Jakość Powietrza w Europie: Aktualny Raport i Wyzwania
- Szczegóły
Jakość powietrza w Europie stale się poprawia, jednak nadal nie jest wystarczająco dobra, mimo redukcji emisji zanieczyszczeń. Powietrze, którym oddychamy, to mieszanina gazów (główne składniki to azot - 78% i tlen - 21%) i aerozoli. Każdy człowiek codziennie wdycha kilka tysięcy litrów powietrza.
Wraz z powietrzem do płuc przedostają się też zanieczyszczenia, które mają negatywny wpływ na nasze zdrowie, powodując różnego rodzaju choroby i dolegliwości. Mimo że zanieczyszczenie powietrza oddziałuje niekorzystnie na całą populację, to dzieci, osoby starsze, kobiety w ciąży i przewlekle chorzy należą do grup największego ryzyka. Europejska Agencja Środowiska informuje, że problem złej jakości powietrza dotyczy zwłaszcza mieszkańców miast.
Europejska Agencja Środowiska (EEA) właśnie opublikowała briefing na temat stanu jakości powietrza w Europie w 2024 r., który będzie częścią publikacji „Jakość powietrza w Europie 2024”. W opracowaniu porównano poziomy zanieczyszczeń powietrza w latach 2022 i 2023 w całej Europie i porównano je z normami Unii Europejskiej (UE) określonymi w dyrektywach dotyczących jakości powietrza oraz wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 2021 r. dotyczącymi jakości powietrza.
Unijne normy jakości powietrza są mniej rygorystyczne w odniesieniu do wszystkich zanieczyszczeń niż poziomy określone w wytycznych WHO. Pomimo ciągłej ogólnej poprawy jakości powietrza w całej Europie, obecne standardy UE nie są spełniane przez wszystkie Państwa członkowskie.
W 2022 r. 96% ludności miejskiej było narażonych na stężenia drobnego pyłu zawieszonego PM2,5 przekraczające wytyczne zdrowotne określone przez WHO (tj. 5 µg/m3) - dla porównania od 2019 r. liczba ta waha się w zakresie 96-97% (rok 2019 - 97%, rok 2020 - 96%, rok 2021 - 97%). W ostatnich latach również stężenie ozonu stanowiło poważne zagrożenie dla zdrowia mieszkańców. W 2022 r. 94% ludności miejskiej (w roku 2019 - 99%, w roku 2020 - 95%, w roku 2021 - 94%) narażonej było na stężenie ozonu przekraczające dopuszczalne przez WHO średnie 8-godzinne stężenie O3 na poziomie 100 µg/m3.
Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza
W analizie zwrócono uwagę na te zanieczyszczenia, które są uważane za najbardziej szkodliwe dla zdrowia ludzi lub które najczęściej przekraczają unijne normy jakości powietrza i poziomy wytyczne WHO.
Główne Zanieczyszczenia Powietrza w Europie
Do szczególnie niebezpiecznych dla zdrowia zanieczyszczeń powietrza w Europie Agencja zaliczyła tzw. pył zawieszony. Pył zawieszony to bardzo drobne cząstki stałe, unoszące się w powietrzu. Ze względu na swoje niewielkie rozmiary, pył drobny dostaje się bez problemu do dróg oddechowych, powodując zmniejszoną respirację i prowadząc do chorób układu oddechowego. Natomiast już pył PM1 (o średnicy poniżej 1 µm) może przedostawać się do krwioobiegu. To jeden z powodów, dla których pyły są uznawane za bardzo niebezpieczne dla zdrowia.
Dodatkowo, w skład pyłu zazwyczaj wchodzą metale ciężkie oraz wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne posiadające potwierdzone właściwości kancerogenne.
Z danych EEA wynika, że w roku 2017 dzienne normy PM10, ustalone przez UE, zostały przekroczone w 17 państwach członkowskich oraz w 6 innych państwach przekazujących dane. W przypadku rocznej normy pyłów PM2,5 przekroczenie odnotowano w 7 państwach członkowskich oraz w 3 innych państwach przekazujących dane.
Natomiast roczne zalecenia WHO dla PM10 zostały przekroczone na 51% stacji monitorujących, w prawie wszystkich państwach raportujących (oprócz Estonii, Finlandii i Irlandii). W przypadku PM2,5 roczne przekroczenia zaleceń WHO odnotowano na 69% stacji monitorujących, w prawie wszystkich państwach raportujących (oprócz Estonii, Finlandii i Norwegii).
