Jakość Powietrza w Polsce - Raporty i Analizy
- Szczegóły
Polska wciąż boryka się z jednym z największych problemów środowiskowych w Europie, jakim jest smog. Alarmujące dane dotyczące jakości powietrza w polskich uzdrowiskach z lat 2018-2022 pokazują, że smog pozostaje jednym z najpoważniejszych nierozwiązanych problemów środowiskowych w Polsce. Raporty pokazują, że nawet gminach o statusie leczniczym kuracjusze oddychali powietrzem zanieczyszczonym na poziomie porównywalnym do wielu gmin niespełniających norm jakości powietrza.
Według danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ), w 2024 roku przekroczenia norm pyłów PM2,5 i PM10 odnotowano w ponad 150 gminach, a szacuje się, że zanieczyszczone powietrze odpowiada za około 40 tys. przedwczesnych zgonów rocznie. Problem dotyka nie tylko obszarów przemysłowych miast i dużych aglomeracji, ale również został zaobserwowany w takich miejscach, jak uzdrowiska.
Raport NIK z 2024 roku
Raport Najwyższej Izby Kontroli (NIK) z sierpnia 2024 roku ujawnia poważne niedociągnięcia w funkcjonowaniu polskich uzdrowisk. Kontrola objęła lata 2018-2022 i sprawdziła 12 miejscowości ze statusem uzdrowiska, w których w sezonie smogowym przebywało ponad 50 tys. kuracjuszy - w tym 7 tys. dzieci. NIK wskazuje na brak pełnego ujęcia problemu emisji pyłów w dokumentacji lokalnych gmin, a także brak działań naprawczych w zakresie wymiany przestarzałych kotłów grzewczych, które odpowiadają za tzw. niską emisję.
Walka ze smogiem trwa w Polsce od lat, raport NIK z sierpnia 2024 roku pokazuje, że większość gmin wciąż nie radzi sobie ze wdrażaniem uchwał antysmogowych, które zostały przez nie przyjęte. Natomiast wymiana starych pieców - głównego źródła pyłów PM10, PM2,5 i rakotwórczych substancji - postępuje bardzo wolno. W pięciu skontrolowanych województwach (małopolskim, śląskim, dolnośląskim, łódzkim i kujawsko-pomorskim) w latach 2018-2023 nadal działało ponad 781 tys.
Program Czyste Powietrze i jego wyzwania
Dramatyczna jakość powietrza w Polsce, wynikająca z przestarzałych instalacji grzewczych miała ulec poprawie dzięki działaniom rządowego programu Czyste Powietrze - największego krajowego projektu antysmogowego. Za jego przygotowanie odpowiada Ministerstwo Klimatu i Środowiska, a wypłatami zajmuje się Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) wraz z wojewódzkimi funduszami (WFOŚiGW), które nadzoruje wiceminister Krzysztof Bolesta. W praktyce jednak statystyki Czystego Powietrza dostępne na stronie NFOŚiGW, pokazują, że realizacja nie odbywa się tak sprawnie, jak wskazuje na to skala problemu.
Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza
W okresie od 31 marca do 7 listopada 2025 roku w nowej odsłonie programu złożono ok. 42 tys. wniosków na łączną kwotę 2 mld zł. Przepaść między liczbą złożonych wniosków a podpisanymi umowami pokazuje, że problem zaległości w termomodernizacji polskich domów jest realny i naglący. Za opóźnienia i brak inwestycji w niskoemisyjne źródła ciepła w gospodarstwa domowe mogą płacić swoim zdrowiem nie tylko mieszkańcy miejscowości z utrzymującym się smogiem, ale także przyjezdni w przypadku kurortów wypoczynkowych.
W mediach społecznościowych pojawiają się wpisy, w których beneficjenci skarżą się na wielomiesięczne oczekiwania na rozliczenia, nieuzasadnionej odmowy lub blokowanie wniosków. W wyniku tego doszło do ogólnopolskich protestów przeciwko polityce programu Czyste Powietrze, które odbyły się w Łodzi, Kielcach i Rzeszowie, a najbliższy ma mieć miejsce w czwartek, 20 listopada 2025 roku, w Warszawie, na Placu Trzech Krzyży. Poszkodowani beneficjenci domagają się zaległych wypłat oraz większej przejrzystości w komunikacji między wykonawcami a wnioskodawcami programu.
