Jakość powietrza a normy: Kluczowe informacje

Szczegóły: Opublikowano: 05. December 2025

Poprawa jakości powietrza jest kluczowym wyzwaniem współczesności. AAAQD - “Ambient Air Quality Directive” (AAQD), czyli Dyrektywa w sprawie Jakości Powietrza Atmosferycznego, to akt prawny Unii Europejskiej, mający na celu osiągnięcie zerowej emisji zanieczyszczeń do 2050 roku oraz zaostrzenie dozwolonych limitów dla szkodliwych składników w powietrzu. Innymi słowy AAQD wprowadza przepisy, które przyczyniają się do poprawy jakości powietrza. 24 kwietnia 2024 Parlament Europejski przyjął aktualizację dyrektywy wprowadzając nowe poziomy dopuszczalne dla substancji szkodliwych, takich jak pyły PM, benzo(a)piren, dwutlenki azotu itd.

Zanieczyszczenia powietrza i ich wpływ na zdrowie

Smog - narażenie na zanieczyszczenie powietrza, zwłaszcza krótkotrwałe narażenie na NO2, może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie poznawcze u dzieci. Badania naukowców Uniwersytetu Jagiellońskiego przeprowadzone wśród dzieci z i bez ADHD wykazały, że długotrwałe narażenie na dwutlenki azotu NO2 i pyły PM10 wzmagają trudności w skupieniu i uwadze wzrokowej wśród dzieci z ADHD. Z kolei krótkotrwała ekspozycja na NO2 zmniejsza efektywność i zwiększa ilość popełnianych błędów w wypadku dzieci z ADHD.

Astma a smog - napady kaszlu, duszności, infekcje, nadreaktywności oskrzelii - to część efektów smogu na nasze zdrowie. Sezon grzewczy to dla astmatyków czas szczególnie trudny z powodu gorszej jakości powietrza. Zauważono nasilenie objawów infekcji występujących jesienią oraz zaostrzenia wcześniej rozpoznanych chorób, jak astma oskrzelowa w czasie zwiększonego smogu. Szczególnie wrażliwe są dzieci oraz osoby starsze. Istnieją badania pokazujące, że długoterminowe narażenie na zanieczyszczenia powietrza może przyczyniać się również do rozwoju astmy.

Benzo(a)piren (BaP) - rakotwórcza, toksyczna i mutagenna substancja. Badania naukowe potwierdzają wpływ benzopirenów w szczególności na rozwój raka płuc. Szkodliwe są nawet przy niskich, lecz przewlekłych stężeniach. Krótka ekspozycja na benzopireny może powodować zmęczenie, ból głowy, nerwowość, depresję, spłycenie oddechu czy obniżenie odporności. Długofalowo prowadzi do różnych rodzajów nowotworów.

Cholesterol a smog - Według danych opublikowanych przez American Heart Association (AHA), zanieczyszczenia powietrza powiązane z ruchem ulicznym obniżają stężenie „dobrego” cholesterolu we krwi.

Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza

Ciąża a smog - opublikowane właśnie wyniki badań rzucają nowe światło na to, jak zanieczyszczenie powietrza wpływa na zdrowie człowieka w okresie prenatalnym. Okazuje się, że cząsteczki sadzy mogą przenikać przez łożysko do organizmu płodu, w tym do jego mózgu.

Cukrzyca a smog - cukrzyca to jedna z najbardziej rozpowszechnionych chorób cywilizacyjnych. W Polsce dotyczy co czwartej osoby po sześćdziesiątce, jednak na cukrzycę coraz częściej zapadają osoby młode. Badania specjalistów z Washington University School of Medicine i Veterans Affairs’ Clinical Epidemiology Centersugerują, że istotną rolę w rozwoju choroby może odgrywać narażenie na zanieczyszczenia powietrza. PM2.5 powoduje stany zapalne w naczyniach krwionośnych i podnosi poziom cukru.

