Odpowiednia Wilgotność Powietrza dla Pracy Głosem
- Szczegóły
W pracy nauczyciela korzystamy nieustannie z wielu narzędzi, dzięki którym realizujemy odpowiednie metody i osiągamy zamierzone cele. Nigdy jednak nie wymieniamy narzędzia podstawowego jakim jest nasz głos. Głos, nawet używany prawidłowo, z czasem się „zużywa”. Niestety, w przeciwieństwie do innych narzędzi pracy, którymi się posługujemy, głosu nie możemy ani wymienić, ani poddać reklamacji.
Znaczenie i Problemy z Głosem
O znaczeniu głosu przekonujemy się zazwyczaj dopiero wtedy, kiedy zaczyna nas zawodzić. Zdrowy głos to prawidłowa praca elementów narządu głosowego: oddechu, fonacji, artykulacji i - wynikającego z ich pracy - rezonansu. Z powodu braku koordynacji owych elementów aparat głosowy bywa przeciążony. Najpierw następuje wzmożone napięcie mięśniowe w krtani. Struny głosowe nadmiernie się zaciskają, co powoduje ich obrzęk i przekrwienie błony śluzowej.
Jeśli takie napięcie powtarza się lub trwa dłuższy czas to struny głosowe wiotczeją i dochodzi do ich niedomykalności, czyli do niewydolności głośni. Stan taki występuje z dwóch powodów. Pierwszy powód to niewydolność wynikająca z zaburzeń psychofizjologicznych. Drugi rodzaj niewydolności głośni to typowa choroba zawodowa, która występuje jako objaw zmęczenia głosu w następstwie przeciążenia czynnościowego aparatu głosowego. Jest utożsamiana z wadliwą emisją głosu.
Niewydolność głośni jest chorobą natury mechanicznej, ma charakter nabyty i podlega rehabilitacji. Podstawowym zaleceniem jest zupełny odpoczynek głosowy, trwający kilka dni i zmiana sposobu fonacji. Kolejnym problemem głosu jest zapalenie krtani, czyli choroba powierzchniowa błony śluzowej, wywołana przegrzaniem bądź oziębieniem (czasem następstwo zapalenia gardła czy anginy ropnej). W takiej sytuacji najczęstszym błędem jest zawodowe wykorzystywanie głosu, którego konsekwencją może być niewydolność głośni. Leczenie jest wówczas dłuższe, a choroba może prowadzić do trwałych uszkodzeń głosu.
W tej sytuacji należy oszczędzać głos około 2 tygodnie. Nieleczone zapalenie krtani prowadzi do jej przewlekłego zapalenia. Wykorzystywanie głosu w tym czasie jest niedozwolone. Zmiany na strunach głosowych mogą być nieodwracalne. Niewydolność narządu głosowego wynikać może też z powodu alergicznych chorób krtani. Objawy pojawiają się przy wzmożonej aktywności alergenów. Jeśli, mimo odczulania, nadal występują zaburzenia głosu, to postępować należy tak, jak przy niewydolności głośni.
Przeczytaj także: Poradnik: walka z wilgocią w mieszkaniu
Higiena Głosu i Warunki Pracy
To oczywiste, że dla prawidłowego funkcjonowania aparatu głosowego bardzo ważna jest higiena głosu. Wdychając powietrze nosem ogrzewamy je, nawilżamy i odpowiednio oczyszczamy. Kiedy mówimy wykonujemy wdech także ustami, co ogranicza znacznie możliwość właściwego dostosowania powietrza do komfortu głosowego. Suche powietrze przy wdechu pochłania część wody z błony śluzowej, która wyściela cały narząd głosowy.