Mimo ambitnych celów, które miały przyświecać programowi Czyste Powietrze - redukcja smogu, termomodernizacja, poprawa efektywności energetycznej budynków - opóźnienia w wypłatach oraz obecne tempo rozliczeń stawiają pod znakiem zapytania jego skuteczność. Jeżeli rząd i wojewódzkie fundusze nie przyspieszą procedur i nie usprawnią systemu obsługi wniosków, wiele gospodarstw domowych może zostać bez realnej pomocy - mimo pozytywnej retoryki, którą promuje MKiŚ. Beneficjenci protestujący na ulicach apelują o usprawnienie programu, większą odpowiedzialność urzędów i przywrócenie sprawności wypłat.
Ocena jakości powietrza w Polsce za 2024 rok
Wypełniając obowiązek wynikający z art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. 2024 poz. 54, z późn zm.), Główny Inspektor Ochrony Środowiska wykonał ocenę jakości powietrza za rok 2024 i na jej podstawie dokonał klasyfikacji stref dla każdej substancji odrębnie, według kryteriów określonych pod kątem ochrony zdrowia ludzi i ochrony roślin. Wyniki klasyfikacji 46 ocenianych stref zawarte zostały w wojewódzkich raportach z oceny jakości powietrza za rok 2024. Raporty te w terminie do 29 kwietnia 2025 r. zostały przekazane do właściwych terytorialnie zarządów województw.
Ocena pod kątem ochrony zdrowia ludzi została wykonana dla 12 zanieczyszczeń: dwutlenku siarki (SO2), dwutlenku azotu (NO2), tlenku węgla (CO), ozonu (O3), benzenu (C6H6), pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM2,5 oraz zanieczyszczeń oznaczanych w pyle PM10: benzo(a)pirenu (B(a)P), arsenu (As), kadmu (Cd), niklu (Ni) i ołowiu (Pb). Ocena wykazała jednocześnie poprawę jakości powietrza w odniesieniu do dwutlenku azotu w centrach dużych miast. Liczba stref z przekroczeniem średniorocznego poziomu dopuszczalnego dla tego zanieczyszczenia obniżyła się z 4 do 2. Przekroczenia miały charakter lokalny i wystąpiły wyłącznie na obszarach oddziaływania transportu samochodowego w Krakowie i Katowicach.
Przeczytaj także: Analiza jakości powietrza w Serocku
Oceniany 2024 rok, w porównaniu do roku 2023, charakteryzował się nieco wyższymi wartościami stężeń pyłu zawieszonego PM10. Średnie roczne stężenie pyłu zawieszonego PM10, obliczone jako średnia ze wszystkich stacji w kraju, w 2024 roku zwiększyło się o około 7% w porównaniu do roku 2023. Przekroczenie średniodobowego poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 odnotowano na obszarach trzech województw: śląskiego, małopolskiego oraz dolnośląskiego (strefa dolnośląska, aglomeracja krakowska, strefa małopolska, aglomeracja górnośląska, strefa śląska).
W 2024 roku przekroczenie średniorocznego poziomu dopuszczalnego PM2,5 wystąpiło na obszarach czterech stref (aglomeracje: górnośląska i łódzka, miasto Częstochowa oraz strefa łódzka). W 2023 roku średnioroczny poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 został dotrzymany na terenie całego kraju, natomiast w 2022 roku przekroczenie wystąpiło na obszarze 11 stref.
Największym problemem zanieczyszczenia powietrza w Polsce pozostaje wysoka zawartość benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10. Średnioroczne stężenie tego zanieczyszczenia obliczone jako średnia ze wszystkich stacji w kraju w 2024 roku, pozostawało na poziomie zbliżonym do roku 2023 i wynosiło 1,52 ng/m3 (w roku 2023 - 1,53 ng/m3).
Zgodnie z raportem, zanieczyszczeniem, dla którego w 2024 r. zanotowano największą liczbę przekroczeń jest benzo(a)piren zawarty w pyle zawieszonym PM10. W ub.r. przekroczenie poziomu docelowego dla tego zanieczyszczenia odnotowano w 21 z 46 stref, czyli tyle samo, co w 2023 r. Podobna była również liczba stanowisk pomiarowych, na których wystąpiło przekroczenie. W ub.r. było ich 69, a w 2023 r. - 68.
