Dziewczyna w Kapturze: Symbolika i Znaczenie w Kulturze
- Szczegóły
Motyw dziewczyny w kapturze jest bogaty w symbolikę i od wieków fascynuje ludzi, pojawiając się w różnych formach sztuki, literatury i wierzeniach. W artykule tym przyjrzymy się głębiej temu motywowi, analizując jego znaczenie kulturowe, psychologiczne i społeczne.
Kobieta jako Alegoria: Polonia i Inne
Wystawa "Polonia, Polonia" w Galerii Sztuki Współczesnej Zachęta, której koncepcję opracowała Anda Rottenberg, stanowi doskonały przykład analizy alegorii, symboli i mitów związanych z Polską. Maria Janion, omawiając wystawę, zwróciła uwagę na to, jak Polska (Polonia) jest przedstawiana przede wszystkim jako alegoria, a kobieta staje się jej uosobieniem.
Alegoryczna Polska, zdaniem Janion, miała ogromny wpływ na kształtowanie się stylu polskiej pocztówki. Wystawa ukazuje również przejście do symbolu i mitu Polski, szczególnie widoczne w malarstwie Jacka Malczewskiego. Alegoria ma w sobie jednoznaczność, podczas gdy symbol i mit charakteryzują się wieloznacznością i szerokim polem interpretacji. Nowsze interpretacje alegorii podkreślają znieruchomienie, melancholię i śmierć, co jest widoczne na wystawie.
Problem, dlaczego to kobieta jest alegorią, był przedmiotem wielu badań. Badacze francuscy oraz Marina Warner wskazują, że kobieta w kulturze symbolicznej Europy jest bardziej nieokreślona niż mężczyzna. Ta nieokreśloność pozwala na nadawanie jej większej liczby znaczeń. Marina Warner uważa, że alegoria stworzona przez mężczyzn, użyczając kobiecie symbolicznej wartości, jednocześnie odmawia jej rzeczywistego wpływu.
Nieszczęście i Zakrycie: Matka w Kapturze
Alegorii Polonii jako kobiety w polskiej ikonografii i literaturze często przydawana jest cecha nieszczęścia. Jest to kobieta cierpiąca, umęczona, zniewolona, czekająca na egzekucję. U Grottgera matka występuje w szacie i kapturze, zakryta, osłonięta, jakby pogrzebana i oddalona. Jej szata jest czarna lub biała, ale zawsze spowijająca, szczelnie osłaniająca. Ciało matki jest niedostępne dla dzieci. W życiu fantazmatycznym, osnutym wokół takiej matki, górują groza, przerażenie, fascynacja, tajemnica i drżenie strachu.
Przeczytaj także: Tajemnicza dziewczyna przed kościołem
Następuje zmiana tej konwencji u Jacka Malczewskiego, gdzie kobieta staje się naga, czasem radosna. Kiedy widzimy ją triumfującą, najczęściej jest naga lub półnaga. U Malczewskiego ten motyw jest bardzo ważny. Gdy Polonia występuje zasłonięta, jest tylko matką.
W tym wypadku można powiedzieć, że macierzyństwo wchłania kobiecość. Ale przez Jacka Malczewskiego zostaje odsłonięta kobiecość Polonii, w całej jej sile i krasie, w całej biologicznej i symbolicznej mocy, w nagiej postaci. I w tej nagiej postaci jest wyzwolona z cierpienia.
Przejście od Cierpienia do Walki
Nike Legionów Jacka Malczewskiego to odsłonięta kobieta ze skrzydłami, z tyłu widoczni mali żołnierze. Obraz ten pokazuje pewien proces historyczny, namalowany w sposób symboliczny. Andrzej Kijowski pytał, czy Polska jest kobietą, pisząc o utworze Marii Wielopolskiej "Kryjaki" o powstaniu styczniowym. Kijowski pokazywał, że ta powieść odniosła się do stylu polskiej kultury i usiłowała przewartościować pewien układ ról, charakterystyczny dla polskiej literatury, symboliki, ikonografii: mężczyzna-żołnierz i kobieta, która zostaje w domu, która żegna, żona, matka, czeka, podtrzymuje egzystencję rodziny, ale często też sama musi chwycić za broń.
U Grottgera było jeszcze oczekiwanie, oglądanie grobu syna i męża, przybycie na to miejsce. Moglibyśmy od tej strony spojrzeć na rozwój obrazów od Grottgera do Jacka Malczewskiego. Zobaczylibyśmy, że Malczewski genialnie chwyta proces zmiany roli kobiety na progu XX wieku i na progu odzyskania niepodległości przez Polskę.
Ważnym wzorem osobowym w kulturze polskiej jest matka i syn - nie matka i córka, lecz matka i syn. Matka-Polska może znaczyć nieuznawanie autorytetu ojcowskiego i uosabiać typ polskiego patriotyzmu, nacechowanego uczuciowością, zmysłowością - nie w sensie erotyki, ale pewnego antyintelektualizmu, który ma być właśnie związany z postacią kobiety. Wreszcie: śmierć, ona wychowuje tych swoich synów ku śmierci i jako kobieta bywa także symbolem śmierci, co niejednokrotnie widzimy u Malczewskiego. Tanatos to zazwyczaj piękna kobieta.
Przeczytaj także: Różnorodne materiały w kolażu i fotomontażu
Chusta jako Symbol w Różnych Kulturach
Chusta, podobnie jak kaptur, jest elementem garderoby o bogatej symbolice. W różnych kulturach pełni różnorodne funkcje, od praktycznych po duchowe.
- Afryka: Kanga służy jako kołderka, fartuch, koc piknikowy.
- Walia: Siol fagu to szal chroniący przed zimnem.
- Jawa: Selendang jest torebką na drobiazgi.
- Meksyk: Rebozo pomaga w położeniu płodu i podczas porodu.
- Bali: Niemowlę przez pierwsze 105 dni życia nie może dotknąć ziemi i jest noszone w chuście.
- Eskimosi: Mężczyzna noszący dziecko w chuście-kapturze (amauti) ma mieć szczęście na polowaniu.
- Afryka: Charakter człowieka zależy od tego, w jakiej chuście był noszony.
Chusty są również ozdobą, a ich ornamentyka i kolorystyka wskazują na pochodzenie. Mogą być tkane ręcznie, wyplatane z roślin lub szyte ze skór zwierząt.
Tabela: Funkcje Chust w Różnych Kulturach
| Kultura | Nazwa Chusty | Funkcja |
|---|---|---|
| Afryka Wschodnia | Kanga | Kołderka, fartuch, koc piknikowy |
| Walia | Siol fagu | Szal chroniący przed zimnem |
| Jawa | Selendang | Torebka na drobiazgi |
| Meksyk | Rebozo | Pomoc w położeniu płodu i podczas porodu |
| Bali | - | Noszenie niemowląt |
| Eskimosi | Amauti | Noszenie dzieci (kaptur) |
Podsumowanie
Dziewczyna w kapturze, podobnie jak chusta, jest symbolem o głębokim znaczeniu kulturowym i historycznym. Motyw ten, często związany z alegoriami narodowymi, macierzyństwem i kobiecością, ewoluował na przestrzeni wieków, odzwierciedlając zmieniające się role i postrzeganie kobiet w społeczeństwie.
Przeczytaj także: Kapelusz i perspektywa – studium kompozycji
tags: #dziewczyna #w #kapturze #symbolika
