Jakość Powietrza w Polsce: Normy WHO a Rzeczywistość
- Szczegóły
Choć smog najczęściej kojarzy się z Chinami czy Indiami, to Polska od lat pozostaje czarnym punktem na mapie Europy. Zimą oddychamy tu powietrzem, które często bardziej przypomina dym z ogniska niż świeże górskie powietrze - i to nie tylko w dużych miastach, ale przede wszystkim w mniejszych miejscowościach, gdzie dominują piece węglowe. Twarde dane pokazują, jak bardzo rzeczywistość odbiega od norm Światowej Organizacji Zdrowia.
Które miasta mają najgorsze powietrze w kraju i dlaczego wciąż się dusimy, mimo kolejnych uchwał antysmogowych?
Normy WHO a Smog w Polsce - Co Mówią Liczby, a Co Wdychamy Naprawdę?
Choć może się wydawać, że temat smogu został już, nomen omen, rozwiany przez media, różnica między tym, co oddychamy w Polsce, a tym, co Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje za bezpieczne, wciąż potrafi zaskoczyć. WHO zaostrzyła swoje wytyczne dotyczące jakości powietrza w 2021 roku, opierając je na najnowszych badaniach naukowych.
To oznacza, że w Polsce formalnie można oddychać powietrzem pięciokrotnie bardziej zanieczyszczonym, niż zaleca WHO, i nikt nie podniesie alarmu. To naprawdę niewiele.
Skąd Ten Smog? Czyli Dlaczego w Polsce Oddychamy Tak Złym Powietrzem
Nie trzeba być naukowcem ani aktywistą, żeby poczuć, że zimą powietrze w Polsce potrafi “gryźć” w gardło.
Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza
1. Wciąż palimy byle czym
Największym winowajcą są tzw. emisje niskie, czyli te pochodzące z domowych pieców i kotłów - zwłaszcza węgłowych.
2. Węgiel ma się dobrze - politycznie i społecznie
Polska jest jednym z ostatnich krajów w UE, w których ogrzewanie domów węglem nie tylko jest legalne, ale bywa wręcz dotowane. Węgiel bywa też traktowany jako „narodowe paliwo” - co utrudnia wprowadzanie radykalnych zmian.
3. Słaba urbanistyka i brak przewiewu
Wiele polskich miast - zwłaszcza tych leżących w dolinach (np. Kraków, Nowy Sącz) - ma fatalne warunki do naturalnej wentylacji powietrza. Do tego dochodzi chaotyczna zabudowa, brak korytarzy powietrznych i niska jakość planowania przestrzennego.
4. Transport, który kopci
Choć udział samochodów w generowaniu pyłów jest mniejszy niż emisje z domów, to stare diesle bez filtrów DPF, korki i niska jakość paliwa wciąż dokładają swoją cegiełkę.
Najbardziej Zanieczyszczone Miasta w Polsce - TOP 10 wg Przekroczeń Norm WHO
Niektóre miejscowości w Polsce od lat notują wyjątkowo wysokie stężenia pyłów zawieszonych i benzo[a]pirenu. Przyczyny są podobne: dominacja ogrzewania paliwami stałymi, ukształtowanie terenu utrudniające przewietrzanie i długi sezon grzewczy.
Przeczytaj także: Analiza jakości powietrza w Serocku
Poniżej znajduje się lista miast z uwzględnieniem stężenia pyłów PM10 i PM2.5 w 2023 roku, wraz z liczbą dni smogowych.
| Miasto | Stężenie PM10 (µg/m³) | Szacowane stężenie PM2.5 (µg/m³) | Liczba dni smogowych | Główne przyczyny |
|---|---|---|---|---|
| Nowa Ruda | 32 | ~24 | 56 | Niska emisja z domowych palenisk |
| Pleszew | 31 | 20-25 | - | Domowe kotły węglowe |
| Radomsko | 30 | 20-22 | - | Ogrzewanie węglem |
| Piotrków Trybunalski | 28 | ~24 | - | Spalanie węgla w domach |
| Sucha Beskidzka | 29 | - | 44 | Rekordowe stężenie benzo[a]pirenu |
| Nowy Targ | 27 | >20 | 37 | Kotły na węgiel i drewno, położenie geograficzne |
| Nowy Sącz | 27 (PM10, rok 2023) | ~24 (PM2.5, lata 2022-2023) | - | Jeden z najgorszych wyników w UE |
| Pszczyna | 28 | >20 | - | Domowe kotły, sąsiedztwo konurbacji śląskiej |
| Żory | 26 | >20 | - | Niska emisja domowa, przemysł, transport |
| Częstochowa | 25-26 (PM10) | 20-21 (PM2.5) | - | Niska emisja, przemysł hutniczy, transport |
Przyczyny Zanieczyszczeń - Analiza Wybranych Miast
Nowa Ruda
Miasto w woj. dolnośląskim (ok. 20 tys. mieszkańców), od lat lider smogowych rankingów. W 2023 roku osiągnęło najwyższe w kraju średnioroczne stężenie PM10 - 32 µg/m³. PM2.5 szacuje się na ok. 24 µg/m³. Odnotowano aż 56 dni smogowych. Główną przyczyną jest niska emisja z domowych palenisk.