Przy temperaturze 20°C wilgotność powietrza powinna wynosić 60-70%. W pomieszczeniach ogrzewanych kaloryferami wynosi około 45%. Niezbędne więc są w pomieszczeniach nawilżacze. Zalecane jest także picie napojów podczas fonacji. Najlepszym nawilżaczem aparatu głosowego jest niegazowana woda, ale herbata z rumianku lub ze ślazu również okaże się pomocna. Zalecane są płyny lub napary zabezpieczające błonę śluzową przed przesuszeniem. Równie ważna dla głosu jest temperatura otoczenia. Przy fizjologicznym procesie oddychania powietrze, które dociera do krtani ma temperaturę około 32-34°C. Niższa temperatura jest dla gardła, a szczególnie dla krtani szokująca.
O ile niższa temperatura wywoła przeziębienie gardła lub krtani zależy od naszej indywidualnej odporności. Dużym problemem dla aparatu głosowego jest kurz i pyły. Osiadają one na błonie śluzowej i powodują chrząkanie oraz odruch kaszlu, a to jest bardzo niekorzystne dla strun głosowych. Przekrwienie śluzówki powoduje także nikotyna. Hałas powoduje zwiększenie głośności fonacji. Czynimy to odruchowo, a niepotrzebnie nadwyrężamy wówczas aparat głosowy. Nawet przy prawidłowej emisji narażamy wtedy głos na niepotrzebne zmęczenie, którego objawy nie muszą pojawić się w chwili mówienia, ale wkrótce dadzą o sobie znać. Należy unikać więc wszelkich niepotrzebnych obciążeń głosu.
Świadoma Praca nad Głosem
Świadoma praca nad głosem to wewnętrzne nastawienie człowieka i jego gotowość do pracy mimo różnych niepowodzeń, kłopotów i niemożności wykonania ćwiczeń. W nauce emisji potrzebny jest czas, tym dłuższy, im więcej mamy błędnych nawyków. Naszym zadaniem jest wypracować mechanizmy i doprowadzić do tego, by działały na zasadzie odruchu. Sama świadomość nie wystarczy.
Fonacja zależy przede wszystkim od pracy mięśni. Aby móc kontrolować pracę całego ich zespołu trzeba poznać podstawowe działanie każdego elementu z osobna (najpierw żuchwę, podniebienie itd.). Znaczne osiągnięcia w tej dziedzinie są możliwe przez bardzo proste, wręcz niepozorne czynności. Właśnie one usuwają błędy fonacyjne. Na proste ruchy możemy wpływać świadomie i z tego powodu należy przez długi czas ćwiczyć czynności proste, zespalając je na końcu w czynność złożoną. Należy ćwiczyć systematycznie. Najlepiej kilka razy dziennie po kilka minut. Pamiętać należy przy tym, by nie angażować zbyt dużej ilości mięśni.
Przeczytaj także: Wakacje w Bodrum
Nie da się ściśle oddzielić fonacji od artykulacji. Fonacja bez artykulacji nie jest możliwa (dźwięk emitowany z narządu głosu, przechodząc przez nasadę, otrzymuje konkretne parametry brzmieniowe, które możemy odebrać słuchowo jako konkretną głoskę. Natomiast artykulacja bez fonacji może mieć miejsce. Na początku pracy nad emisją głosu musimy zadać sobie pytanie: Do jakiej emisji zmierzamy?
Warunki Środowiskowe a Głos Nauczyciela
Praca nauczyciela odbywa się głównie w pomieszczeniach zamkniętych (klasach, salach wykładowych, aulach). Konstrukcja i warunki w nich panujące powinny być optymalne dla narządu głosu. Najważniejsze jest zapewnienie prawidłowego mikroklimatu pomieszczenia, na który składają się głównie: wilgotność, temperatura powietrza, zapylenie oraz ruch powietrza. Niekorzystnym czynnikiem, występującym powszechnie w środowisku pracy nauczyciela, jest również hałas.
