Wpływ Zanieczyszczeń Powietrza na Zdrowie: Kompleksowy Przegląd

Szczegóły: Opublikowano: 11. December 2025

Walka z zanieczyszczeniem powietrza stała się jednym z ważniejszych wyzwań. WHO umieściła je wraz ze zmianami klimatu na pierwszym miejscu listy Ten threats to global health in 2019 (Dziesięć zagrożeń dla zdrowia na świecie w roku 2019) (4).

Źródła Problemów i Składniki Smogu

Do zanieczyszczeń powietrza o najlepiej udokumentowanym (według WHO) i najdokładniej zbadanym szkodliwym wpływie na zdrowie ludzi należą m.in. pył zawieszony (PM), ozon (O3), dwutlenek azotu (NO2) i dwutlenek siarki (SO2) (5). Są to główne składniki smogu, którego pierwszą definicję sformułowano już kilkadziesiąt lat temu.

Termin smog pojawił się w połowie XX wieku w Anglii, kiedy to stwierdzono, iż duże zadymienie powietrza i utrzymująca się bezwietrzna, zamglona jesienno-zimowa aura miała tragiczny wpływ na zdrowie mieszkańców Londynu. W Polsce określenie smog funkcjonuje w słownikach od lat 80. ubiegłego wieku.

Obecnie rozróżnia się dwie postaci smogu - smog zimowy oraz letni, które powstają w różnych warunkach atmosferycznych, ale podobnie oddziałują na zdrowie. Definicja sformułowana przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska mówi, iż smog aerozolowy, nazywany także "zimowym" jest zjawiskiem występowania w powietrzu przede wszystkim wysokich stężeń pyłu zawieszonego o różnej średnicy cząsteczek.

Pojawienie się tego rodzaju smogu ma związek z dużą emisją pyłu z jego pierwotnych źródeł do powietrza i z powstaniem pyłu wtórnego na skutek reakcji chemicznych zachodzących w określonych warunkach pogodowych: przy braku wiatru, silnej inwersji termicznej i średniej temperaturze poniżej 5 °C (dodatkowym czynnikiem sprzyjającym może też być zamglenie).

Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza

Główne składniki smogu zimowego to pył PM10 - frakcja pyłu o średnicy cząsteczek do 10 mikrometrów - będący zawiesiną cząstek stałych i ciekłych w powietrzu - oraz pył PM2,5 (o średnicy poniżej 2,5 mikrometra) i związki chemiczne zawarte w cząstkach pyłów.

Smog "letni", fotochemiczny pojawia się zwykle od czerwca do września, podczas dni gorących, bezwietrznych, często też wilgotnych. W powstawaniu smogu letniego największy udział mają ozon (cząsteczka tlenu złożona z trzech atomów, będąca silnym utleniaczem) i zanieczyszczenia komunikacyjne pyłem zawieszonym (który powstaje także w wyniku ścierania się opon i hamulców), tlenkami azotu, tlenkiem węgla i lotnymi związkami organicznymi.

W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach świata, obowiązują normy zanieczyszczenia powietrza, których przekroczenie zmusza do podjęcia określonych działań - m.in. ogłaszania ostrzeżeń przed smogiem i alarmów dla osób przebywających na danym terenie. Stan powietrza jest stale monitorowany.

W niektórych regionach notorycznie przekraczane są też dopuszczalne normy pyłu PM2,5; najgorzej jest w miastach i aglomeracjach położonych w południowej i środkowej Polsce (województwa małopolskie, śląskie i łódzkie). Jeśli chodzi o największe miasta - najgorszym pod tym względem powietrzem oddycha się w Krakowie (6).

Według danych Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBIZE) główne źródła zanieczyszczenia pyłem PM2,5 w Polsce to procentowo:

Przeczytaj także: Analiza jakości powietrza w Serocku

46,5 proc. - procesy spalania poza przemysłem (głównie w gospodarstwach domowych)
4,1 proc. - procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii
21,1 proc. - procesy spalania w przemyśle
10,2 proc. - transport drogowy
7,8 proc. - inne pojazdy i urządzenia
4,8 proc. - procesy produkcyjne
3 proc. - zagospodarowywanie odpadów
2,1 proc. - rolnictwo (7)

Wpływ Zanieczyszczenia Powietrza na Zdrowie

Badania wpływu zanieczyszczenia powietrza na ludzkie zdrowie prowadzi się od dziesięcioleci. Niestety, każdy rok przynosi nowe dowody na szkodliwość życia w skażonym środowisku. Najmniejsze cząsteczki zanieczyszczeń przenikają bowiem do całego organizmu, mają wpływ na człowieka już na etapie tworzenia się komórek rozrodczych, przez życie płodowe, dzieciństwo, wiek dojrzały po późną starość.