Ołów (Pb) - to pierwiastek który ma zdolność kumulowania się w kościach, zębach, włosach i paznokciach, gdzie nie ulega już rozkładowi. Do długofalowych skutków narażenia na ołów należą uszkodzenia układu nerwowego, schorzenia układu krążenia, m.in. nadciśnienie i uszkodzenia naczyń krwionośnych, obniżona odporność, podwyższone ryzyko rozwoju nowotworów, obniżona płodność. Skrajnym przypadkiem jest ołowica.

Rodzaje pyłów zawieszonych

Sezon grzewczy skłania nas do częstych rozmów o zanieczyszczeniu powietrza. PM (Particulate Matter), czyli pył zawieszony jest globalnym zagrożeniem dla zdrowia i środowiska. W analizach jakości powietrza wyróżnia się dwa główne rodzaje pyłu zawieszonego: PM10 i PM2,5.

PM10 określany jest jako pył „gruby”. To cząstki zawieszone, których średnica nie przekracza 10 mikrometrów. Są one na tyle małe, że cząstki te mogą utrzymywać się w powietrzu przez dłuższy czas. W jego skład mogą wchodzić np. Występowanie tego zanieczyszczenia powietrza związane jest między innymi z procesami spalania paliw stałych i ciekłych, choć co ciekawe, pył ten bywa zbudowany z naturalnych źródeł, takich jak choćby pył z pustyni. Pył PM10 może być szkodliwy dla zdrowia ludzkiego, szczególnie gdy jest wdychany przez dłuższy czas, ponieważ przenika do układu oddechowego i widocznie podrażnia drogi oddechowe.

Przeczytaj także: Analiza jakości powietrza w Serocku

PM2,5 to bardzo drobny pył zawieszony. W tym przypadku średnica cząstek zawieszonych nie przekracza 2,5 mikrometra. W jego skład wchodzi sadza oraz inne, niebezpieczne substancje wytworzone w procesach spalania. Długotrwałe narażenie na wysokie poziomy PM2,5 może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych, w tym do zaostrzenia chorób układu oddechowego, chorób serca, a także do innych poważnych schorzeń.

Pył zawieszony PM 1 - PM 1 to najmniejsza frakcja zanieczyszczeń powietrza, określana również jako nanocząsteczki. W skład PM 1 wchodząc cząstki o średnicy nie większej niż 1 μm. Ze względu na swoje niewielkie rozmiary są one szczególnie niebezpieczne dla zdrowia, ponieważ mogą z łatwością przenikać do krwiobiegu i poszczególnych organów ludzkiego ciała. Narażenie na PM 1 może prowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych, takich jak choroby układu sercowo-naczyniowego, nowotwory czy choroby neurodegeneracyjne.

Normy jakości powietrza

Normy jakości powietrza to standardy informujące o dopuszczalnej ilości substancji szkodliwych w powietrzu, którą możemy przyjąć w określonym czasie, aby odbyło się to z minimalnym odbiciem na nasze zdrowie. Każdy kraj określa swoje normy, które dzielą się na poziom dopuszczalny, docelowy i cel długoterminowy. Obecnie pod kątem ochrony zdrowia ocenie podlega 12 substancji: dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), benzen (C6H6), ozon (O3), pył drobny PM10 (o średnicy do 10µm), pył drobny PM2,5 (o średnicy do 2,5 µm), metale ciężkie: ołów (Pb), arsen (As), nikiel (Ni), kadm (Cd) oznaczane w pyle PM10 oraz benzo(a)piren oznaczany w pyle PM10. Normy istnieją również dla roślin: dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx) i ozon (O3). W Polsce oficjalny monitoring jakości powietrza prowadzi GIOŚ (Generalny Inspektorat Ochrony Środowiska). Od 2030r. w naszym kraju mają obowiązywać nowe normy jakości powietrza.

Normy dla PM2,5 i PM10, czyli dopuszczalne wartości graniczne stężeń tych cząstek w powietrzu, różnią się w zależności od jurysdykcji i przepisów, które obowiązują w danym kraju lub regionie. Światowa Organizacja Zdrowia WHO wyznacza swoje własne wytyczne odnośnie do jakości powietrza. Aby prawidłowo odczytać wynik pomiarów jakości powietrza, warto zapoznać się z obowiązującymi (zgodnie z polskim prawem) okresami uśredniania wyników pomiarowych.