Wilgotność i Temperatura Powietrza
W pomieszczeniach zamkniętych w okresie grzewczym, który w naszych warunkach klimatycznych trwa średnio 7-8 miesięcy, powietrze jest stosunkowo suche. Jego wilgotność zwykle nie przekracza 45%. Wartości takie są za niskie dla prawidłowego funkcjonowania narządu głosu. Przy temperaturze stanowiącej "komfort cieplny", która dla zamkniętych pomieszczeń waha się od 18°C do 21°C, optymalna wilgotność powietrza dla pracy nauczyciela albo wokalisty powinna wynosić 60-70%.
Podczas intensywnego mówienia lub śpiewu wdychamy 3-4 razy więcej powietrza niż przy spokojnym oddychaniu. W warunkach fizjologicznych oddychamy przez nos, w którym powietrze zewnętrzne zostaje ogrzane, oczyszczone z zanieczyszczeń oraz nawilżone. Podczas znacznego wysiłku głosowego oddychamy przez usta. Stąd zanieczyszczone, zbyt suche powietrze powoduje nadmierne wysychanie błony śluzowej gardła i krtani.
Należy:
Przeczytaj także: Poradnik pomiaru wilgotności
- dbać o prawidłową wilgotność powietrza w miejscu pracy (chociażby poprzez umieszczenie zbiorników z wodą na kaloryferze, doraźnie można zastosować mokre ręczniki),
- starać się nie przegrzewać pomieszczeń klasowych,
- często wietrzyć pomieszczenie - podwyższa to wilgotność,
- przed długim mówieniem wypić łyk letniego niskosłodzonego i niegazowanego płynu, czynność tę powtarzać, gdy tylko pojawi się uczucie "suchości w gardle" (zawsze wcześniej należy przygotować sobie taki napój),
- w razie występowania zanikowego zapalenia błony śluzowej gardła i krtani przed długim mówieniem rozgryźć kapsułkę witamin A+E.
Zapylenie
Jeśli na parapecie w klasie położymy białą kartkę i obejrzymy ją następnego dnia będziemy zdziwieni jak duże zapylenie panuje w miejscu pracy. Jak już wspomniano wyżej w czasie mówienia nabieramy powietrze przez usta, które w ten sposób omija jamy nosa. Jedną z zasadniczych funkcji jam nosa jest oczyszczanie wdychanego powietrza z pyłów (cząstek) o średnicy >5 µm. Cząstki o rozmiarach poniżej 5 µm mogą docierać nawet do pęcherzyków płucnych. Szkodliwość zapylenia polega na jego drażniącym i alergizującym działaniu na błonę śluzową dróg oddechowych (w tym krtani), co szczególnie niekorzystnie wpływa na narząd głosu poddany dużemu obciążeniu.
Należy:
- regularnie odkurzać pomieszczenia klasy oraz przecierać podłogi wilgotną ścierką
- unikać zakładania zasłon i firanek, w których może gromadzić się pył i kurz,
- wyznaczać dyżurnych do regularnego przecierania parapetów wilgotną szmatką
- regularnie spryskiwać (wycierać) kwiaty w klasie (są siedliskiem kurzu),
- tablicę zawsze wycierać mokrą gąbką (pył z kredy to również czynnik drażniący),
- w razie istnienia choroby alergicznej stosować się do ogólnych zasad zmniejszenia ekspozycji na alergen.
Ruch Powietrza
Ruch powietrza jest ważnym czynnikiem dynamicznym wpływającym na mikroklimat zamkniętych pomieszczeń. Wymiana powietrza w miejscu pracy jest bardzo ważna, ale musi się odbywać w sposób nieodczuwalny dla człowieka. Ruch powietrza powinien zachodzić z prędkością około 0,5 m/s. Większa prędkość ruchu powietrza jest odczuwalna i może być szkodliwa, potocznie określamy ją wtedy jako "przeciąg". Nadmierny ruch powietrza może powodować ochłodzenie i nadmierne wysychanie błony śluzowej krtani, również poprzez wzrost zapylenia w pomieszczeniu.
