Australia: Normy Jakości Powietrza i Monitoring

Szczegóły: Opublikowano: 08. December 2025

Zanieczyszczenie powietrza odnosi się do substancji w powietrzu, które są szkodliwe dla zdrowia ludzkiego i/lub całej planety. W znaczących ilościach wszystkie rodzaje zanieczyszczenia powietrza stwarzają ryzyko niekorzystnych skutków zdrowotnych. Ilość ryzyka powikłań zdrowotnych zależy od ogólnego stanu zdrowia, rodzaju zanieczyszczenia, jego stężenia i czasu narażenia na zanieczyszczone powietrze.

Wpływ na Zdrowie i Źródła Zanieczyszczenia Powietrza

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała zanieczyszczenie powietrza za największe zagrożenie dla zdrowia środowiskowego w 2019 r., które według szacunków przyczynia się do 7 milionów przedwczesnych zgonów rocznie. Wśród dzieci poniżej 15 roku życia jest to główna przyczyna śmierci, zabijając 600 000 osób rocznie.

Zanieczyszczenie powietrza jest określane jako „cichy zabójca”, ponieważ rzadko jest bezpośrednią przyczyną śmierci. Zanieczyszczenie powietrza jest natomiast czwartą główną przyczyną przedwczesnej śmierci na świecie, odpowiadając za:

29% wszystkich zgonów i chorób spowodowanych jest rakiem płuc
17% wszystkich zgonów i chorób jest wynikiem ostrej infekcji dolnych dróg oddechowych
24% wszystkich zgonów spowodowanych udarem mózgu
25% wszystkich zgonów i chorób jest spowodowanych chorobą wieńcową
43% wszystkich zgonów i chorób jest spowodowanych przewlekłą obturacyjną chorobą płuc

Szacuje się, że 99% światowej populacji oddycha niezdrowym powietrzem. Choć liczba ta różni się w zależności od regionu, nigdzie nie jest bez ryzyka. Raport o jakości powietrza na świecie z 2024 r. wykazał, że 91% z 138 krajów i regionów na całym świecie przekroczyło roczną wartość PM2,5 określoną przez WHO na poziomie 5 µg/m3, a region Azji Środkowej i Południowej znajduje się w pierwszej dziesiątce najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie.

Czynniki Ryzyka Zgonu na Świecie

Spośród 62 milionów osób umierających każdego roku (stan na 2021 r.) według czynników ryzyka:

Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza

Czynniki Ryzyka	Zgony (M - miliony)
Wysokie ciśnienie krwi	10.9M
Zanieczyszczenie powietrza (na zewnątrz i wewnątrz)	8.1M
Tabaizm	6.2M
Wysoki poziom cukru we krwi	5.3M
Zanieczyszczenie cząstkami stałymi na zewnątrz	4.7M
Otyłość	3.7M
Wysoki poziom cholesterolu	3.6M
Zanieczyszczenie powietrza w pomieszczeniach	3.1M
Dieta bogata w sód	1.9M
Spożywanie alkoholu	1.8M
Dieta uboga w owoce	1.7M
Dieta uboga w produkty pełnoziarniste	1.5M
Niska masa urodzeniowa	1.5M
Dym z drugiej ręki	1.3M

Źródło: IHME, Global Burden of Disease (2024) - with minor processing by Our World in Data

Główne Źródła Zanieczyszczenia PM2,5

Ponieważ PM2.5, drobne cząsteczki pyłu o średnicy do 2,5 mikrometra, mogą wnikać głęboko do płuc i przedostawać się do krwiobiegu, stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia. Źródła różnią się znacznie w zależności od lokalizacji, ale są to najczęstsze źródła na świecie:

Spalanie węgla
Spalanie benzyny
Spalanie oleju napędowego
Spalanie drewna
Spalanie silnika
Procesy przemysłowe
Pożary
Konwersja gazu na cząsteczkę

Źródło: AQMD Community in Action Guidebook

Jak Zanieczyszczenie Powietrza Wpływa na Dzieci?