Pomiary zanieczyszczenia powietrza

W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzone są pomiary pyłu zawieszonego PM10 o średnicach cząstek do 10 µm oraz PM2,5 o średnicach cząstek do 2,5 µm. Metodykę pomiarów pyłu zawieszonego wskazuje dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy oraz w rozporządzenie MŚ z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu. W tej metodzie używa się tzw. poborników pyłowych, specjalnych urządzeń, do których zasysane jest powietrze atmosferyczne. Co dwa tygodnie do pobornika zakłada się 14 jednorazowych filtrów, które urządzenie zmienia automatycznie co 24 godziny. Filtry czyste, przed założeniem do pobornika są kondycjonowane i ważone w laboratorium, umieszczane w specjalnych pojemnikach do transportu, a następnie transportowane na stację pomiarową i umieszczane w poborniku. Po 14 dniach wszystkie filtry są wyjmowane, umieszczane w specjalnych pojemnikach do transportu i przewożone do laboratorium. W laboratorium filtry są kondycjonowane i ważone po raz drugi, już jako filtry po tzw. ekspozycji. Z różnic mas przed i po ekspozycji filtra, odniesionych do objętości przepływu powietrza w poborniku, wyliczane są stężenia pyłów. Zaletą tej metody pomiarowej jest jej bardzo wysoka dokładność. Jedyną jej wadą jest czas potrzebny na uzyskanie wyników, który wynosi ok. Taką metodą w Polsce, Europie, czy Stanach Zjednoczonych, mierzy się stężenia pyłu zawieszonego.

Przeczytaj także: Pomiary zanieczyszczeń w Stacji Czernica

Obecnie w Polsce pomiary metodą grawimetryczną są prowadzone na ok. 180 stanowiskach pyłu PM10 i ok. Aby urządzenie do automatycznych pomiarów pyłu zawieszonego dopuszczone zostało do pomiarów, które wykorzystywane będą do celów oceny jakości powietrza, stosowana przez nie metoda pomiarowa musi zostać uznana za metodę równoważną do metodyki referencyjnej. Do pomiarów wykonywanych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska stosuje się mierniki automatyczne, które posiadają certyfikaty potwierdzające ich równoważność z metodą referencyjną. Mierniki te na bieżąco mierzą stężenia pyłu, co umożliwia pokazywanie wyników tych pomiarów w trybie „on-line” na portalach inspekcji ochrony środowiska (GIOŚ i WIOŚ) i w aplikacji GIOŚ „Jakość powietrza w Polsce”. Obecnie w Polsce pomiary metodą automatyczną są prowadzone na ok.

Pomiary zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 i PM2,5, zgodnie z rozporządzeniem MŚ z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu, powinny być prowadzone w taki sposób, by osiągnąć co najmniej 90% ważnych danych w roku, przy niepewności pomiarowej wynoszącej nie więcej niż 25%. W pomiarach pyłu zawieszonego istotne dla prawidłowości ich prowadzenia jest sprawdzanie parametrów prędkości przepływu powietrza, dbałość o czystość poboru prób, a w przypadku pomiarów automatycznych również badanie równoważności tych pomiarów z pomiarami grawimetrycznymi. Oznacza to, że na każdym z tych etapów dane mogą zostać poddane ewentualnej korekcie.

Kryteria lokalizacji stacji pomiarowych określa rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu. W wypadku Państwowego Monitoringu Środowiska wszystkie punkty pomiarowe spełniają określone wymogi dotyczące ich umiejscowienia, tak, by uzyskiwany w danej lokalizacji wynik był jak najbardziej reprezentatywny dla danej strefy. Dodatkowo, co pięć lat, WIOŚ wykonuje ocenę (tzw. ocena pięcioletnia), której celem jest m.in. W strukturach Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska znajduje się Krajowe Laboratorium Referencyjne i Wzorcujące z siedzibą w Krakowie, które zostało powołane do zapewnienia jakości i spójności pomiarowej wojewódzkich sieci monitoringu jakości powietrza. Do zadań KLRiW należy m.in.