Przeczytaj także: Analiza jakości powietrza w Serocku
W miastach, gdzie problem jest największy, jak wynika z danych za 2017 r., na oddychanie powietrzem przekraczającym normy UE dla PM10 narażonych było 17% mieszkańców, a według bardziej restrykcyjnych wytycznych WHO aż 44%.
Do pozostałych szkodliwych dla człowieka zanieczyszczeń powietrza, omawianych przez EEA, należą: benzen, dwutlenek siarki, tlenek węgla - czad, benzo(a)piren oraz metale ciężkie w pyle PM10 (arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni), ołów (Pb) i rtęć (Hg)).
EEA informuje, że zanieczyszczenie powietrza szkodzi nie tylko bezpośrednio człowiekowi, ale również florze i faunie. Wpływa negatywnie na stan jakości gleb i wód. Wśród najbardziej szkodliwych zanieczyszczeń powietrza dla świata przyrody EEA wymienia ozon, amoniak i tlenki azotu. Dla prawie wszystkich wymienionych zanieczyszczeń obserwujemy spadek ich emisji w latach 2000-2017.
Źródła Emisji Zanieczyszczeń
Do największych źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza należy zaliczyć: transport drogowy, przemysł, elektrownie, rolnictwo i gospodarstwa domowe.
Stężenia powyżej dziennej wartości dopuszczalnej UE dla pyłu zawieszonego PM10 obserwuje się głównie we Włoszech i niektórych krajach Europy Wschodniej. Główną przyczyną przekroczeń jest stosowanie paliw stałych (takich jak węgiel i drewno) w gospodarstwach domowych oraz w niektórych obiektach przemysłowych i elektrowniach. W północnych Włoszech kumulacji zanieczyszczeń sprzyjają również szczególne warunki meteorologiczne i geograficzne. Naturalne źródła PM10 (głównie pył saharyjski) szczególnie wpływają na jego podwyższone stężenia w południowej Hiszpanii i na Wyspach Kanaryjskich.
Przeczytaj także: Pomiary zanieczyszczeń w Stacji Czernica
Najwyższe stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 również odnotowano w północnych Włoszech i niektórych krajach Europy Wschodniej. Główną przyczyną przekroczeń jest spalanie paliw stałych w gospodarstwach oraz użytkowanie pojazdów niespełniających obecnie obowiązujących norm emisji spalin.
Najwyższe stężenia benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10 stwierdzono we wschodniej Europie, gdzie powszechne jest wykorzystanie węgla i innych paliw stałych do ogrzewania mieszkań.
Najwyższe stężenia dwutlenku azotu (NO2) stwierdzono w niektórych dużych miastach o dużym natężeniu ruchu i w wielu miastach tureckich.
Najwyższe stężenia ozonu (O3) stwierdzono w niektórych krajach śródziemnomorskich i środkowoeuropejskich.
Sytuacja w Polsce na Tle Europy
Polska należy do niechlubnej czołówki krajów Unii Europejskiej jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza. Bardzo złą jakość powietrza, jaką oddychają mieszkańcy wielu rejonów Polski należy postrzegać nie tylko w kategoriach degradacji środowiska, ale również jako ogromne zaniedbanie rozwojowe kraju.
Służba Monitorowania Atmosfery Copernicus opublikowała najnowszy raport oceniający jakość powietrza w Europie. Choć dane za 2024 rok potwierdzają ogólną poprawę w wielu regionach kontynentu, Polska pozostaje jednym z krajów, w których najczęściej dochodzi do przekroczeń dopuszczalnych norm.
Najpoważniejszym problemem w Polsce pozostają pyły zawieszone, zarówno PM₂.₅, jak i PM₁₀. Choć średnioroczne stężenia spadają w ujęciu długoterminowym, raport wskazuje, że w wielu strefach przekraczany jest dopuszczalny roczny poziom WHO dla PM₂.₅, wynoszący 5 µg/m³. W przypadku PM₁₀ Polska pozostaje jednym z krajów o najwyższej liczbie stref z przekroczeniem dopuszczalnej dziennej normy (50 µg/m³ przez więcej niż 35 dni w roku).
