Smog i jego wpływ na zdrowie oraz znaczenie wilgotności powietrza

Szczegóły: Opublikowano: 14. December 2025

Wpływ smogu na zdrowie człowieka od lat badają najważniejsze instytucje naukowe, których celem jest ochrona powietrza i ludzi. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała smog za największe zagrożenie środowiskowe - naukowcy szacują bowiem, że co roku prowadzi do milionów przedwczesnych zgonów. Co warto o nim wiedzieć?

Czym jest smog i z czego się składa?

Smog to połączenie mgły i szkodliwych związków chemicznych, wśród których występują m.in. tlenki siarki, tlenek azotu czy mikroskopijne pyły PM2.5 i PM10. W jego składzie znajdują się także wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) pochodzące z węgla, ropy naftowej czy dymu tytoniowego - to m.in. benzo(a)piren. Tego rodzaju szkodliwa mgła powstaje przede wszystkim na skutek wykorzystywania niskiej jakości paliwa do ogrzewania gospodarstw domowych.

Stężenie zanieczyszczenia powietrza na danym terenie zależy przede wszystkim od jego ukształtowania, położenia i zabudowy. Szczególnie narażone są ośrodki miejskie, w których brakuje tuneli powietrznych, oraz miejscowości leżące w dolinach.

Normy stężenia pyłu zawieszonego ustalone przez WHO w 2021 roku to 5 µg/m3 dla pyłów PM2.5 i 15 µg/m3 dla pyłów PM10. Nie da się ukryć, że jakość powietrza w Polsce pozostawia sporo do życzenia. Co roku w okresie grzewczym nasze miasta osiągają haniebnie wysokie miejsca w rankingach najbardziej zanieczyszczonych miejscowości na świecie. Tymczasem - według danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska - w dniu 9 stycznia 2024 r. poziom pyłu zawieszonego PM10 w Dębicy wynosił 177,2 µg/m3. Alarm smogowy obowiązywał w większej części kraju i niestety musimy przyznać, że nie był to przypadek jednorazowy.

Według aktualnych szacunków WHO w Polsce z powodu negatywnego wpływu smogu co roku przedwcześnie umiera ok. 35-45 tysięcy obywateli.

Przeczytaj także: Kompleksowe oczyszczanie powietrza

Za wysokie stężenie zanieczyszczeń w Polsce odpowiada przede wszystkim niska emisja (źródła z wylotem spalin na wys. maks. 40 m), której sprzyja dofinansowana energetyka węglowa i wykorzystywanie starodawnej infrastruktury w elektrowniach. Przyczyny zgonów to m.in. Pyły z przestarzałych domowych kotłów to nawet 83% całego zanieczyszczenia w kraju.

Negatywny wpływ smogu na zdrowie

Smog ma negatywny wpływ na zdrowie przede wszystkim ze względu na obecne w nim drobne pyły zawieszone. To m.in. substancje rakotwórcze i metale ciężkie, które ze względu na swój mikroskopijny rozmiar są w stanie przeniknąć do płuc, a także do krwiobiegu. Już krótkotrwałe wdychanie zanieczyszczonego powietrza może wywoływać m.in. bóle w klatce piersiowej, kaszel, pieczenie w gardle, świąd w nosie, kichanie, uciążliwy ból głowy czy duszności. Zauważalna jest także zwiększona podatność na infekcje.

Skutki długotrwałego wdychania smogu

Jakie skutki niesie długotrwałe wdychanie smogu? Naukowcy przestrzegają przede wszystkim przed negatywnym wpływem na układ oddechowy. Zanieczyszczone powietrze może prowadzić do zaostrzenia chorób przewlekłych, np. astmy. Jest także przyczyną pojawienia się przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) - schorzenia o wysokiej śmiertelności.