Należy:
- unikać nadmiernego ruchu powietrza ("przeciągów") podczas mówienia,
- pomieszczenia wietrzyć krótko i intensywnie, wykorzystując do tego celu np. przerwę.
Hałas w Miejscu Pracy
Natężenie głosu (subiektywnie odczuwane jako głośność) wypowiadanego szeptem wynosi około 50 dB, mowy potocznej 65 dB, a krzyku średnio 80 dB. Takie poziomy hałasu nie stanowią zagrożenia dla narządu słuchu, mimo to sprzyjają one występowaniu chorób narządu głosu. Problem ten dotyczy głównie przedszkolanek i nauczycieli szkół podstawowych. Jak wykazały badania przeciętny poziom hałasu w przedszkolu wynosi 75-80 dB. Zmusza to osoby mówiące do nadmiernego wysiłku głosowego. Typową reakcją na hałas, szczególnie u początkujących pedagogów, jest mówienie "podniesionym głosem" - to jest zbyt głośno i wysoko.
Powoduje to wzrost wartości średniego położenia głosu w czasie mowy, zwiększenie napięcia mięśniowego oraz "twarde" nastawienie głosowe. W konsekwencji prowadzi to do nieprawidłowego (nadmiernego) obciążenia fałdów głosowych i powstawania uszkodzeń narządu głosu. Podniesiony głos nauczyciela powoduje u dzieci nawyk głośnego mówienia sprzyjający rozwojowi dysfonii dziecięcych tj. czynnościowych zaburzeń głosu w wieku rozwojowym. Wytwarza się swego rodzaju "błędne koło" uzależnień przyczynowych.
Należy:
- wypracować u dzieci zwyczaj niezbyt głośnego mówienia,
- nie przekrzykiwać słuchaczy,
- starać się zapanować nad hałasem swoim autorytetem,
- mówiąc starać się wykorzystać okresowe przerwy w hałasie,
- osoby słabiej słyszące posadzić w pierwszych ławkach,
- wykorzystywać nowoczesne aparaty wzmacniające głos (mikrofon, wzmacniacz),
- w razie niemożności opanowania hałasu ograniczyć mówienie.
Higiena Życia
Dla prawidłowego funkcjonowania części organizmu, jaki stanowi narząd głosu, konieczne jest utrzymywanie w zdrowiu i odpowiedniej kondycji całego ciała. Tryb życia codziennego nauczyciela musi uwzględniać czas na pracę, spożywanie regularnych posiłków, odpowiednio długi czas na sen czy wypoczynek, relaks jak również na rozrywkę. Dlatego też istotne jest racjonalne wykorzystanie odpoczynku podczas przerw między lekcjami. Anie jak to często bywa głośna rozmowa w pokoju nauczycielskim przy mocnej kawie czy herbacie. Praca nauczyciela ma charakter statyczny, dlatego też szczególnie istotna jest dbałość o sprawność fizyczną.
Poprawia ona koordynację oddechowo-ruchową i ogólną wydolność układu oddechowego. Prawidłowy oddech to podstawa dla prawidłowego funkcjonowania traktu głosowego. Korzystny jest wypoczynek czynny oraz nie przeciążanie narządu głosu poza pracą. Również stres, powodując nadmierne napięcie psychiczne i fizyczne, wpływa niekorzystnie na narząd głosu. Dyskomfort, ból, czy uczucie sztywności w obrębie narządu głosu jest oznaką napięcia mięśniowego. Zaciśnięte i spięte mięśnie gardła wpłyną na nieprawidłowy sposób tworzenia się głosu, wzmożoną męczliwość jak również na brak koordynacji oddechowo-fonacyjnej.
