Jakość Powietrza na Śląsku: Normy i Wyzwania
- Szczegóły
Coroczne oceny jakości powietrza na terenie województwa śląskiego, wykonywane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, wskazują na bardzo zły stan jakości powietrza. Jest to spowodowane przekroczeniami poziomów dopuszczalnych pyłu PM10, pyłu PM2,5 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu.
Liczba dni z przekroczoną normą dobową dla pyłu zawieszonego PM10 wynosiła od 18 do 114 dni w 2016 roku w poszczególnych obszarach zabudowy mieszkaniowej województwa śląskiego, natomiast docelowe poziomy stężeń benzo(a)pirenu przekraczane były nawet 13-krotnie.
Wypełniając obowiązek wynikający z art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. 2024 poz. Ocenie podlegają zanieczyszczenia, dla których w prawie krajowym i w dyrektywach unijnych określono normatywne stężenia w postaci poziomów dopuszczalnych/docelowych/celu długoterminowego w powietrzu, ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin.
Ocena pod kątem ochrony zdrowia ludzi została wykonana dla 12 zanieczyszczeń: dwutlenku siarki (SO2), dwutlenku azotu (NO2), tlenku węgla (CO), ozonu (O3), benzenu (C6H6), pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM2,5 oraz zanieczyszczeń oznaczanych w pyle zawieszonym PM10: benzo(a)pirenu (B(a)P), arsenu (As), kadmu (Cd), niklu (Ni) i ołowiu (Pb).
Roczna Ocena Jakości Powietrza
Roczna ocena jakości powietrza w województwie śląskim za 2023 rok wykazała dalszą poprawę jakości powietrza. W roku 2023 na całym obszarze województwa śląskiego, dotrzymane zostały poziomy dopuszczalne pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5.
Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza
Nadal największym problemem w województwie śląskim w zakresie jakości powietrza jest przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10. W aglomeracji górnośląskiej utrzymuje się obszar przekroczenia średniorocznego poziomu dopuszczalnego dwutlenku azotu, związany z oddziaływaniem transportu drogowego, obejmujący przebiegającą przez miasto Katowice autostradę A4.
Poprawa jakości powietrza w roku 2023 jest wypadkową działań na rzecz ochrony powietrza oraz bardzo korzystnych warunków meteorologicznych. Cieplejsze, w porównaniu do wielolecia, miesiące zimowe skutkowały mniejszymi emisjami zanieczyszczeń do powietrza, zwłaszcza z indywidualnych źródeł grzewczych.
Prezentujemy roczną ocenę jakości powietrza za 2024 rok. Na obszarze wszystkich województw dotrzymane zostały normy jakości powietrza dla 6 zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu oraz zanieczyszczeń oznaczanych w pyle PM10: kadmu, niklu i ołowiu.
Wyniki klasyfikacji 46 ocenianych stref zawarte zostały w wojewódzkich raportach z oceny jakości powietrza za rok 2024. Raporty te w terminie do 29 kwietnia 2025 r. zostały przekazane do właściwych terytorialnie zarządów województw. Zgodnie z obowiązkiem zawartym w art. 89 ust. 1a ustawy Poś, wprowadzonym w 2024 roku przez art.
Ocena wykazała jednocześnie poprawę jakości powietrza w odniesieniu do dwutlenku azotu w centrach dużych miast. Liczba stref z przekroczeniem średniorocznego poziomu dopuszczalnego dla tego zanieczyszczenia obniżyła się z 4 do 2. Przekroczenia miały charakter lokalny i wystąpiły wyłącznie na obszarach oddziaływania transportu samochodowego w Krakowie i Katowicach.
Przeczytaj także: Analiza jakości powietrza w Serocku
Oceniany 2024 rok, w porównaniu do roku 2023, charakteryzował się nieco wyższymi wartościami stężeń pyłu zawieszonego PM10. Średnie roczne stężenie pyłu zawieszonego PM10, obliczone jako średnia ze wszystkich stacji w kraju, w 2024 roku zwiększyło się o około 7% w porównaniu do roku 2023.
Przekroczenie średniodobowego poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 odnotowano na obszarach trzech województw: śląskiego, małopolskiego oraz dolnośląskiego (strefa dolnośląska, aglomeracja krakowska, strefa małopolska, aglomeracja górnośląska, strefa śląska). W 2024 roku przekroczenie średniorocznego poziomu dopuszczalnego PM2,5 wystąpiło na obszarach czterech stref (aglomeracje: górnośląska i łódzka, miasto Częstochowa oraz strefa łódzka).
Największym problemem zanieczyszczenia powietrza w Polsce pozostaje wysoka zawartość benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10. Średnioroczne stężenie tego zanieczyszczenia obliczone jako średnia ze wszystkich stacji w kraju w 2024 roku, pozostawało na poziomie zbliżonym do roku 2023 i wynosiło 1,52 ng/m3 (w roku 2023 - 1,53 ng/m3).