Krótkotrwałe Narażenie na Zanieczyszczenie Powietrza

Najszybszą i najłagodniejszą reakcją na wysokie stężenie pyłu zawieszonego może być: podrażnienie oczu, nosa, gardła i reakcje takie jak katar, kaszel, zapalenie zatok (8), zaostrzenie występujących już chorób dróg oddechowych takich jak astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc; stan zapalny dróg oddechowych (9), zaostrzenie chorób układu sercowo-naczyniowego, zaburzenie rytmu serca, wystąpienie ostrej niewydolności serca, udaru mózgu (10).

Wysokie stężenie ozonu w powietrzu wywołuje z kolei reakcję zapalną oczu, senność, bóle głowy, uczucie zmęczenia, spadek ciśnienia tętniczego krwi. W celu obrony przed ozonem płuca przyjmują mniej tlenu, co może powodować nasilenie chorób układu krążenia (11).

Zanieczyszczenie Powietrza a Rozwój Człowieka

Zanieczyszczenie powietrza ma wpływ już na nienarodzone dzieci, najdrobniejsze cząsteczki pyłu, o średnicy 0,1 mikrometra, mogą bowiem przenikać przez barierę łożyskowo-naczyniową. Dobrze udokumentowane skutki negatywnego wpływu na zdrowie przyszłej matki i jej dziecka to większe ryzyko przedwczesnego porodu, niższa masa urodzeniowa noworodka i jego gorszy rozwój fizyczny.

Nowe dowody sugerują również, że zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego może wpływać na rozwój neurologiczny najmłodszych, a także na późniejszy rozwój u nich cukrzycy i innych chorób (12). Ten szkodliwy wpływ na człowieka zaczyna się zresztą już wcześniej, mikrodrobiny pyłu mogą bowiem uszkodzić nawet materiał genetyczny zawarty w plemnikach.

Przeczytaj także: Pomiary zanieczyszczeń w Stacji Czernica

Badania zapoczątkowane kilkanaście lat temu w Krakowie przez zespół naukowców z Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej Collegium Medicum UJ pod kierunkiem prof. Wiesława Jędrychowskiego oraz Fundację Zdrowie i Środowisko potwierdziły wpływ zanieczyszczeń środowiskowych nie tylko na przebieg ciąży i rozwój płodu, ale też - w kolejnych latach życia dzieci - na upośledzenie sprawności ich układu oddechowego, rozwój alergii i astmy, gorszy rozwój zdolności poznawczych (13).

Włoskie i chińskie badania wykazywały związek pomiędzy narażeniem ciężarnej kobiety na smog a wzrostem ryzyka rozwoju wrodzonej wady serca oraz wystąpienia wad cewy nerwowej u dziecka (14). W kwietniu 2019 roku prestiżowe, międzynarodowe czasopismo "The Lancet" w swojej edycji "The Lancet - Planetary Health" poinformowało, iż zanieczyszczenie powietrza, szczególnie dwutlenkiem azotu, może być każdego roku odpowiedzialne za około 4 mln nowych przypadków astmy u dzieci na całym świecie (15).

Wpływ Jakości Powietrza na Układ Oddechowy

Zanieczyszczenie powietrza najszybciej i najsilniej oddziałuje na układ oddechowy, jest jednym z głównych czynników zaostrzeń chorób obturacyjnych. Dowodów dostarcza każdy dzień, kiedy normy skażenia powietrza są mocno przekraczane - w Krakowie czy na Śląsku, gdzie w zimie jest to codziennością, zapełniają się przychodnie i szpitale.

Długotrwała ekspozycja na czynniki drażniące osłabia mechanizmy obronne układu oddechowego, w zwykłych warunkach zdolnego do wychwytywania i usuwania z organizmu szkodliwych cząstek. Pył o średnicy powyżej 10 mikrometrów pozostaje w drogach oddechowych, przenika przez płuca do układu krwionośnego i dalej.

Każde zanieczyszczenie uszkadza tkanki, od błony śluzowej dróg oddechowych po pęcherzyki płucne, osłabia również układ immunologiczny (16). Długotrwałe narażenie na czynniki drażniące wywołuje przewlekły stan zapalny, następnie nieodwracalne zmiany w układzie oddechowym.