Pleszew
Niewielkie miasto w Wielkopolsce (ok. 16 tys. mieszkańców) z drugim najwyższym stężeniem PM10 w kraju - 31 µg/m³. Szacowany poziom PM2.5 to 20-25 µg/m³. Źródłem zanieczyszczeń są głównie domowe kotły węglowe.
Radomsko
Miasto w woj. łódzkim (ok. 43 tys. mieszkańców), z bardzo wysokim stężeniem PM10 - 30 µg/m³ i PM2.5 rzędu 20-22 µg/m³. Dominującym źródłem zanieczyszczeń jest ogrzewanie węglem. Region notuje także wysokie poziomy benzo[a]pirenu.
Piotrków Trybunalski
Średniej wielkości miasto w woj. łódzkim (ok. 65 tys. mieszkańców) z poziomami PM10 na poziomie 28 µg/m³ i PM2.5 sięgającym 24 µg/m³. Główne źródło smogu to spalanie węgla w domach.
Przeczytaj także: Pomiary zanieczyszczeń w Stacji Czernica
Sucha Beskidzka
Małe miasto w Małopolsce (ok. 9 tys. mieszkańców), w 2023 roku osiągnęło 29 µg/m³ PM10 i 44 dni smogowe. Dodatkowo odnotowano rekordowe w kraju stężenie benzo[a]pirenu - ponad 600% normy.
Nowy Targ
Stolica Podhala (ok. 30 tys. mieszkańców), gdzie PM10 wyniosło 27 µg/m³, a dni smogowych - 37. PM2.5 przekracza 20 µg/m³. Źródłem zanieczyszczeń są kotły na węgiel i drewno oraz niekorzystne położenie geograficzne.
Nowy Sącz
Największe z analizowanych miast (ok. 80 tys. mieszkańców). PM2.5 w latach 2022-2023 osiągało średnio ~24 µg/m³ - jeden z najgorszych wyników w UE. PM10 w 2023 roku wyniosło 27 µg/m³.
Pszczyna
Miasto w woj. śląskim (25 tys. mieszkańców), które wciąż figuruje w czołówce zanieczyszczeń - w 2023 roku PM10 wyniosło 28 µg/m³, a PM2.5 ponad 20 µg/m³. Smog pochodzi głównie z domowych kotłów, choć na sytuację wpływa także sąsiedztwo konurbacji śląskiej.
Żory
Miasto w aglomeracji rybnickiej (ok. 60 tys. mieszkańców), z PM10 na poziomie 26 µg/m³ i PM2.5 powyżej 20 µg/m³. Niska emisja domowa to główna przyczyna, choć przemysł i transport również mają udział. Żory zajmują dolne miejsca w rankingach EEA - w 2022 r. uplasowały się ok. 370.
Częstochowa
Duże miasto (ok. 200 tys. mieszkańców) w północnym Śląsku z PM2.5 na poziomie 20-21 µg/m³ i PM10 około 25-26 µg/m³. Źródła smogu są mieszane: niska emisja na peryferiach, przemysł hutniczy i transport.
Czy Jest Nadzieja?
Choć smogowe mapy Polski wciąż świecą się na czerwono, coś powoli zaczyna się zmieniać. Największy wpływ na poprawę sytuacji mają programy wspierające wymianę starych pieców.
Program “Czyste Powietrze”, mimo wielu krytycznych uwag, od 2018 roku doprowadził do wymiany ponad 700 tys. Coraz większą rolę w ograniczaniu emisji odgrywają też pompy ciepła. Choć po rekordowym roku 2023 (ponad 200 tys. instalacji) w 2024 zanotowano spadek sprzedaży, Polska nadal pozostaje jednym z największych rynków pomp ciepła w Europie Środkowo-Wschodniej. Mimo wyzwań rozwój tej technologii postępuje, a coraz więcej gospodarstw decyduje się na rezygnację z węgla na rzecz bezemisyjnych źródeł ciepła.
Do 2024 roku aż 16 województw przyjęło regionalne uchwały antysmogowe, które zakazują używania starych kopciuchów w określonych terminach. W Małopolsce i na Śląsku część gmin wprowadziła nawet lokalne przepisy bardziej restrykcyjne niż wojewódzkie.
Z roku na rok rośnie świadomość ekologiczna mieszkańców - nie tylko w dużych miastach. W wielu gminach pojawiają się czujniki jakości powietrza, a lokalne organizacje społeczne organizują kampanie edukacyjne i protesty.
Polskie miasta od lat znajdują się w ścisłej czołówce europejskich rankingów smogowych. Skala problemu wciąż jest ogromna - setki tysięcy mieszkańców oddychają powietrzem, które znacznie przekracza normy WHO, a nawet krajowe limity. Jednocześnie pojawiają się pierwsze sygnały poprawy. To jednak dopiero początek drogi.
tags: #jakość #powietrza #knurów #normy
