarskiego, a zdecydowanie inny z owocowo-warzywnego, ziemniaczanego, cukrowniczego, spirytusowego, z browarów, czy przemysłu produkującego napoje.

We wszystkich ściekach występuje mieszanina licznych związków chemicznych. Do najczęściej wykrywanych organicznych składników ścieków zalicza się: białka (40-60%), węglowodany (25-50%), tłuszcze i oleje (ok. 10%), żywice, barwniki, fenole, produkty naftowe, detergenty, pestycydy itp. Składnikami nieorganicznymi są zwykle zasady, kwasy nieorganiczne, metale ciężkie (ołów, miedź, rtęć, cynk, kadm, chrom), a także jony siarczanowe, chlorkowe, azotanowe, fosforanowe, węglanowe, amonowe oraz rozpuszczone gazy (tlen, siarkowodór, dwutlenek węgla, azot, metan, chlor).

Bioaerozole

Na różnych etapach oczyszczania ścieków emitowane są bioaerozole, które mogą zawierać patogenne drobnoustroje. Bioaerozole uwalniane w trakcie oczyszczania ścieków stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla pracowników oczyszczalni, gromadzą się na powierzchni gleby, przenoszone są wraz z wiatrem na okoliczne tereny i mogą powodować skażenie roślin, zwierząt i wód powierzchniowych, a także mogą docierać do ludzi żyjących w bezpośrednim lub dalszym sąsiedztwie z oczyszczalnią ścieków.

Składniki aerozoli przekazywane są najczęściej drogą powietrzno-kropelkową lub powietrzno-pyłową i wnikają do organizmu człowieka przez drogi oddechowe, błony śluzowe lub przez skórę.

Przeczytaj także: Oczyszczalnia oksydacyjna: zasady działania

Zagrożenia dla Zdrowia

Szkodliwość ta jest zależna od wielu czynników, między innym od wielkości oczyszczalni ścieków, ilości i składu biologicznego oczyszczanych ścieków, sposobu prowadzenia procesu oczyszczania ścieków, a nawet od warunków meteorologicznych i przyrodniczych.

Wymienione czynniki biologiczne mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie pracowników obsługi oczyszczalni. Do infekcji może dojść drogą oddechową - poprzez wdychanie bioareozolu powstającego w procesie odbioru i przetwarzania ścieków, drogą pokarmową - przez skażony biologiczne pokarm lub przeniesienie zanieczyszczeń do układu pokarmowego brudnymi rękami, a także przez skórę.

Mikroorganizmy w Ściekach

Ścieki oraz niezdezynfekowane osady ściekowe są siedliskiem ogromnej liczby mikroorganizmów: wirusów, bakterii, grzybów, glonów, pierwotniaków, a także robaków pasożytniczych (w formie dojrzałych osobników, jaj czy cyst) oraz produktów ich rozpadu (endotoksyny, glukany). Niektóre z tych mikroorganizmów są eliminowane w procesie tlenowego oczyszczania ścieków, inne przechodzą jednak do osadów ściekowych i mogą przeżyć od kilku do kilkudziesięciu dni. W skrajnych przypadkach zachowują swoją wirulentność (zdolność do wywołania infekcji) nawet do kilku lat.

Wirusy

Infekcyjne gatunki wirusów występujących w ściekach, to: polio, Coxsackie (zapalenie spojówek, zapalenie mięśnia sercowego), ECHO (zapalenie opon mózgowych), Rotawirusy (stany zapalne żołądkowo-jelitowe), Adenowirusy (nieżyt nosa i gardła), Norwalk (stany zapalne żołądkowo - jelitowe) oraz HAV (wirusowe zapalenie wątroby typu A), HIV (zespół nabytego braku odporności) i HCV (wirusowe zapalenie wątroby typu C). Wirusowe zapalenie wątroby jest jednym z najbardziej niebezpiecznych schorzeń, których źródłem mogą być ścieki. Wirusy te są odporne na czynniki chemiczne i fizyczne, a zakażenie następuje drogą pokarmową (wirusowe zapalenie wątroby typu A) lub przez uszkodzoną skórę (wirusowe zapalenie wątroby typu B i C).

Bakterie

Bakterie to bardzo zróżnicowana grupa mikroorganizmów. Mogą powodować zatrucia i symptomy alergii u pracowników oczyszczalni. Do najczęściej spotykanych rodzajów bakterii należą: ziarniniaki, pałeczki, gronkowce, paciorkowce oraz ziarniniaki Grama-ujemne. Są jednak gatunki, które wykazują właściwości chorobotwórcze - gronkowce hemolizujące, paciorkowce hemolizujące, Helicobacter pylori, Legionella pneumophila i Salmonella spp.