W skrajnych sytuacjach stałe narażenie na zanieczyszczenie powietrza prowadzi do rozwoju raka płuc. WHO określa liczbę chorych na astmę na ponad 235 mln osób. Umiera ok. 400 tys. chorych rocznie (17). Na POChP choruje ponad 210 mln osób na świecie (18). W Polsce liczbę chorych na astmę lub POChP szacuje się łącznie na ponad 6 mln osób, lecz wiele przypadków pozostaje niezdiagnozowanych.

Zanieczyszczenie Powietrza a Układ Sercowo-Naczyniowy

Dla układu sercowo-naczyniowego zagrożeniem jest zarówno długotrwałe, jak i krótkotrwałe narażenie na wysokie zanieczyszczenie powietrza i trudno w tym przypadku mówić o "bezpiecznych" poziomach, ponieważ negatywny wpływ na układ krążenia obserwuje się nawet przy wskazaniach niższych niż dopuszczalne normy zanieczyszczeń, przyjęte w krajach Unii Europejskiej (19). Zawsze rośnie ryzyko tak zwanych zdarzeń wieńcowych.

Reakcja organizmu zależy oczywiście od ogólnego stanu zdrowia, czyli generalnie bardziej zagrożeni są ludzi starsi i już cierpiący na choroby układu krążenia. Istnieją jednak liczne dowody, że składniki smogu uszkadzają układ krążenia także u młodych i zdrowych osób, co wykazali m.in. naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Blaszki miażdżycowe, które mogą zamknąć przepływ krwi przez naczynia, często tworzą się już u kilkuletnich dzieci i nie bez znaczenia jest jakość powietrza, w jakim one żyją (20). Z kolei wg danych opublikowanych przez American Heart Association (AHA), zanieczyszczenia powietrza powiązane z ruchem ulicznym obniżają stężenie "dobrego" cholesterolu we krwi, chroniącego nas przed pojawieniem się w naczyniach blaszek miażdżycowych.

Mechanizm ten może być właśnie jednym z istotnych elementów łączących narażenie na smog ze wzrostem ryzyka zachorowań na choroby układu sercowo-naczyniowego (21). Liczne badania (również w Polsce) udowodniły także bezpośredni wpływ występowania smogu na wyraźny wzrost liczby przypadków ostrych incydentów sercowo-naczyniowych oraz udarów mózgu, a także na śmiertelność z powodu zawału serca czy udaru.

Wpływ Zanieczyszczenia Powietrza na Rozwój Chorób Nowotworowych

W skład smogu letniego i zimowego wchodzi wiele związków chemicznych o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Dlatego też raka płuca wykrywa się nie tylko u nałogowych i biernych palaczy tytoniu czy u osób pracujących w warunkach szkodliwych dla układu oddechowego.

WHO alarmuje, iż za ok. 15 proc. przypadków nowotworów płuc odpowiada zanieczyszczenie powietrza. Dowodem mogą być np. zachorowania dzieci w najbardziej zanieczyszczonych miastach Chin. Niestety, w niektórych miastach Polski skażenie powietrza rakotwórczym benzo(a)pirenem - jednym ze składników smogu - może mieć taki sam wpływ na zdrowie jak wypalanie od kilkuset do nawet kilku tysięcy papierosów rocznie.

Ponieważ palenie papierosów sprzyja także rozwojowi raka pęcherza, można zakładać, iż podobne skutki ma oddychanie zanieczyszczonym powietrzem. Co więcej, naukowcy sugerują również wpływ tlenków azotu (istotnego składnika smogu letniego) na rozwój raka mózgu i szyjki macicy.

Przypuszcza się także, iż narażenie kobiety ciężarnej na oddychanie zanieczyszczonym powietrzem zwiększa ryzyko wystąpienia już we wczesnym okresie życia jej dziecka białaczki limfoblastycznej lub nowotworu gałki ocznej.

Zanieczyszczenie Powietrza a Choroby Wieku Podeszłego

Osoby starsze, podobnie jak małe dzieci, najgorzej radzą sobie ze skutkami zanieczyszczenia powietrza, ponieważ ich organizmy są generalnie mniej sprawne. Ponadto, w podeszłym wieku większość osób obciążona jest już schorzeniami układu sercowo-naczyniowego i układu oddechowego.

Jeśli żyją w smogu, częściej niż u osób młodszych dochodzi u nich do zaostrzenia schorzeń przewlekłych. Za łagodniejsze konsekwencje częstego narażenia na smog można uznać m.in. spadki nastroju i depresję. Prowadzone są badania nad związkiem oddychania zanieczyszczonym powietrzem z występowaniem choroby Alzheimera.

Praktycznie każdy miesiąc przynosi nowe doniesienia na temat zagrożeń dla zdrowia i pogorszania jakości życia, związanych z zanieczyszczeniem powietrza.

