Jakość powietrza: Porównanie norm WHO i UE
- Szczegóły
W połowie 2021 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała nowe rekomendowane normy dotyczące jakości powietrza. Z kolei 24 kwietnia 2024 Parlament Europejski przegłosował aktualizację dyrektywy AAQD, zgłoszoną przez Komisję Europejską jeszcze w 2022 roku. Co dokładnie się zmieniło? Jak wyglądają obecne normy jakości powietrza WHO, a jak UE czy Polski?
Nowe normy WHO dotyczące jakości powietrza
Jedną z najważniejszych zmian jest bardziej restrykcyjny limit dopuszczalnego stężenia pyłów PM2,5 uznanych za najbardziej szkodliwe dla zdrowia. Obniżono także maksymalne dopuszczalne stężenie pyłów PM10, ustalając średnioroczny limit 15 µg/m3. Nowe normy WHO dot. O3 - 60 µg/m3 w szczycie sezonu (wcześniej brak).
Aktualizacja dyrektywy AAQD przez Parlament Europejski
24 kwietnia 2024 roku, podczas ostatniego w tej kadencji posiedzenia Parlamentu Europejskiego, przegłosowano aktualizację dyrektywy w sprawie jakości powietrza (AAQD), którą w 2022 r. Kraje powinny wdrożyć nowe normy do 2030 roku. Zostawiono jednak furtkę pozwalającą wydłużać ten termin do 2035, a nawet 2040 roku.
Porównanie norm jakości powietrza: UE, WHO i Polska
Poniżej przedstawiono porównanie dopuszczalnych stężeń wybranych zanieczyszczeń powietrza według norm UE, WHO i polskich:
- PM10:
- UE: 20 µg/m3 (stężenie średnioroczne), 200 µg/m3 (max.
- WHO: 100 µg/m3 (stężenie dzienne, przez max.
- UE: 120 µg/m3 (stężenie dzienne, przez max.
- Polska: 120 µg/m3 (stężenie dzienne, przez max.
W Polsce wyróżniamy 3 poziomy zanieczyszczeń. Parametrem branym przez nie pod uwagę jest poziom PM10 w danym dniu, na danym obszarze.
Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza
„…poprzez ALERT RCB rozsyłane będą informacje o ryzyku wystąpienia w danym dniu przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu zawieszonego PM10.
Dlaczego WHO aktualizuje normy jakości powietrza?
W raporcie Air Quality in Europe 2021 Europejska Agencja Środowiska (EEA) przedstawiła dane dot.
Praktycznie wszyscy w Europie mieszkają w zanieczyszczonych miastach, gdzie średnie roczne stężenie pyłu zawieszonego jest wyższe niż limit zalecany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). W praktyce oznacza to, że prawie każdy mieszkaniec kontynentu oddycha złym powietrzem, które może być śmiertelne. - Przy obecnym poziomie zanieczyszczenia powietrza wiele osób choruje.
WHO zaleca, aby średnie roczne stężenie drobnego pyłu zawieszonego nie przekraczało pięciu mikrogramów na metr sześcienny powietrza.
- Limity UE dotyczą nie tylko zdrowia, ale także argumentów ekonomicznych, podczas gdy limity WHO są ustalane przez ekspertów, którzy biorą pod uwagę tylko zdrowie - wyjaśnił Mark Nieuwenhuijsen z ISGlobal.
Przeczytaj także: Analiza jakości powietrza w Serocku
Zanieczyszczenie powietrza w Polsce
Polska należy do niechlubnej czołówki krajów Unii Europejskiej, jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza. Bardzo złą jakość powietrza, jaką oddychają mieszkańcy wielu rejonów Polski, należy postrzegać nie tylko w kategoriach degradacji środowiska, ale również jako ogromne zaniedbanie rozwojowe kraju.
Zgodnie z badaniami podanymi przez Komisję Europejską, aż 43 000 Polaków rocznie umiera przedwcześnie w związku z powikłaniami wywołanymi przez zanieczyszczone powietrze! Wydawałoby się, że skoro jesteśmy tak bardzo poszkodowani i narażani ze względu na zanieczyszczenia w powietrzu, to powinniśmy je dobrze znać.