Oferowane na rynku komercyjnym tzw. niskokosztowe czujniki do pomiarów zanieczyszczeń powietrza, a w szczególności do pomiarów stężeń pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 w powietrzu, nie są urządzeniami pracującymi zgodnie z wyżej opisaną metodyką referencyjną. Niejednokrotnie lokalizacja czujników niskokosztowych stosowanych przez osoby indywidualne czy też w ramach różnego rodzaju projektów, nie spełnia wymogów zapisanych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r.

Programy i inicjatywy na rzecz czystego powietrza

Czyste Powietrze - rządowy program, w którym można otrzymać dofinansowanie kompleksowej termomodernizacji budynku i wymiany starego źródła ciepła. Posiada trzy poziomy dofinansowania: najwyższy, podwyższony i podstawowy. Maksymalna dotacja wynosi 135 tys. zł. Do 28 listopada 2024 roku wnioski w programie złożyło 1,03 mln osób, na łączną kwotę 38 miliardów złotych.

Program Ciepłe mieszkanie - to jeden z głównych rządowych programów dotacyjnych dedykowany właścicielom mieszkań w budynkach wielorodzinnych, najemców mieszkań komunalnych i wspólnot lokali mieszkalnych, finansowujący wymianę kopciuchów i poprawę efektywności energetycznej. Nabór wniosków dla gmin zakończył się 31.01.2024 r. Nabory dla beneficjentów końcowych określają indywidualnie gminy w ogłoszeniach zamieszczanych na swoich stronach internetowych.

Program Moja Elektrownia Wiatrowa - to jeden z rządowych programów dotacyjnych skierowany do osób fizycznych - właścicieli budynków lub lokali mieszkalnych, obejmujący zakup i montaż przydomowej siłowni wiatrowej oraz ewentualnie także magazynu energii elektrycznej. Celem programu jest rozwój energetyki prosumenckiej w obszarze mikroelektrowni wiatrowych. Nabór wniosków odbywa się w trybie ciągłym od 17.06.2024 r. do 31.12.2028 r. lub do wyczerpania dedykowanej puli środków. Pierwszy, nabór potrwa od 17.06.2024 r. do 16.06.2025 r.

Polski Alarm Smogowy (PAS) - inicjatywa zrzeszająca ruchy obywatelskie walczące ze złą jakością powietrza w Polsce. Celem PAS jest doprowadzenie jakości powietrza do stanu niezagrażającego zdrowiu i życiu osób mieszkających w naszym kraju. Organizacja stale monitoruje krajowe i lokalne działania na rzecz czystego powietrza, rekomenduje rozwiązania prawne i kontroluje przestrzeganie obowiązujących przepisów.

Low Emission Zone (LEZ) - dosłownie “strefa niskiej emisji”, w Polsce znana pod hasłem Strefa Czystego Transportu (SCT) to wyznaczony obszar w mieście po którym mogą poruszać się tylko pojazdy spełniające określone normy Euro dla pojazdów spalinowych. Celem LEZ jest poprawa jakości powietrza na obszarach zurbanizowanych. Obecnie w Europie funkcjonuje już ponad 320 LEZ. Londyn może pochwalić się największą i najbardziej restrykcyjną na świecie (stan z 2023r), tzw. ULEZ - Ultra Low Emission Zone.

Jakość węgla i paliw stałych

Jakość węgla który spalamy w celu ogrzania naszych domów może znacznie się różnić. Słaba jakość powoduje, mniejszą kaloryczność, przez co musimy spalać węgla więcej, tym samym powodując więcej emisji do powietrza. 4 listopada 2024 weszło w życie rozporządzenie Ministra Przemysłu oraz Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie wymagań jakościowych dla paliw stałych. To dobra wiadomość dla jakości powietrza w Polsce. Nowe normy zmniejszają zawartość siarki czy wilgoci w paliwach stałych, takich jak węgiel czy drewno. Kolejne zmiany będą wprowadzone w 2025 r. i 2027 r., kiedy to stopniowo będą zmniejszane dopuszczalne zawartości popiołu, siarki czy wilgoci. Dzięki temu jakość węgla trafiającego do gospodarstw domowych będzie stopniowo się poprawiać.