Ocena jakości powietrza pod kątem ochrony roślin wykonywana jest w podziale na 16 stref. W wyniku oceny jakości powietrza wykonanej dla 2024 roku w oparciu o kryteria ustanowione w celu ochrony roślin, na obszarze żadnej ze stref nie stwierdzono przekroczeń normatywnych stężeń SO2 i NOX.
Przeczytaj także: Pomiary zanieczyszczeń w Stacji Czernica
Smogowi Rekordziści 2024
Polski Alarm Smogowy opublikował najnowszy ranking smogowych rekordzistów za rok 2024. Pierwsze miejsce we wszystkich trzech kategoriach zajęła Nowa Ruda.
Ranking sporządzono na podstawie danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska za rok 2024. Eksperci analizowali: średnioroczne stężenie benzo(a)pirenu, średnioroczne stężenie pyłu PM10 oraz liczbę dni smogowych, czyli takich, w których przekraczano dobową normę pyłu PM10. We wszystkich trzech kategoriach smogowym rekordzistą okazała się Nowa Ruda. Jej mieszkańcy oddychali smogiem aż przez 73 dni w roku, a stężenie rakotwórczego benzo(a)pirenu w powietrzu rok do roku wzrosło tam z 4 do aż 7 ng/m3.
Kilkukrotne przekroczenie norm jakości powietrza odnotowano także w: Nowym Targu (woj. małopolskie), Suchej Beskidzkiej (woj. małopolskie), Myszkowie (woj. śląskie) oraz Rabce-Zdroju (woj. małopolskie). Z kolei w rankingu dni smogowych podium uzupełniły Nowy Targ (38 dni) i Pszczyna położona w woj. śląskim (36 dni). Autorzy raportu zaznaczyli, że w pierwszej trzydziestce zestawienia miejscowości z najwyższym rocznym stężeniem pyłu PM10, znajduje się aż dziesięć miejscowości z województwa łódzkiego (w tym Radomsko, na drugiej pozycji w kraju).
Polski Alarm Smogowy zwraca także uwagę, że w Polsce są miejsca, które wygrały walkę ze smogiem. Wśród nich wyróżnia się Kraków. W 2024 roku po raz pierwszy w historii pomiarów żadna stacja pomiarowa w stolicy Małopolski nie odnotowała przekroczenia dopuszczalnego poziomu benzo(a)pirenu. W ostatniej dekadzie stężenie niebezpiecznych związków spadło tam aż siedmiokrotnie.
Miejscowości o najwyższym średniorocznym stężeniu benzo(a)pirenu w 2024 roku
- Nowa Ruda
- Sucha Beskidzka
- Nowy Targ
- Rabka-Zdrój
- Żywiec
Miejscowości o najwyższym średniorocznym stężeniu pyłu PM10 w 2024 roku
- Nowa Ruda
- Radomsko
- Rydułtowy
- Wodzisław Śląski
- Opoczno
Działania naprawcze i przyszłość jakości powietrza w Polsce
Emisja zanieczyszczeń powietrza w Polsce wynika w głównej mierze z ogrzewania domów za pomocą węgla i innych paliw stałych w tym śmieci i tworzyw sztucznych, często w piecach nie spełniających żadnych standardów emisyjnych. Główną przyczyną występowania wysokich stężeń zanieczyszczeń pyłowych jest spalanie w domowych piecach paliw stałych. Z kolei za przekroczenia standardów NO2 w miastach odpowiada przede wszystkim transport.
Działania naprawcze w programach ochrony powietrza skupiają się przede wszystkim na działaniach związanych z redukcją emisji z indywidualnych systemów grzewczych na paliwa stałe, wśród których warto wymienić: wymiany pieców/kotłów, termomodernizacje budynków, domowe instalacje OZE, zarządzanie wymianami oraz uchwałami antysmogowymi, inwentaryzacje emisji z indywidualnych źródeł ciepła, edukację oraz kontrole zachowania obowiązujących przepisów.
Intensywność wymian pieców nie przebiega na terenie kraju w sposób równomierny. Niestety są regiony pozostające w tyle, a także takie, które są już bardzo zaawansowane. Do tych drugich należy Miasto Kraków, gdzie wymieniono ok.
tags: #jakość #powietrza #w #Polsce #raporty