Problemy z oddychaniem
Wzrost zachorowań na astmę i zapalenie oskrzeli
Zmniejszona funkcja płuc
Długotrwałe narażenie może zaburzyć rozwój płuc
Rozwój poznawczy
Potencjalne skutki dla rozwoju mózgu i wyników w nauce

Źródło: EEA (European Environment Agency)

Zanieczyszczenie powietrza może być spowodowane zarówno przez człowieka, jak i przez źródła naturalne. Źródła naturalne obejmują kurz nawiewany lub wzbijany przez wiatr, brud i piasek, dym wulkaniczny i palące się materiały. Źródła spowodowane przez człowieka, co oznacza, że zanieczyszczenie jest spowodowane działaniami ludzi, są zazwyczaj głównym czynnikiem przyczyniającym się do zanieczyszczenia powietrza w miastach i z natury są bardziej podatne na wpływ przepisów. Źródła spowodowane przez człowieka obejmują przede wszystkim różne formy spalania, takie jak transport napędzany gazem (samoloty, pociągi i samochody) oraz przedsiębiorstwa przemysłowe (elektrownie, rafinerie i fabryki), spalanie biomasy (spalanie materii roślinnej lub węgla w celu ogrzewania, gotowania i pozyskiwania energii) i rolnictwo.

Przeczytaj także: Analiza jakości powietrza w Serocku

Wkład różnych źródeł zanieczyszczenia powietrza w jakość powietrza w danej lokalizacji jest w dużym stopniu zależny od lokalizacji i przepisów miasta. Każda lokalizacja ma własną mieszankę czynników przyczyniających się i zanieczyszczeń. Źródła są powszechnie klasyfikowane w następujący sposób:

Przemysł

Do przemysłu zalicza się zanieczyszczenia pochodzące z obiektów takich jak fabryki, kopalnie i rafinerie ropy naftowej, a także elektrownie węglowe i kotły wytwarzające ciepło i energię elektryczną. Działalność przemysłowa jest głównym źródłem tlenków azotu (NOx), siarkowodoru, lotnych związków organicznych (LZO) i cząstek stałych, które przyczyniają się do powstawania ozonu i smogu.

Rolnictwo

Intensywne stosowanie nawozów na gruntach rolnych jest znaczącym czynnikiem przyczyniającym się do zanieczyszczenia powietrza drobnymi cząsteczkami. Badanie w Geophysical Research Letters wykazało, że zanieczyszczenie generowane przez gospodarstwa rolne przewyższało wszystkie inne sztuczne źródła PM w większości Stanów Zjednoczonych, Europy, Rosji i Chin. Na całym świecie zwiększa się wykorzystanie gruntów rolnych ze względu na większy popyt na produkty pochodzenia zwierzęcego i żywność w przeliczeniu na osobę.

Transport

Zanieczyszczenie powietrza z transportu odnosi się przede wszystkim do spalania paliwa w pojazdach mechanicznych, takich jak samochody, ciężarówki, pociągi, samoloty i statki. Emisje z transportu są głównym czynnikiem przyczyniającym się do podwyższonych poziomów drobnych cząstek stałych (PM2,5), ozonu i dwutlenku azotu (NO2). Większość emisji z transportu ma miejsce na największych rynkach pojazdów na świecie, ponieważ istnieje silna korelacja między emisjami transportu na mieszkańca a dochodami. Wraz ze wzrostem standardów życia i aktywności gospodarczej wzrasta również popyt na transport.

Źródła Naturalne

Naturalne źródła zanieczyszczenia powietrza obejmują zjawiska naturalne, takie jak aktywność wulkaniczna, pożary lasów oraz burze pyłowe i piaskowe. Wpływ źródeł naturalnych na jakość powietrza jest w dużym stopniu zależny od lokalnego środowiska. Na przykład miejsca w pobliżu dużych pustyń, takie jak Sahara, są w dużym stopniu dotknięte przez nawiewany wiatrem pył i piasek, podczas gdy miejsca zalesione są bardziej narażone na zanieczyszczenie powietrza przez pożary lasów.

Przeczytaj także: Pomiary zanieczyszczeń w Stacji Czernica

Gospodarstwo Domowe

Zanieczyszczenie powietrza w gospodarstwach domowych odnosi się do czynności wykonywanych osobiście, takich jak gotowanie i ogrzewanie domów przy użyciu węgla lub drewna, a także budowa i wyposażanie domów.

Pożary Lasów i Otwarte Palenie

Spalanie materii roślinnej emituje duże ilości zanieczyszczeń, podobnie jak spalanie innych paliw stałych, takich jak węgiel. Spalanie materii organicznej emituje cząstki stałe (PM), tlenki azotu (NOx), tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki (SO2), ołów, rtęć i inne niebezpieczne zanieczyszczenia powietrza (HAP). Pożary te mogą występować organicznie, przypadkowo lub celowo. Ze względu na często ogromne rozmiary tych pożarów, zarówno pożary lasów, jak i otwarte spalanie mogą potencjalnie powodować daleko idące zanieczyszczenie powietrza.