Główne wnioski z treści rozporządzenia:

kostka, orzech - parametry będą stopniowo zaostrzane - popiół z 12% na 10%, siarka z 1,7% na 1,2%, wilgoć z 20% na 15%. Co ważne: po 30.06.2031 r. kostka nie będzie już w sprzedaży a orzech jedynie w wersji znacznie lepszej jakościowo, czyli jako paliwo kwalifikowane do kotłów ekodesign (popiół 7%, siarka 0,8%, wilgoć 11%, w opałowa 25)
groszek - tak jak powyżej, parametry stopniowo zaostrzane: popiół z 14% na 10%, siarka z 1,7% do 1,2%, wilgoć z 20% na 15%. I znów po 30.06.2031 dostępna w sprzedaży tylko wersja dla kotłów ecodesign: (popiół 7%, siarka 0,8%, wilgoć 11%, w opałowa 25)
całkowity koniec sprzedaży miału - 30.06.2029 r.
całkowity koniec sprzedaży paliw termicznie przekształconych z węgla brunatnego - 30.06.2027 r.

Koszty zanieczyszczenia powietrza

O zanieczyszczeniu powietrza najczęściej mówi się w kontekście zdrowotnym. Rocznie z powodu smogu w Polsce przedwcześnie umiera około 40 tys. osób, a według niektórych szacunków nawet ponad 50 tysięcy. HEAL Polska zwraca uwagę, że - podobnie jak w przypadku zmian klimatu - na problem można spojrzeć przez pryzmat strat gospodarczych. Te okazują się wielomiliardowe - i to w skali roku.

Wentylacja a jakość powietrza

Wentylacja to jeden z kluczowych elementów wpływających na komfort użytkowników oraz efektywność energetyczną budynków. Niestety, nawet pozornie drobne błędy projektowe mogą prowadzić do poważnych problemów na etapie eksploatacji. Jednym z podstawowych błędów jest niedoszacowanie lub przeszacowanie ilości powietrza, jakie powinno być dostarczone i usunięte z poszczególnych pomieszczeń. Projektowanie systemów wentylacyjnych powinno opierać się na dokładnej analizie przeznaczenia pomieszczeń, liczby użytkowników oraz zmiennych warunków eksploatacyjnych. Pomocne są tu narzędzia obliczeniowe, takie jak LindQST, które pozwalają dobrać optymalne parametry przepływu powietrza. Częstym błędem przy projektowaniu wentylacji jest wybór elementów instalacji bez uwzględnienia ich wzajemnej kompatybilności oraz warunków pracy całego systemu. Zastosowanie przypadkowo dobranych kanałów, nawiewników, tłumików czy uchwytów montażowych może prowadzić do zaburzenia przepływu powietrza, nadmiernych strat ciśnienia, niepożądanego hałasu lub trudności montażowych. Skutecznym sposobem na uniknięcie problemów jest projektowanie systemu wentylacyjnego w oparciu o zestaw kompatybilnych komponentów od jednego, sprawdzonego producenta. Oferta Lindab obejmuje pełne systemy kanałowe, nawiewniki, tłumiki, zawiesia i elementy mocujące, które są zaprojektowane tak, by zapewniać optymalne parametry przepływu, szczelność i łatwość montażu. Dzięki temu instalacja działa niezawodnie i efektywnie przez lata.