Inne skutki zdrowotne długotrwałej ekspozycji na smog to rozwój takich chorób, jak m.in. zapalenie spojówek, cukrzyca typu II, insulinooporność, nowotwór pęcherza czy nowotwór piersi. układ krążenia: poprzez intensyfikację odkładania się blaszki miażdżycowej, obkurczenie naczyń krwionośnych i wzrost ciśnienia, smog prowadzi do m.in. układ nerwowy: według specjalistów WHO smog zwiększa ryzyko wystąpienia Alzheimera, Parkinsona i in.

Zanieczyszczone powietrze jest groźne dla ludzkiego organizmu w zasadzie już w fazie prenatalnej, Rozwijający się płód jest bardzo wrażliwy na szkodliwe substancje, w tym pył zawieszony i WWA (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne), które mogą przenikać do łożyska.

Przeczytaj także: Pożary a zanieczyszczenie powietrza

Śmiertelność związana ze smogiem

Potwierdzenia zależności między śmiertelnością a ekspozycją na toksyczne substancje obecne w powietrzu nie musimy jednak szukać daleko. Zdarzeniem, które tę tezę potwierdziło, z pewnością był tzw. Wielki Smog Londyński w 1952 roku. Stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (pyłu zawieszonego i dwutlenku siarki) było wtedy ekstremalnie wysokie, co doprowadziło do wielu zgonów. Szacuje się, że w jego wyniku zmarło ok. 12 tys. mieszkańców.

Przez ostatnie lata Europejska Agencja Środowiska i Światowa Organizacja Zdrowia informowały, że z powodu smogu umiera rocznie ok. 45 tys. Polaków. Obecnie jednak okazuje się, że wyniki te mogły być zaniżone i tak naprawdę według naukowców z Uniwersytetu Harvarda i University College London można mówić już o 100 tys.

Powietrze w Polsce należy do najbardziej zanieczyszczonych w Unii Europejskiej, czego potwierdzeniem są dane publikowane m.in. przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Wynika z nich, że wśród pierwszych 50 najbardziej zanieczyszczonych miast, znajduje się niestety wiele polskich miejscowości - m.in. Jedną z głównych przyczyn takiego stanu rzeczy jest smog. To mieszanina szkodliwych zanieczyszczeń spowodowana działaniem człowieka, niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi oraz położeniem geograficznym. Najbardziej sprzyjające mu warunki występują w bezwietrzne dni z wysokim ciśnieniem.

Jak chronić się przed smogiem?

Powstawanie smogu jest nierozerwalnie związane z działalnością człowieka. Aby realnie wpływać na zmniejszenie liczby zgonów z powodu chorób nim wywołanych, niezbędne są działania systemowe. Konieczna jest masowa modernizacja systemów grzewczych oraz termomodernizacja budynków. Dla zmniejszenia częstotliwości i natężenia występowania tego niechcianego zjawiska atmosferycznego potrzebne jest także inne planowanie przestrzeni miejskiej oraz rozbudowa komunikacji zbiorowej. Takie działania w Polsce są jednak bardzo powolne, a problem smogu i rosnącej śmiertelności obecny tu i teraz.

Jak chronić się przed szkodliwymi substancjami obecnymi w smogu? Przede wszystkim ograniczyć narażenie na zanieczyszczenia powietrza. Przed wyjściem z domu warto sprawdzić, jakie warunki panują na zewnątrz i zrezygnować z aktywności niekoniecznych, zwłaszcza sportowych. W tym celu można skorzystać ze specjalnie przygotowanych aplikacji mobilnych czy domowych stacji pogodowych. Aby zmniejszyć dolegliwości ze strony układu oddechowego, warto stosować maski antysmogowe.