Drugim istotnym zanieczyszczeniem jest dwutlenek azotu (NO₂), powstający głównie w wyniku transportu drogowego. W Polsce, podobnie jak w wielu krajach UE, przekroczenia norm występują przede wszystkim w centrach dużych miast, takich jak Warszawa, Kraków czy Wrocław.
Na tle Europy Zachodniej i Skandynawii, gdzie jakość powietrza w większości spełnia wytyczne WHO i unijne normy, Polska wypada wyraźnie słabiej. Nasz kraj nadal znajduje się w gronie państw, w których jakość powietrza pozostaje istotnym problemem zdrowotnym i środowiskowym. CAMS przypomina, że zanieczyszczenie powietrza pyłami drobnymi odpowiada w Europie za ponad 250 tys. przedwczesnych zgonów rocznie.
Działania na Rzecz Poprawy Jakości Powietrza
Niewątpliwie poprawa jakości powietrza w Europie to ogromne i palące wyzwanie. Wymaga ono od nas jeszcze więcej wysiłku, nakładów finansowych, w wielu przypadkach wręcz zmiany stylu naszego życia, w tym pozytywnych zmian proekologicznych w codziennym życiu każdego z nas (chociażby niepalenie złej jakości paliwem, śmieciami, czy korzystanie z publicznych środków komunikacji).
Jednym z głównych instrumentów walki o czyste powietrze w Polsce pozostaje rządowy program „Czyste Powietrze”. Jego skuteczność w praktyce ograniczają jednak rozbieżności w interpretacji zasad i różny poziom dostępności na poziomie województw.
W przypadku Polski kluczowe znaczenie będzie mieć dalsze ograniczanie spalania węgla w gospodarstwach domowych, modernizacja transportu miejskiego oraz usprawnienie systemów monitoringu i kontroli jakości powietrza na poziomie lokalnym. Bez centralnej koordynacji działań i uproszczenia procedur programu „Czyste Powietrze” nie uda się osiągnąć celów środowiskowych na czas.
Za monitoring jakości powietrza w Polsce odpowiada Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Polska, jako członek EEA, a tym samym sieci EIONET, oraz państwo członkowskie UE, współpracuje z EEA i przekazuje dane o stanie środowiska w Polsce, w tym dane o jakości powietrza. Dane o jakości powietrza są pozyskiwane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska i udostępniane EEA zgodnie z prawem europejskim i krajowym.
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska udostępnia bieżące dane pomiarowe za pomocą bezpłatnej aplikacji mobilnej "Jakość powietrza w Polsce" na urządzenia z systemem iOS, Android i Windows, która pokazuje m.in. bieżące informacje o jakości powietrza.
Dodatkowo publikowane są prognozy dotyczące zanieczyszczenia powietrza na dziś, jutro i pojutrze, wyniki rocznych ocen jakości powietrza, wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza oraz raporty i publikacje. Dostępne są również dane o jakości powietrza z lat poprzednich i dane ze stacji, na których wykonywany jest pomiar manualny.
Wpływ Zanieczyszczenia Powietrza na Zdrowie
Zła jakość powietrza nie tylko negatywnie wpływa na nasze zdrowie i świat przyrody, ale prowadzi również do ogromnych strat finansowych w gospodarce (np. leczenie chorób, zwolnienia lekarskie, mniejsza efektywność pracy). Problem jest poważny, jak szacuje EEA, w 2016 roku z powodu złej jakości powietrza przedwcześnie zmarło ok. 400 tys. osób.
WHO w swoich analizach uznaje zanieczyszczenie powietrza za najpoważniejsze zagrożenie dla zdrowia publicznego.
Zanieczyszczenie powietrza jest określane jako „cichy zabójca”, ponieważ rzadko jest bezpośrednią przyczyną śmierci. Zanieczyszczenie powietrza jest natomiast czwartą główną przyczyną przedwczesnej śmierci na świecie, odpowiadając za:
- 29% wszystkich zgonów i chorób spowodowanych jest rakiem płuc
- 17% wszystkich zgonów i chorób jest wynikiem ostrej infekcji dolnych dróg oddechowych
- 24% wszystkich zgonów spowodowanych udarem mózgu
- 25% wszystkich zgonów i chorób jest spowodowanych chorobą wieńcową
- 43% wszystkich zgonów i chorób jest spowodowanych przewlekłą obturacyjną chorobą płuc
Szacuje się, że 99% światowej populacji oddycha niezdrowym powietrzem. Choć liczba ta różni się w zależności od regionu, nigdzie nie jest bez ryzyka.
Wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza może powodować problemy zdrowotne, w tym:
- Efekty krótkoterminowe: trudności w oddychaniu, ból w klatce piersiowej, świszczący oddech, kaszel, ogólny dyskomfort w oddychaniu oraz podrażnienie oczu, nosa i gardła.
- Efekty długoterminowe: uszkodzenie tkanki płucnej, raka, przedwczesną śmierć i rozwój chorób układu oddechowego, takich jak astma, zapalenie oskrzeli i rozedma płuc.
Do grup najbardziej podatnych na poważne negatywne skutki zdrowotne spowodowane zanieczyszczeniem powietrza zalicza się osoby:
- Chore na choroby serca, takie jak choroba tętnic wieńcowych (CAD) lub zastoinowa niewydolność serca
- Chore na choroby płuc, takie jak astma, rozedma płuc lub przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
- Osoby starsze
- Dzieci poniżej 14 roku życia
- Kobiety w ciąży
- Pracowników na zewnątrz
- Sportowców, którzy intensywnie ćwiczą na świeżym powietrzu
Jak Ochronić Się Przed Zanieczyszczeniami?
Aby poprawić jakość powietrza w domu, należy zarządzać zarówno wentylacją wewnętrzną, jak i źródłami wewnętrznymi. Metody ograniczania zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach obejmują:
- Sprawdzaj aktualne i prognozowane poziomy jakości powietrza w swojej okolicy. Postępuj zgodnie z zaleceniami zdrowotnymi dotyczącymi aktualnych warunków.
- Trzymaj okna i drzwi zamknięte. Uszczelnij szczeliny w drzwiach i oknach, aby zminimalizować przeciekanie.
- Gdy powietrze na zewnątrz jest silnie zanieczyszczone, należy przełączyć systemy klimatyzacji (HVAC) z dopływem świeżego powietrza na tryb recyrkulacji.
- Stosuj oczyszczacze powietrza lub filtry HVAC o wysokiej wydajności (np. filtry HEPA lub HyperHEPA), aby usuwać z powietrza drobne cząsteczki.
W przypadku gdy poziom zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniu jest już wyjątkowo wysoki:
- Unikaj forsownej aktywności, np. ćwiczeń, aby zmniejszyć ilość wdychanego zanieczyszczonego powietrza.
- Jeśli masz taką możliwość, noś maskę antysmogową N95.
- Często uruchamiaj oczyszczacz powietrza na najwyższym ustawieniu wydajności.
- Jeśli jakość powietrza w pomieszczeniu stanie się „niebezpieczna”, co może się zdarzyć w przypadku pobliskich pożarów lasów, należy ewakuować się.
Maski są bardzo skuteczne w ograniczaniu narażenia na zanieczyszczenie powietrza. Maski przeciw zanieczyszczeniom powietrza mogą pomóc chronić osobę przed PM2,5, wirusami, bakteriami i alergenami.
Oceniając skuteczność masek przeciw zanieczyszczeniom, należy wziąć pod uwagę trzy elementy: filtr przeciw zanieczyszczeniom, szczelność maski i wentylację.
Jednorazowe maski chirurgiczne są niedrogie i łatwo dostępne. Są również zaskakująco skuteczne w walce z zanieczyszczeniem cząsteczkowym. Badanie przeprowadzone w Edynburgu przez Particle and Fiber Toxicology testowało maski chirurgiczne do 0,007 µg i wykazało, że materiał masek chirurgicznych był w stanie zablokować 80% cząsteczek.
Tabela: Odsetek Ludności Miejskiej UE Narażony na Stężenia Zanieczyszczeń Powietrza Przekraczające Normy UE i Wytyczne WHO w 2022 r.
| Zanieczyszczenie | Norma UE Przekroczona | Wytyczne WHO Przekroczone |
|---|---|---|
| PM2,5 | - | 96% |
| O3 | - | 94% |
tags: #jakość #powietrza #w #Europie #raport