Jednym z kluczowych aspektów projektowania systemu wentylacyjnego jest właściwe uwzględnienie strat ciśnienia w instalacji oraz zapewnienie odpowiedniej wydajności wentylacji. Niestety, w praktyce zdarza się, że poszczególne elementy - takie jak wentylatory, tłumiki, nawiewniki, kratki czy przewody wentylacyjne - są dobierane bez pełnej analizy systemu. Rozwiązaniem jest precyzyjne projektowanie instalacji z uwzględnieniem realnych strat ciśnienia i optymalnego doboru komponentów. Narzędzia obliczeniowe Lindab, takie jak LindQST i DIMsilencer, pozwalają dopasować system do konkretnych warunków budynku i zapewnić jego wydajną, cichą pracę. Podczas projektowania systemów wentylacyjnych często bagatelizuje się wpływ instalacji na komfort akustyczny użytkowników. Brak tłumików, niewłaściwy dobór nawiewników lub źle poprowadzone kanały mogą prowadzić do nadmiernego hałasu, drgań czy szumu przepływającego powietrza. Jest to szczególnie uciążliwe w budynkach mieszkalnych, biurach, szkołach czy placówkach medycznych, gdzie zbyt głośna praca systemu znacząco obniża komfort przebywania w pomieszczeniach. Aby zapewnić cichą i komfortową pracę systemu wentylacyjnego, już na etapie projektowania należy uwzględnić kwestie związane z emisją hałasu. Kluczowe jest zastosowanie odpowiednio dobranych tłumików akustycznych, które można dopasować za pomocą DIMsilencer. Dodatkowo niezbędne jest właściwe rozmieszczenie nawiewników i przewodów wentylacyjnych. Rozwiązania Lindab zostały zaprojektowane z myślą o minimalizacji hałasu przy zachowaniu wysokiej efektywności przepływu powietrza.

Jednym z częstszych błędów projektowych jest nieprzemyślane prowadzenie tras kanałów wentylacyjnych - z licznymi załamaniami, ostrymi łukami, kolankami i nagłymi zmianami przekroju. Takie rozwiązania prowadzą do wzrostu oporów przepływu powietrza, zwiększają straty ciśnienia i obciążają wentylatory, co obniża wydajność całego systemu. Dodatkowo skomplikowane trasy są trudniejsze w montażu i serwisowaniu, co przekłada się na wyższe koszty wykonawcze i eksploatacyjne. Aby zapewnić efektywny przepływ powietrza i zminimalizować straty ciśnienia, trasy kanałów wentylacyjnych powinny być jak najprostsze, z ograniczoną liczbą kolanek, trójników i zmian kierunku. Projektowanie instalacji z wykorzystaniem narzędzi takich jak CADvent pozwala zoptymalizować układ kanałów pod względem przepływowym, montażowym i przestrzennym. Systemy kanałowe Lindab cechują się wysoką szczelnością i niskimi oporami, co ułatwia tworzenie wydajnych i kompaktowych instalacji.

Kuszące zmniejszenie kosztów wykonania projektu często prowadzi do wyboru niecertyfikowanych lub niskiej jakości komponentów wentylacyjnych. Takie elementy mogą nie spełniać norm dotyczących szczelności, odporności ogniowej czy parametrów akustycznych, a ich rzeczywiste właściwości techniczne bywają trudne do zweryfikowania. W efekcie, cały system może działać nieefektywnie, być trudny w serwisowaniu lub wręcz zagrażać bezpieczeństwu użytkowników. Wybór certyfikowanych, przebadanych elementów to podstawa trwałej i bezpiecznej instalacji wentylacyjnej. Komponenty spełniające normy jakościowe i techniczne gwarantują nie tylko zgodność z przepisami, ale też przewidywalność działania systemu w długim okresie. Sprawnie działająca wentylacja to efekt nie tylko solidnego wykonania, lecz przede wszystkim przemyślanego projektu, opartego na rzetelnych danych i właściwym doborze komponentów.

Ranking zanieczyszczonych miast

Szwajcarski ranking IQ Air raz w roku podaje zestawienie najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie. Na pierwszym miejscu w skali całego świata znalazło się chińskie miasto Hotan. W europejskim zestawieniu jest to Orzesze w powiecie mikołowskim na Śląsku. Niestety nie jest to jedyna polska miejscowość w zestawieniu, dalej na liście znajdziemy: Goczałkowice-Zdrój (14. miejsce), Ksawerów (23. miejsce), Racibórz (37. miejsce), Bielsko-Białą (38. miejsce), Zgierz (40. miejsce), Olbrachcice (44. miejsce), Dębię (49. miejsce), Kraków (63. miejsce) oraz Warszawę (91.

tags: #jakość #powietrza #Błędów #normy