Przeczytaj także: Filtry powietrza a smog

Składniki smogu i ich wpływ na organizm

Warto wiedzieć, że nie wszystkie zanieczyszczenia w podobnym stopniu oddziałują na ludzki organizm. To mieszanina cząstek stałych i substancji ciekłych unoszących się w powietrzu, takich jak kadm, nikiel, ołów, siarka, azbest. Należy podkreślić, że pyły zawieszone są jednymi z głównych (i najbardziej toksycznych) składników smogu. Badania dowodzą, że ekspozycja na pyły zawieszone może stać się przyczyną wystąpienia miażdżycy, nowotworów oraz negatywnie oddziaływać na rozwój układu oddechowego u dzieci.

Tlenek węgla (czad): Ten bezwonny gaz, zwany potocznie czadem, jest szczególnie niebezpieczny zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Uwalniany podczas spalania węgla w nieszczelnym kominku lub piecyku gazowym wywołuje wymioty, osłabienie, nudności i omdlenia.
Tlenki azotu: Tlenki azotu powstają m.in. podczas emisji spalin przez samochody, pociągi, statki. Nawet krótkotrwała ekspozycja może doprowadzić do podrażnienia dróg oddechowych (kaszel, świszczący oddech) i oczu.
Tlenki siarki: Główną przyczyną emisji tego szkodliwego dla zdrowia gazu są procesy produkcyjne zachodzące w dużych zakładach przemysłowych - kopalniach czy elektrowniach. Duża ilość tlenków siarki prowadzi do powstawania aerozoli siarczanowych, które w reakcji z wodą tworzą główny składnik kwaśnych deszczy - kwas siarkowy.
Ozon: To trójatomowa cząsteczka tlenu występująca w przyrodzie głównie na wysokości 20-30 km nad ziemią. Pomimo tego, nie należy zapominać, że to także gaz cieplarniany wytwarzany przez człowieka w wyniku połączenia kilku substancji (m.in. tlenków azotu, tlenku węgla, metanu) i w dużej ilości jest szkodliwy dla naszego zdrowia.
Benzen: Benzen należy do grupy węglowodorów aromatycznych powszechnie występujących w środowisku. Pojawia się naturalnie w glebie, wodzie, powietrzu, jednak jego wzmożona emisja wynika głównie z działalności zakładów przemysłowych - przetwarzania ropy naftowej, spalania oleju czy węgla. Benzen ma także zastosowanie w różnych środkach chemicznych - znajdziemy go w detergentach, farbach, barwnikach, klejach.
Dwutlenek węgla: Wysoce szkodliwy dla środowiska naturalnego, jest jedną z głównych przyczyn efektu cieplarnianego. Mimo że dwutlenek węgla jest gazem wszechobecnym na ziemi, jego zbyt wysokie stężenie prowadzi do zakwaszenia organizmu, rozwoju chorób (także pochodzenia nowotworowego) i obrzęku mózgu.

Wpływ zanieczyszczonego powietrza na poszczególne układy organizmu

Faktem jest, że przebywanie w warunkach bardzo zanieczyszczonego powietrza wpływa niekorzystnie na nasze samopoczucie i zdrowie. Niestety możemy mieć z nim styczność niemal wszędzie - nie tylko na ulicy, ale także w domu czy pracy.

Układ nerwowy

Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem negatywnie wpływa na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Wykryto, że cząsteczki pyłu zawieszonego o wielkości poniżej 0,1 mikrona mogą przedostawać się do tkanki mózgowej, powodując groźne dla naszego zdrowia zmiany czy stany zapalne, które mogą zwiększyć ryzyko rozwoju groźniejszych schorzeń.

Układ oddechowy

W Polsce coraz większa liczba osób zmaga się z chorobami układu oddechowego i szacuje się, że już ok. 4 mln osób cierpi na astmę, z czego u połowy nie jest ona rozpoznana i tym samym nieprawidłowo leczona. Przebywanie w warunkach bardzo zanieczyszczonego powietrza może nasilać jej objawy. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc). Osoby cierpiące na takie schorzenie przy dużej ekspozycji na zanieczyszczone powietrze mogą doświadczać pogorszenia stanu zdrowia. Przebywanie w miejscach o wysokim stężeniu zanieczyszczeń powietrza zwiększa także ryzyko występowania infekcji dróg oddechowych.