Źródła Zanieczyszczeń
Wyniki ze stacji pomiarowych jakości powietrza Państwowego Monitoringu Środowiska wskazują na znacząco wyższe stężenia zanieczyszczeń w okresie od października do marca, w porównaniu z pozostałą częścią roku.
Analizy wielkości emisji wykonane w ramach Programu ochrony powietrza dla terenu województwa śląskiego z 2014 r. wskazują, iż największy wpływ na jakość powietrza mają źródła powierzchniowe, obejmujące głównie indywidualne źródła spalania paliw stałych z sektora komunalno-bytowego oraz sektora usługowego. Źródła te powodują ponad 51% całkowitej emisji pyłu PM10, blisko 44% całkowitej emisji pyłu PM2,5 oraz 94% emisji benzo(a)pirenu.
Przeczytaj także: Pomiary zanieczyszczeń w Stacji Czernica
Normy i Dyrektywy
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE (CAFE) zobowiązuje państwa członkowskie, aby stężenia dopuszczalne pyłu PM10 były osiągnięte od 2005 r., pyłu PM2,5 od 2015 r., a bardziej restrykcyjne normy od 2020 r.
Ponadto zgodnie z Dyrektywą 2004/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu wartość docelowa stężenia benzo(a)pirenu powinna być osiągnięta od 2013 r.
Określone tymi dyrektywami wartości oraz terminy ich osiągnięcia, transponuje do polskiego porządku prawnego rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2012 r. poz.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy, nazywana dalej Dyrektywą CAFE, nakłada dwie normy jeśli chodzi o pył zawieszony PM10. Pierwsza dotyczy stężenia średniorocznego - maksymalne dopuszczalne średnie roczne stężenie pyłu PM10 w powietrzu to 40 µg/m³. Ustanowiona została również norma dla stężenia średniodobowego - 50 µg/m³, z zaznaczeniem, że w przeciągu roku może wystąpić maksymalnie 35 dni kiedy norma dla średniego stężenia dobowego może zostać przekroczona.
Ocena jakości powietrza w obrębie Unii Europejskiej w zakresie zanieczyszczenia pyłem PM10 opiera się właśnie o te dwie normy: średnie roczne stężenie nie może przekraczać 40 µg/m³, a w ciągu roku nie może być więcej niż 35 dni kiedy to stężenie średniodobowe było wyższe niż 50 µg/m³.
Dyrektywa CAFE nakłada jedynie normę dla stężenia średniorocznego i wynosi ona 25 µg/m³; ani w prawie wspólnotowym, ani w prawie polskim nie ustanowiono normy dobowej.
Ze względu na ochronę zdrowia ludzi, Dyrektywa CAFE wprowadza dwie normy dla NO₂ - normę dla stężenia średniorocznego, która wynosi 40 µg/m³ oraz normę dla stężenia godzinowego, która wynosi 200 µg/m³ i nie może być przekroczona więcej niż przez 18 godzin rocznie.
Badania Zanieczyszczeń Transportowych
Znamy wyniki największego badania zanieczyszczeń transportowych w Polsce. Pomiary wykazały wysoki poziom rakotwórczego dwutlenku azotu w czternastu śląskich gminach.
Na słupkach przystankowych należących do Zarządu Transportu Metropolitalnego zainstalowano czujniki, które przez miesiąc zbierały dane o stężeniu dwutlenku azotu.
Badaniem objęto 14 gmin - Katowice, Sosnowiec, Bytom, Ruda Śląska, Gliwice, Chorzów, Zabrze, Dąbrowa Górnicza, Mysłowice, Czeladź, Tarnowskie Góry, Świętochłowice, Piekary Śląskie i Siemianowice Śląskie. To pierwsze tak duże badanie transportowych zanieczyszczeń w Polsce, dzięki któremu uzyskano wiedzę o stopniu stężenia zanieczyszczeń.
Obecnie Polska posługuje się własną normą dla stężenia dwutlenku azotu w powietrzu i wynosi ona 40 µg/m³. Biorąc pod uwagę tę normę stężenie zostało przekroczone “tylko” w 51 lokalizacjach. Nie oddaje to jednak pełnego obrazu skali zanieczyszczenia.
Za nieco ponad cztery lata, w 2030 roku, w Polsce zaczną obowiązywać znacznie bardziej wymagające normy dla tego zanieczyszczenia. Unijna dyrektywa ustaliła normy dla NO₂ wyniosą 20 µg/m³. Łącznie w 638 z 659 lokalizacji doszło do przekroczeń maksymalnego akceptowalnego stężenia. Jeszcze bardziej restrykcyjne normy ma WHO, które wynoszą 10 µg/m³ dla dwutlenku azotu.