Jak Chronić Się Przed Smogiem?

Brak kontaktu ze smogiem w sezonie grzewczym jest w Polsce praktycznie niemożliwe. Jakość powietrza jest u nas znacznie gorsza niż w pozostałych krajach Europy zachodniej, które od wielu już lat prowadzą politykę antysmogową, zabraniając spalania paliw o niskiej jakości. Paliwa te w Polsce nie tyle, że nie są zabronione, co często są wręcz promowane.

Czy w tej sytuacji jesteśmy w stanie w ogóle chronić się przed smogiem? Na pewno można ograniczać ekspozycję organizmu na niekorzystne działanie zanieczyszczonego powietrza.

Sposoby Walki ze Smogiem:

Maski antysmogowe: Filtr maski wyłapuje szkodliwe dla zdrowia substancje, przede wszystkim pyły zawieszone PM10 i PM2,5, niektóre typy masek oczyszczają powietrze dodatkowo z tlenku azotu i tlenku siarki. W dni o dużym natężeniu smogu maskę warto stosować zawsze, kiedy wychodzimy z domu; w całym sezonie grzewczym - w czasie uprawiania aktywności fizycznej na świeżym powietrzu.
Oczyszczacze powietrza: Wybierając oczyszczacz powietrza trzeba zwrócić uwagę na wielkość mieszkania/pokoju, w którym chcemy go używać. Aby urządzenia uznać za skuteczne musi ono przefiltrować całe powietrze w pomieszczeniu 4krotnie w ciągu godziny.
Uprawiaj w domu rośliny: Zanieczyszczone powietrze jest szkodliwe także dla roślin, które bronią się przed nim odfiltrowując szkodliwe substancje i transportujące je do korzeni i podłoża, gdzie są neutralizowane.
Dieta bogata w antyoksydanty: „Dieta antysmogowa” to dieta zawierająco duże ilości antyoksydantów. Antyoksydanty to związki chemiczne, które mają zdolność neutralizowania wolnych rodników, czyli reaktywnych form tlenu, które tworzą się w organizmie pod wpływem stresu, niektórych chorób, palenia papierosów, niezdrowej diety, a także w wyniku naturalnego procesu starzenia się organizmu.

Oczyszczacze Powietrza w Placówkach Medycznych

Jakość powietrza w placówkach medycznych ma ogromne znaczenie dla zdrowia pacjentów i personelu. Oczyszczacze powietrza są kluczowym elementem w utrzymaniu czystości powietrza w szpitalach, przychodniach i gabinetach lekarskich. Dzięki nim możemy skutecznie redukować ilość bakterii, wirusów i innych szkodliwych drobnoustrojów, które mogą wywoływać infekcje.

Regularne oczyszczanie powietrza pozwala stworzyć bezpieczniejsze środowisko dla osób z osłabioną odpornością. Poprawa jakości powietrza w placówkach medycznych przyczynia się również do zmniejszenia ryzyka wystąpienia alergii i astmy. Inwestycja w oczyszczacze powietrza to inwestycja w zdrowie. Warto pamiętać, że jakość powietrza w placówkach medycznych ma bezpośredni wpływ na przebieg leczenia i komfort pacjentów.

Zanieczyszczone powietrze w placówkach medycznych stanowi poważne zagrożenie zarówno dla pacjentów, jak i personelu medycznego. Zwiększone ryzyko infekcji: Zanieczyszczenia powietrza mogą zawierać różnego rodzaju patogeny, takie jak bakterie, wirusy czy grzyby. Choroby przewlekłe: Długotrwałe narażenie na zanieczyszczone powietrze może przyczynić się do rozwoju chorób przewlekłych, takich jak choroby układu oddechowego (np.

Zdecydowanie warto inwestować w czystość powietrza w placówkach medycznych. To nie tylko kwestia komfortu, ale przede wszystkim zdrowia pacjentów i personelu. Przede wszystkim należy zadbać o regularną konserwację systemów wentylacji, przeprowadzać dokładną dezynfekcję pomieszczeń oraz utrzymywać wysoką higienę. Szkolenia personelu dotyczące znaczenia czystego powietrza są równie istotne.

Jednym z kluczowych elementów jest wyposażenie placówek medycznych w wysokiej jakości oczyszczacze powietrza. Ich zadaniem nie jest sterylizacja powietrza, ale skuteczne usuwanie szkodliwych patogenów. W placówkach medycznych, gdzie przebywają osoby o obniżonej odporności, jakość powietrza ma kluczowe znaczenie. Zanieczyszczenia powietrza w placówkach medycznych mogą prowadzić do zwiększonego ryzyka infekcji i wydłużenia czasu hospitalizacji.