Skutki Zdrowotne Zanieczyszczenia Powietrza

Wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza może powodować problemy zdrowotne, w tym:

Efekty krótkoterminowe: trudności w oddychaniu, ból w klatce piersiowej, świszczący oddech, kaszel, ogólny dyskomfort w oddychaniu oraz podrażnienie oczu, nosa i gardła.
Efekty długoterminowe: uszkodzenie tkanki płucnej, raka, przedwczesną śmierć i rozwój chorób układu oddechowego, takich jak astma, zapalenie oskrzeli i rozedma płuc.

Do grup najbardziej podatnych na poważne negatywne skutki zdrowotne spowodowane zanieczyszczeniem powietrza zalicza się osoby:

Choroba serca, taka jak choroba tętnic wieńcowych (CAD) lub zastoinowa niewydolność serca
Choroby płuc, takie jak astma, rozedma płuc lub przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
Osoby starsze i seniorzy
Dzieci poniżej 14 roku życia
Kobiety w ciąży
Pracownicy na zewnątrz
Sportowcy, którzy intensywnie ćwiczą na świeżym powietrzu

Poprawa Jakości Powietrza w Pomieszczeniach

Jakość powietrza w pomieszczeniach nie jest bezpieczna od zanieczyszczeń powietrza na zewnątrz. Ponadto istnieje wiele źródeł emisji specyficznych dla środowisk wewnętrznych, które mogą prowadzić do podwyższonych poziomów zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach. Aby poprawić jakość powietrza w domu, należy zarządzać zarówno wentylacją wewnętrzną, jak i źródłami wewnętrznymi.

Metody ograniczania zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach obejmują:

Sprawdź aktualne i prognozowane poziomy jakości powietrza w swojej okolicy. Postępuj zgodnie z zaleceniami zdrowotnymi dotyczącymi aktualnych warunków.
Trzymaj okna i drzwi zamknięte. Uszczelnij szczeliny w drzwiach i oknach, aby zminimalizować przeciekanie.
Gdy powietrze na zewnątrz jest silnie zanieczyszczone, należy przełączyć systemy klimatyzacji (HVAC) z dopływem świeżego powietrza na tryb recyrkulacji.
Stosuj oczyszczacze powietrza lub filtry HVAC o wysokiej wydajności (np. filtry HEPA lub HyperHEPA), aby usuwać z powietrza drobne cząsteczki.

W przypadku gdy poziom zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniu jest już wyjątkowo wysoki:

Unikaj forsownej aktywności, np. ćwiczeń, aby zmniejszyć ilość wdychanego zanieczyszczonego powietrza.
Jeśli masz taką możliwość, noś maskę antysmogową N95.
Często uruchamiaj oczyszczacz powietrza na najwyższym ustawieniu wydajności.
Jeśli jakość powietrza w pomieszczeniu stanie się „niebezpieczna”, co może się zdarzyć w przypadku pobliskich pożarów lasów, należy ewakuować się.

Ochrona Przed Zanieczyszczeniem Powietrza za Pomocą Masek

Maski są bardzo skuteczne w ograniczaniu narażenia na zanieczyszczenie powietrza. Podczas gdy szeroka kategoria masek przeciw zanieczyszczeniom powietrza obejmuje maski gazowe do radzenia sobie z wysoce toksycznymi chemikaliami, większość masek przeciw zanieczyszczeniom powietrza dostępnych na rynku filtruje tylko zanieczyszczenie cząsteczkowe. Do codziennego użytku te maski są zazwyczaj wystarczające, ponieważ środowiska zewnętrzne rzadko doświadczają gazów na tak niebezpiecznych poziomach jak cząsteczki. Maski przeciw zanieczyszczeniom powietrza mogą pomóc chronić osobę przed PM2,5, wirusami, bakteriami i alergenami.

Oceniając skuteczność masek przeciw zanieczyszczeniom, należy wziąć pod uwagę trzy elementy: filtr przeciw zanieczyszczeniom, szczelność maski i wentylację.