Wpływ na Zdrowie
Wpływ jakości powietrza na zdrowie jest niepodważalny przez naukowców. Inne badania przytaczane przez Polski Alarm Smogowy mówią, że długotrwałe oddychanie powietrzem o stężeniu NO₂ większym o jedynie 10 µg/m³ powoduje wzrost ryzyka zachorowania na astmę nawet o 10-17%. U dzieci oddychanie takim powietrzem powoduje zwiększenie ryzyka infekcji górnych dróg oddechowych u dzieci o 9% dla stężenia wyższego o 10 µg/m³.
Pył zawieszony składa się z mieszaniny substancji organicznych i nieorganicznych. Może on zawierać substancje toksyczne takie jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (np. rakotwórczy benzo[a]piren), metale przejściowe i ciężkie oraz ich związki, a także dioksyny i furany. Pył PM 10 to cząstki o średnicy mniejszej niż 10 mikrometrów (ok.
B[a]P to rakotwórczy i mutagenny związek chemiczny, wykazujący dużą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością kumulacji w organizmie.
Działania na Rzecz Poprawy Jakości Powietrza
By w 2030 roku móc spełnić normy, Polska powinna już dziś znacząco obniżać emisję tlenków azotu z ruchu samochodowego. W tym celu eksperci rekomendują rozwijanie alternatyw dla spalinowych samochodów osobowych, jako głównego środka transportu przez rozbudowę sieci transportu publicznego oraz wspieranie elektromobilności.
Strefy Czystego Transportu, wspierane przez rozwój infrastruktury Park and Ride, mogą znacząco poprawić jakość powietrza wokół miast. Takie rozwiązania istnieją w ponad 300 miastach Unii Europejskiej i przyniosły znaczące efekty ograniczając stężenie NO₂.
Polska polityka ochrony powietrza jest w dużej mierze reaktywna - znacznie ograniczono zanieczyszczenia powietrza emitowane przez przemysł i energetykę ponieważ wymogi dla tego sektora wprowadzono na poziomie prawodawstwa unijnego.
Brakuje natomiast praktycznie jakichkolwiek regulacji w zakresie instalacji stosowanych w gospodarstwach domowych, a więc pieców i kotłów na paliwa stałe czy kominków. Również w zakresie transportu brak kluczowych rozwiązań prawnych, które umożliwiłyby ograniczanie wykorzystywania najbardziej szkodliwych dla powietrza samochodów.
Zanieczyszczenia w Polsce
Największy problem z zanieczyszczeniem powietrza w Polsce występuje w przypadku wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych oraz pyłu zawieszonego PM10, składającego się z cząstek o średnicy poniżej 10 mikrometrów, jak również drobniejszej frakcji pyłu, PM 2,5, składającego się z cząstek o średnicy poniżej 2,5 mikrometra.
W odniesieniu do tych zanieczyszczeń Polska przoduje w rankingach porównujących stężenia w poszczególnych krajach, a normy określone prawem unijnym i polskim są przekraczane w licznych polskich miejscowościach. Często są to przekroczenia kilku a nawet kilkunastokrotne. W przypadku zanieczyszczenia dwutlenkiem azotu problem występuje w większych miastach, przy dużych arteriach komunikacyjnych.
Niniejszy rozdział zawiera podsumowanie danych dotyczących zanieczyszczenia powietrza w Polsce pyłem zawieszonym (frakcje PM10 oraz PM2,5), wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi, dwutlenkiem azotu oraz ozonem.
Poziomy Jakości Powietrza - Wartości Indeksu Jakości Powietrza (AQI)
| Poziom AQI | Opis | Wpływ na zdrowie |
|---|---|---|
| 0 - 50 | Dobra | Jakość powietrza jest uznawana za zadowalającą, a zanieczyszczenie powietrza stanowi niewielkie ryzyko lub jego brak. |
| 51 - 100 | Średnia | Jakość powietrza jest dopuszczalna; jednak niektóre zanieczyszczenia mogą być umiarkowanie szkodliwe dla bardzo małej liczby osób, które są niezwykle wrażliwe na zanieczyszczenie powietrza. |
| 101 - 150 | Niezdrowa dla osób wrażliwych | U osób wrażliwych mogą wystąpić negatywne skutki dla zdrowia. Większość populacji może nie odczuwać negatywnych objawów. |
| 151 - 200 | Niezdrowa | Każdy może zacząć doświadczać negatywnych skutków zdrowotnych; U osób wrażliwych mogą wystąpić poważniejsze skutki zdrowotne. |
| 201 - 300 | Bardzo niezdrowa | Ostrzeżenie zdrowotne, poziom alarmowy. Bardzo prawdopodobny negatywny wpływ na całą populację. |
| 300+ | Zagrożenie dla życia | Alarm Zdrowotny: każdy może doświadczyć poważniejszych skutków zdrowotnych. |
Polska należy do niechlubnej czołówki krajów Unii Europejskiej jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza. Bardzo złą jakość powietrza, jaką oddychają mieszkańcy wielu rejonów Polski należy postrzegać nie tylko w kategoriach degradacji środowiska, ale również jako ogromne zaniedbanie rozwojowe kraju.
tags: #jakość #powietrza #śląsk #normy