Międzynarodowa Agencja Badań Nad Rakiem uznała pył zawieszony za substancję rakotwórczą, który przyczynia się m.in. do powstawania nowotworu płuc. Niestety jego stężenie w Polsce jest bardzo wysokie - szczególnie w okresie grzewczym. Z tym problemem przede wszystkim zmagają się takie regiony jak Małopolska i Śląsk.

Układ krążenia

Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem może nasilać objawy chorób układu krążenia, a także mieć negatywne skutki u zdrowych osób, prowadząc do rozwoju takich schorzeń. Badania przeprowadzone przez naukowców UJ jasno wskazują na destrukcyjny wpływ smogu na układ krwionośny u osób w różnym wieku, także zdrowych.

Jakość powietrza w pomieszczeniach

Gdy przeanalizujemy jak wygląda nasz dzień uświadomimy sobie, że większość czasu spędzamy w pomieszczeniach: domu, biurze, komunikacji miejskiej, samochodzie. Potwierdzają to badania. Według WHO dorośli spędzają nawet 80% czasu w przestrzeniach zamkniętych, a dzieci aż 90%. Zatem warto zastanowić się, czy jakość powietrza w pomieszczeniu sprzyja naszemu samopoczuciu.

Na jakość powietrza składa się szereg elementów: gazy, smog, kurz, wilgotność, temperatura, bakterie czy wirusy. Zwykliśmy skupiać się głównie na smogu, zapominając o tym, że pozostałe czynniki są obecne w naszym otoczeniu przez cały rok, zarówno na zewnątrz jak i w pomieszczeniach. Co ważne, są one ze sobą powiązane. Dla przykładu kurz, który odpowiada aż za 80% reakcji alergicznych. Czynniki takie jak wilgotność i temperatura wpływają na jego ilość w powietrzu, a także proces rozwoju grzybów i pleśni oraz dostarczanie pożywienia dla bakterii i wirusów.

Istotnym elementem, który jest kompletnie pomijany w kontekście jakości powietrza jest elektryczność statyczna. Wszechobecna i generowana 24h na dobę. Jej źródłem są telewizory, komórki, zasilacze do komputerów, komputery, ekrany. Pod wpływem naładowania elektrycznego drobiny kurzu się przyciągają, gromadząc się w skupiska. Gdy elektryczność statyczna jest wysoka, bakterie i wirusy przylegają do kurzu, a także innych drobin oraz ścian. Niestety, to wszystko wdychamy.

Jak zadbać o lepszą jakość powietrza we wnętrzach?

Na początku zadbajmy o odpowiednią temperaturę i poziom wilgotności powietrza. W domu ustawmy kaloryfery na niższy tryb grzania, regularnie wietrzmy mieszkanie. Oczywiście tylko wtedy, gdy jakość powietrza na zewnątrz pozwala na otwarcie okien. Jeśli chodzi o wilgotność, dobrze sprawdzają się urządzenia z funkcją nawilżania.

Świetnym rozwiązaniem, które zadba o czystość powietrza, którym oddychamy jest oczyszczacz powietrza. Dzięki niemu ograniczamy nie tylko ilość kurzu, ale korzystając z rozwiązań takich jak jonizacja, czy lampy UVC-LED skutecznie oczyszczamy powietrze z wirusów i bakterii.

Oczyszczacz powinien być wyposażony w czujniki, które kontrolują parametry jakości powietrza - wspominany kurz, tryb wykrywania pyłków alergizujących, właściwą temperaturę i wilgotność powietrza. Według specjalistów, najbardziej komfortowa temperatura liczy 18-21°C, a wilgotność jest na poziomie od 40-60%. Utrzymanie takich wartości samodzielnie jest zadaniem praktycznie niewykonalnym.