Przeczytaj także: Jak ustawić napowietrzanie?

Endotoksyna, znajdująca się w bakteriach Grama-ujemnych, ma działanie silnie toksyczne i decyduje o właściwościach patogennych bakterii. Te związki aktywne biologicznie mogą być przyczyną wysokiej temperatury, trudności w oddychaniu, zmiany liczby leukocytów we krwi, hipoglikemii, hipotensji wstrząsu oraz mogą zaostrzyć przebieg astmy oskrzelowej.

Grzyby

Kolejną grupą mikroorganizmów, należących do czynników biologicznych na oczyszczalni są grzyby, a w szczególności grzyby pleśniowe, będące przyczyną wielu groźnych chorób: dermatozy skórne i głębokie, schorzenia układu oddechowego, mikotoksydozy oraz zatrucia związkami lotnymi. Ta grupa mikroorganizmów jest częstym czynnikiem alergizującym, mającym wpływ na rozwój astmy, alergiczne nieżyty górnych dróg oddechowych, zapalenie spojówek i nieżytu układu pokarmowego.

Mikotoksyny to metabolity uboczne, które powodują zapalenie skóry oraz zatrucia z objawami bólu głowy, biegunki, zaburzenia mechanizmów immunologicznych oraz uszkodzenia wątroby i nerek. Istnieje grupa mikotoksyn, która ma działanie mutagenne i rakotwórcze. Niektóre mikotoksyny wywołują zaburzenia w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.

Robaki Pasożytnicze

Robaki pasożytnicze w ściekach i osadach komunalnych mogą występować w postaci form dojrzałych, jaj i cyst. Największe zagrożenia chorobotwórcze dla pracowników oczyszczalni ścieków stanowią: tasiemiec bąblowcowy, tasiemiec uzbrojony, tasiemiec nieuzbrojony, motylica wątrobowa, lamblia, węgorek jelitowy oraz glista psia.

Przestrzeganie Zasad Bezpieczeństwa

Pomimo tylu zagrożeń, z jakimi mamy do czynienia w procesie oczyszczania ścieków, do tej pory nie odnotowaliśmy żadnych zakażeń wśród pracowników. Przestrzegając zasad BHP i zaleceń reżimu sanitarnego możemy skutecznie unikać infekcji.

WHO wskazuje, że pracownicy oczyszczalni ścieków muszą restrykcyjnie przestrzegać podstawowych zasad higieny. Ponadto każdy z kolejnych etapów oczyszczalnia ścieków powoduje zmniejszenie potencjalnego ryzyka związanego z transmisją przenoszenia koronawirusa SARS-CoV-2.

Regulacje Prawne w Polsce

Obecnie w Polsce nie ma aktów prawnych nakazujących dezynfekcję wszystkich ścieków, mimo, że takie przepisy obowiązują w innych państwach. Natomiast zgodnie z Obwieszczeniem Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 lutego 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków w artykule 9 pkt 2 jest informacja, że „zabrania się wprowadzania do urządzeń kanalizacyjnych ścieków zawierających chorobotwórcze drobnoustroje pochodzące z: obiektów, w których są leczeni chorzy na choroby zakaźne, stacji krwiodawstwa, zakładów leczniczych dla zwierząt, w których zwierzęta są leczone stacjonarnie na choroby zakaźne oraz laboratoriów prowadzących badania z materiałem zakaźnym pochodzącym od zwierząt”.

Natomiast ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne w artykule 78 podaje, że: „ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi w ramach zwykłego korzystania z wód albo usług wodnych powinny być oczyszczone w stopniu wymaganym przepisami ustawy i nie mogą zawierać chorobotwórczych drobnoustrojów pochodzących z obiektów, w których leczeni są chorzy na choroby zakaźne”.

Podsumowanie

Oczyszczalnie ścieków odgrywają kluczową rolę w ochronie środowiska. Wspierają zdrowie ludzi, minimalizują eutrofizację, chronią bioróżnorodność i umożliwiają rozwój. Inwestycje w rozwijanie i modernizację oczyszczalni ścieków są niezbędne, aby zapewnić nam i przyszłym pokoleniom czystą wodę oraz zrównoważone środowisko naturalne.