Wpływ Zanieczyszczeń Powietrza na Zatoki

Problemy z zatokami, takie jak nawracające bóle i stany zapalne, mogą mieć wiele przyczyn. Jednym z kluczowych czynników, które znacząco wpływają na ich stan, jest jakość powietrza, którym oddychamy. Zanieczyszczenia takie jak smog, pyły czy pyłki roślin, mogą nasilać problemy z zatokami, prowadząc do rozwoju stanów zapalnych i ostrego bólu zatok czołowych.

Objawy Problemów z Zatokami Szczękowymi:

Nawracające bóle głowy, zwłaszcza w okolicach czoła, skroni, nosa i policzków, nasilający się szczególnie podczas schylania się lub rano.
Uczucie zatkanego nosa.
Przewlekły katar.
Zaburzenia węchu i smaku.
Uczucie zmęczenia, osłabienia i ogólnego złego samopoczucia.

Jak Chronić Zatoki Przed Zanieczyszczeniami Powietrza?

Monitorowanie jakości powietrza: pomocne w tym są specjalne aplikacje lub serwisy internetowe, do których warto zaglądać, planując aktywności na świeżym powietrzu, by uniknąć negatywnego wpływu smogu na zdrowie zatok.
Używanie maseczek ochronnych: gdy jakość powietrza jest zła, a nie można uniknąć przebywania na zewnątrz, warto korzystać z maseczek wyposażonych w filtry antysmogowe, filtrujące szkodliwe pyły i zanieczyszczenia.
Nawilżanie powietrza: zbyt niska wilgotność powietrza to częsty problem, zwłaszcza w sezonie grzewczym. Stosowanie nawilżaczy powietrza pomaga utrzymać jego odpowiednią wilgotność, co wspiera naturalne mechanizmy ochronne zatok.
Wietrzenie pomieszczeń: choć zanieczyszczenia z zewnątrz mogą być groźne, w powietrzu w zamkniętych pomieszczeniach również mogą znajdować się szkodliwe substancje. Regularne wietrzenie pozwala pozbyć się m.in. kurzu, roztoczy czy oparów chemikaliów z farb i mebli.

Zanieczyszczenie Powietrza a Depresja

Badania jakości powietrza i depresji Wydaje się, że zanieczyszczenie powietrza odgrywa rolę w depresji, chociaż naukowcy wciąż próbują wyjaśnić link.

W jednym z wiodących badań naukowcy z Ohio State University wystawili myszy na zanieczyszczone powietrze lub filtrowane powietrze przez sześć godzin dziennie, pięć dni w tygodniu przez 10 miesięcy. Zanieczyszczone powietrze obejmowało stężenie zanieczyszczeń cząstek PM2,5 na poziomie stężenia podobnym do tego, na co ludzie są narażone na obszarach miejskich.

W jednym z eksperymentów myszy narażone na zanieczyszczone powietrze wykazywały więcej zachowań podobnych do depresji niż grupa oddychające powietrze. Kiedy zbadali mózgi myszy narażonych na zanieczyszczone powietrze, stwierdzili, że obszar mózgu zwany hipokampem rozwinął się inaczej niż myszy oddychające czyste powietrze. Hipokamp jest związany z uczeniem się, pamięcią i depresją.

Jeśli martwisz się wpływem zanieczyszczenia powietrza na zdrowie psychiczne lub osoby, z którymi żyjesz, sensowne jest podjęcie działań w celu zmniejszenia ekspozycji na cząsteczki w powietrzu. Nie pozwól paleniu w domu. Dym z tytoniu środowiskowego jest głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach, w tym drobnych i ultrastycznych cząstek. Oprócz drobnych i ultrastycznych cząstek dymu tytoniowego zawiera również 4000 chemikaliów.

Zamknij okna lub drzwi Gdy poziomy cząstek na zewnątrz są wysokie. Jeśli mieszkasz w pobliżu ruchliwej jezdni, jest to szczególnie ważne w godzinach porannych i wieczornych. Czyszczenie powietrza. Jeśli mieszkasz na obszarze o wysokim poziomie zanieczyszczenia cząstek, jednym z najważniejszych kroków, które możesz podjąć, aby zmniejszyć ekspozycję na zanieczyszczenie, jest zastosowanie wysokowydajnego środka powietrza (takiego jak IQAir HealthPro Plus), według USA, Agencja Ochrony Środowiska.

tags: #leki #wpływ #na #jakość #powietrza