Wilgotność powietrza a smog

Warto także podkreślić, że na dobrą jakość powietrza w domu wpływa także poziom wilgotności. Z licznych badań i opinii specjalistów wynika, że powinna oscylować w granicy 40-60%. Zbyt suche powietrze negatywnie wpływa na nasze zdrowie i samopoczucie, zwłaszcza w okresie grzewczym. Z drugiej strony, nadmierna wilgoć także może być szkodliwa dla naszego organizmu.

Wilgotność powietrza odgrywa kluczową rolę w procesach smogowych, wpływając na sposób, w jaki zanieczyszczenia atmosferyczne się kumulują i przemieszczają. Wysoka wilgotność może sprawić, że cząsteczki smogu łączą się w większe aglomeraty, co prowadzi do pogorszenia jakości powietrza. Wpływ wilgotności na smog jest złożony i współzależny z innymi czynnikami atmosferycznymi.

Warunki pogodowe a smog

W miastach na całym świecie, gdzie industrializacja i urbanizacja idą w parze z zanieczyszczeniem powietrza, smog staje się coraz większym problemem. Ale czy kiedykolwiek zastanawialiście się, jak pogoda a smog wpływają na siebie nawzajem? Warunki atmosferyczne, takie jak wiatr, temperatura czy wilgotność, mogą mieć kluczowy wpływ na intensywność i rozprzestrzenianie się tego niebezpiecznego zjawiska. Czynniki pogodowe odgrywają istotną rolę w tworzeniu i utrzymywaniu smogu atmosferycznego.

Temperatura powietrza odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu poziomu zanieczyszczeń atmosferycznych. Przy niższych temperaturach emisja szkodliwych substancji jest zazwyczaj większa, co może prowadzić do wzrostu stężenia pyłu zawieszonego. W chłodniejsze dni zmniejszona aktywność atmosferyczna i mniejsza cyrkulacja powietrza przyczyniają się do zwiększenia koncentracji zanieczyszczeń. Jednak w ekstremalnych upałach również obserwuje się wzrost poziomu zanieczyszczeń. Wysokie temperatury mogą przyspieszać reakcje chemiczne, które prowadzą do powstawania wtórnych zanieczyszczeń, takich jak ozon troposferyczny.

Wiatr odgrywa istotną rolę w rozpraszaniu zanieczyszczeń, co bezpośrednio wpływa na jakość powietrza, którym oddychamy. Jego obecność może skutecznie zmniejszać koncentracje szkodliwych substancji, często będących przyczyną smogu. W obszarach, gdzie wiatr jest niewystarczający, zanieczyszczenia atmosferyczne mogą się kumulować, prowadząc do powstawania smogu.

Szczególnym zjawiskiem, które sprzyja powstawaniu smogu, jest inwersja termiczna. Jest to sytuacja, w której warstwa zimnego powietrza zostaje uwięziona pod cieplejszym powietrzem. Uniemożliwia to cyrkulację atmosferyczną i powoduje, że zanieczyszczenie powietrza pozostaje blisko powierzchni ziemi.

Poniższa tabela przedstawia czynniki pogodowe i ich wpływ na jakość powietrza:

Czynnik pogodowy	Wpływ na zanieczyszczenie powietrza
Temperatura	Niskie temperatury zwiększają emisję zanieczyszczeń (ogrzewanie). Wysokie temperatury sprzyjają powstawaniu smogu fotochemicznego.
Wilgotność	Wysoka wilgotność sprzyja tworzeniu się mgły i smogu londyńskiego.
Opady	Oczyszczają powietrze z pyłów i gazów, ale mogą zwiększać wilgotność.
Wiatr	Rozprasza zanieczyszczenia, zmniejszając ich stężenie.
Inwersja termiczna	Utrudnia cyrkulację powietrza, prowadząc do kumulacji zanieczyszczeń.

tags: #smog #a #wilgotność #powietrza #wpływ