Bibliografia

M. Gołofit-Szymczak, L. Zapór: „Zagrożenia biologiczne w oczyszczalniach ścieków”; BEZPIECZEŃSTWO PRACY, 3/2007.
A. Nowojewski, W. Mniszek: „Analiza narażenia zawodowego pracowników oczyszczalni na szkodliwe czynniki biologiczne w typowej miejskiej oczyszczalni ścieków”; ZESZYTY NAUKOWE WYŻSZEJ SZKOŁY ZARZĄDZANIA OCHRONĄ PRACY W KATOWICACH, Nr 1(2)/2006, s. 7-34.
Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera: „Zalecenia dla oczyszczalni ścieków”, Łódź, 8.04.2020 r.
Barabasz W., D. Albińska, K. Frączek, J. Grzyb, J. Barabasz, B. Kosińska. 2003. „Mikrobiologiczne i zdrowotne zagrożenia ludzi wokół składowisk odpadów i oczyszczalni ścieków”.
Brandi G., M. Sisti, G. Amagliani. 2000. „Evaluation oft he environmental impact of microbial aerosols generated by wastewater treatment plants utilizing different aeration systems“.
Brown N.J. 1997. Health Hazard Manual: Wastewater Treatment Plant and Sewer Workers - Exposure to chemical hazards and biohazards.
Carducci A., E. Tozzi, E. Rubulotta, B. Casini, L. Cantiani, E. Rovini, M. Muscillo, R. Pacini. 2000. „Assessing airborne biological hazard from urban wastewater treatment”.
Cyprowski M., J.A. Krajewski. 2003. „Czynniki szkodliwe dla zdrowia występujące w oczyszczalniach ścieków komunalnych”.
Dymaczewski Z. i in. (praca zbiorowa). 2011. Poradnik eksploatatora oczyszczalni ścieków.
Dyrektywa Unijna 2000/54/WE Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/54/WE z dnia 18.09.2000 r.
Dz.U. 2001. Nr 62, poz. 627. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.
Dz.U. 2010. Nr 213, poz. 1397. Rozporządzeniu Rady Ministrów z 9 listopada 2010 r.
Dz.U. 2016. poz. 1427.
Dz.U. 2017. poz. 328. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 lutego 2017 r.
Dz.U. 2017. poz.1566. Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r.
Dz.U. 2018, poz. 799.
Filipkowska Z., W. Janczukowicz, M. Krzemieniewski, J. Pesta. 2000. „Microbiological air pollution of the surrounding of Waste Water Treatment Plant with activated-sludge aerated by horizontal rotors”.
Forestier D., É. Lecornet, L. Mosqueron, L. Lambolez. 2012. „Exposure to bioaerosols for wastewater treatment plant workers: Prioritization of the areas and tasks involving the greatest exposure, and prevention”.
Górny R.L. 2010.
Kołwzan B., P. Jadczyk, G. Pasternak, J. Głuszczak, M. Pawlik, M. Krawczyńska, J. Klein, J. Rybak. 2012. „Ocena stanu sanitarnego powietrza w otoczeniu wybranej oczyszczalni ścieków”.
Konieczny P., M. Szymański. 2005. „Ścieki przemysłu spożywczego - charakterystyka, zagrożenia, korzyści”.
Korzeniewska E., Z. Filipkowska, A. Gotkowska-Płachta. 2007. „Miejska oczyszczalnia ścieków z komorami osadu czynnego, napowietrzanymi aeratorami typu Celpox jako emitor bakterii z rodziny Enterobacteriaceae do powietrza”.
Kośmider J., B. Wyszyński. 2001. „Zapachowa uciążliwość oczyszczalni ścieków komunalnych”.
Krzysztofik B. 1992. Mikrobiologia powietrza.
Kulig A. 2005. „Aktualne zagadnienia w ocenach oddziaływania na otoczenie obiektów gospodarki ściekowej. Cz. II. Oceny wpływu bioaerozoli na jakość powietrza”.
Michalak A., K. Pawlas. 2012. „Wpływ aerozolu biologicznego z oczyszczalni ścieków na zdrowie pracowników i okolicznych mieszkańców - analiza literaturowa”.
Michałkiewicz M. 2008. „Zagrożenia dla środowiska a obiekty komunalne”.
Orsini M., P. Laurenti, F. Boninti, D. Arzani, A. Lanni, V. Romano-Spica. 2002. „A molecular typing approach for evaluating bioaerosol exposure in wastewater treatment plant workers”.
Piekarska K., T.M. Traczewska. 2002. „Wpływ oczyszczalni ścieków na jakość mikrobiologiczną powietrza”.
Puchlik M., J. Struk-Sokołowska, E. Wołejko, U. Wydro. 2016. „Problem oczyszczalnia ścieków z przemysłu spożywczego w małych i średnich przedsiębiorstwach”.
Thorn J., L. Beijer, T. Jonsson, R. Rylander. 2002. „Measurement strategies for the determination of airborne bacterial endotoxin in sewage treatment plants”.
Wlazło A., J.S. Pastuszka, B. Łudzeń-Izbińska. 2002. “Ocena narażenia na aerozol bakteryjny pracowników niedużej oczyszczalni ścieków”.

tags: #oczyszczalnia #ścieków #zagrożenia #dla #środowiska #i