Należy w miarę możliwości unikać stresu i nauczyć się go rozładowywać, stosując odpowiednie techniki i ćwiczenia relaksacyjne, rozluźniające mięsnie aparatu mowy i głosu. W tym aspekcie niezmiernie ważne jest również wytwarzanie koleżeńskich stosunków międzyludzkich wśród pedagogów pracujących w tej samej szkole. Zapobiega to różnym urazom psychicznym i socjologicznym wpływającym na powstawanie zaburzeń głosu. Infekcje górnych dróg oddechowych istotnie upośledzają czynność narządu głosu. Jeśli pojawią się pierwsze oznaki infekcji: ból gardła, chrypka, katar, podwyższona ciepłota ciała, konieczne jest szybkie włączenie leczenia oraz ograniczenie lub zupełne przerwanie narażenia na wysiłek głosowy w okresie choroby.
W zawodzie pedagoga niedopuszczalne jest palenie papierosów. Oprócz negatywnego wzorca zachowania dla wychowanków dym papierosowy i zawarte w nim szkodliwe substancje wpływają wyjątkowo niekorzystnie na narząd głosu. Wdychany przez palacza dym tytoniowy powoduje przekrwienie, wysuszenie czy też zapalenie śluzówki całego traktu głosowego. Bez zaprzestania palenia papierosów niemożliwe jest pełne wyleczenie niektórych powszechnych chorób górnych dróg oddechowych (takich, jak przewlekłe zanikowe zapalenie błony śluzowej gardła), a także skuteczna rehabilitacja narządu głosu.
Równie niekorzystny wpływ na fałdy głosowe ma nadmierne spożywanie mocnej kawy i herbaty. Zawarta w nich kofeina (kawa) czy teina (herbata) są czynnikami szkodliwymi i przyczyniają się do wysuszenia błony śluzowowej fałdów głosowych. Co dalej daje uczucie suchości w gardle, ustach, ciągłe chrząkanie i zmianę jakości tworzonego głosu. Ważne miejsce w higienie narządu głosu nauczyciela stanowi właściwe nawadnianie fałdów głosowych. Jest ono bowiem jednym z ważniejszych uwarunkowań prawidłowej funkcji wibracyjnej fałdów głosowych.
Każda osoba pracująca głosem narażona jest, w czasie mówienia, na wdychanie suchego powietrza, zawierającego zanieczyszczenia, które osadzają się na śluzówce gardła i krtani, co w konsekwencji doprowadzi do jej wyschnięcia i podrażnienia. Picie wody mineralnej niegazowanej, podczas zajęć lekcyjnych, jest konieczne by utrzymać dobre nawilżenie śluzówki gardła i krtani.
Podsumowanie
Przestrzeganie zasad higieny głosu w pracy głosem lub w procesie jego kształcenia jest podstawą, bez której nie możemy się obyć, jeśli planujemy zachować głos na długie lata.
Czynniki wpływające na higienę głosu można podzielić na trzy grupy:
- Emisja głosu
- Higiena osobista
- Higiena środowiska pracy
Pracujący głosem powinni mieć zapewnione odpowiednie warunki higieniczne, akustykę pomieszczeń oraz właściwy mikroklimat pomieszczeń: temperaturę powietrza 18 - 21 oC, ze względną wilgotnością 60% - 70% oraz dopuszczalnym poziomem hałasu.
Tabela: Czynniki wpływające na higienę głosu
| Kategoria | Czynniki |
|---|---|
| Emisja głosu | Prawidłowa postawa, rozluźnienie mięśni, prawidłowy tor oddechowy, podparcie oddechowe |
| Higiena osobista | Regularne posiłki, unikanie używek (papierosy, alkohol, nadmiar kawy), odpowiednie nawadnianie, dbałość o zdrowie psychiczne |
| Higiena środowiska pracy | Odpowiednia wilgotność i temperatura powietrza, regularne odkurzanie, unikanie hałasu, dobra akustyka pomieszczeń |
tags: #odpowiednia #wilgotność #powietrza #dla #pracy #głosem