Filtr zanieczyszczeń: Filtry zanieczyszczeń są zazwyczaj oceniane na N90, N95, N99 lub N100. Ocena określa procent cząstek stałych (> 0,3 µg), które maska jest w stanie zablokować. Na przykład maska N95 blokuje 95% cząstek stałych większych niż 0,3 mikrograma. Obejmuje to zdecydowaną większość PM2,5 i PM10. Im wyższa ocena, tym skuteczniejszy filtr maski, zakładając, że uszczelnienie maski i elementy wentylacyjne działają prawidłowo.
Szczelność maski: Niezależnie od stopnia filtracji zanieczyszczeń maski, maski, które nie uszczelniają wokół twarzy, nie są skuteczne, ponieważ powietrze będzie głównie przepływać bez filtra przez boki maski. Dobre uszczelnienie maski powinno powodować, że maska będzie zasysać twarz podczas wdechu. W przypadku elastycznych, jednorazowych masek to zasysanie powinno być widoczne, powodując wygięcie filtra do wewnątrz, tworząc wklęsłą powierzchnię. W przypadku masek o solidniejszej konstrukcji powinno być możliwe odczucie niewielkiego wzrostu ciśnienia podczas wdechu. Jeśli maska nie jest dobrze uszczelniona wokół twarzy, powietrze będzie głównie przepływać przez otwarte boki maski.
Wentylacja (zawór CO2): Wentylacja sprawia, że maski są bardziej oddychające, a jednocześnie zmniejsza się gromadzenie wilgoci i CO2. Chociaż nie jest to cecha wszystkich masek, wiele z nich wykorzystuje zawór CO2 wielkości monety, aby zapewnić ukierunkowany wypływ. Wdychanie słabo wentylowanego powietrza o wysokiej zawartości CO2 może przyczyniać się do krótkotrwałych efektów, takich jak bóle głowy, letarg, zawroty głowy i nudności. Maski z zaworem wentylacyjnym nie są skuteczne w ograniczaniu rozprzestrzeniania się wirusów, ponieważ wydychany powietrze nie jest filtrowane.

Jednorazowe maski chirurgiczne są niedrogie i łatwo dostępne. Są również zaskakująco skuteczne w walce z zanieczyszczeniem cząsteczkowym. Badanie przeprowadzone w Edynburgu przez Particle and Fiber Toxicology testowało maski chirurgiczne do 0,007 µg i wykazało, że materiał masek chirurgicznych był w stanie zablokować 80% cząsteczek.

Jakość Powietrza w Australii i na Świecie - Raport IQAir 2024

Zgodnie z najnowszym raportem IQAir - szwajcarskiej firmy zajmującej się monitorowaniem jakości powietrza - większość populacji świata oddycha zanieczyszczonym powietrzem, a w 2024 r. tylko siedem państw spełniło normy jakości powietrza Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). To Australia, Nowa Zelandia, Bahamy, Barbados, Grenada, Estonia oraz Islandia. Z kolei Czad, Bangladesz, Pakistan, Indie i Demokratyczna Republika Konga mają najbardziej zanieczyszczone powietrze na świecie.

Badania opierają się na danych z 40 tys. stacji monitorujących jakość powietrza na całym świecie. Skala problemu może być znacznie większa, ponieważ w wielu częściach świata brakuje monitoringu - np. w Afryce na 3,7 mln osób przypada średnio jedna stacja monitorująca.

Miasta o Najlepszej Jakości Powietrza w 2024 roku (Raport IQAir)

Auckland, Nowa Zelandia: Średnie roczne stężenie PM2,5 wyniosło 4,5 µg/m3. Geograficzne zalety Nowej Zelandii odgrywają kluczową rolę w jej czystym powietrzu.
Canberra, Australia: Średnie roczne stężenie PM2,5 wyniosło 4,5 µg/m3. Canberra wyprzedziła Sydney i Melbourne w Australii.
Seattle, USA: Średnie roczne stężenie PM2,5 wyniosło 4,1 µg/m3 - miasto po raz pierwszy od 2017 r. spełniło wytyczne WHO.
San Francisco, USA: Średnie roczne stężenie PM2,5 wyniosło 4,2 µg/m3, co stanowi poprawę w stosunku do 2023 r.
Vancouver, Kanada: Średnie roczne stężenie PM2,5 wyniosło 4,2 µg/m3; miasto po raz pierwszy spełniło wytyczne WHO.

Nawet w tych miastach o czystym powietrzu nie należy zapominać: żadna ilość zanieczyszczenia powietrza nie jest całkowicie bezpieczna. Trwałe działania są niezbędne do ograniczenia złej jakości powietrza, utrzymania postępów w redukcji zanieczyszczeń i ochrony zdrowia publicznego. Bez względu na to, gdzie mieszkamy, wszyscy możemy odegrać rolę w tworzeniu czystszej, zdrowszej przyszłości - opowiadając się za czystszą energią, wspierając silną politykę środowiskową i przyczyniając się do monitorowania jakości powietrza.

tags: #australia #jakość #powietrza #normy #i #monitoring