Jednak aż 60% Polaków twierdzi, że oddychają zdrowym lub nawet bardzo zdrowym powietrzem. 65% Polaków nie czuje się wystarczająco poinformowana o jakości powietrza w swojej miejscowości i aż 70% chciałoby mieć łatwy dostęp do takich informacji.
W prawie całej Polsce przekroczone są normy pyłów zawieszonych PM10, PM2,5 lub benzo[a]pirenu. Benzo[a]piren to jeden z najgroźniejszych związków rakotwórczych. W porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej jesteśmy oczywiście na czarnym końcu listy. Średnio w Polsce związek ten przekracza w powietrzu prawie sześciokrotność dopuszczalnej normy.
W Finlandii wystarczy 50 µg/m3 pyłów zawieszonych w powietrzu aby władze informowały o tym obywateli. Alarm smogowy we Francji wszczynany jest gdy w powietrzu znajduje się 80 µg/m3. W Polsce natomiast próg informacyjny to 200 µg/m3 a alarm smogowy rozpoczynamy dopiero od 300 µg/m3!
Przeczytaj także: Pomiary zanieczyszczeń w Stacji Czernica
Gdybyśmy mieli tak restrykcyjne normy jak we Francji, alarm w Krakowie utrzymywałby się przez około 100 dni w roku. Władze najwyraźniej wolą unikać tematu i nie przysparzać sobie pracy.
Największy problem z zanieczyszczeniem powietrza w Polsce występuje w przypadku wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych oraz pyłu zawieszonego PM10, składającego się z cząstek o średnicy poniżej 10 mikrometrów, jak również drobniejszej frakcji pyłu, PM 2,5, składającego się z cząstek o średnicy poniżej 2,5 mikrometra.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy, nazywana dalej Dyrektywą CAFE, nakłada dwie normy jeśli chodzi o pył zawieszony PM10. Pierwsza dotyczy stężenia średniorocznego - maksymalne dopuszczalne średnie roczne stężenie pyłu PM10 w powietrzu to 40 µg/m³. Ustanowiona została również norma dla stężenia średniodobowego - 50 µg/m³, z zaznaczeniem, że w przeciągu roku może wystąpić maksymalnie 35 dni kiedy norma dla średniego stężenia dobowego może zostać przekroczona.
Ocena jakości powietrza w obrębie Unii Europejskiej w zakresie zanieczyszczenia pyłem PM10 opiera się właśnie o te dwie normy: średnie roczne stężenie nie może przekraczać 40 µg/m³, a w ciągu roku nie może być więcej niż 35 dni kiedy to stężenie średniodobowe było wyższe niż 50 µg/m³.
Pamiętać jednak należy, że wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia są ostrzejsze.
Dyrektywa CAFE nakłada jedynie normę dla stężenia średniorocznego i wynosi ona 25 µg/m³; ani w prawie wspólnotowym, ani w prawie polskim nie ustanowiono normy dobowej.
Światowa Organizacja Zdrowia mówi jednak, że dobowe stężenie PM2,5 nie powinno przekraczać 25 µg/m³ (i to nie częściej niż trzy dni w roku), zaś stężenie roczne nie powinno być wyższe niż 10 µg/m³.
To właśnie w przypadku benzo[a]pirenu występują największe różnice jeśli chodzi o jego stężenia w Polsce i w pozostałych krajach UE. Jeśli spojrzymy na średnie krajowe dla poszczególnych państwa UE widać ogromną różnicę między Polską, a choćby Czechami, nie wspominając państw Europy Zachodniej. Średnie stężenie B[a]P dla całego kraju niemal sześciokrotnie przekracza określoną prawem wartość docelową.
Na 46 stref oceny jakości powietrza w Polsce wszystkie zaliczono do klasy C - a więc do klasy stwierdzającej przekroczenie normy 1 ng/m³ dla stężenia średniorocznego. Żadna ze stref nie uzyskała klasy A -świadczącej o tym, że terenie tej strefy stężenie B[a]P pozostaje w normie.
Ze względu na ochronę zdrowia ludzi, Dyrektywa CAFE wprowadza dwie normy dla NO₂ - normę dla stężenia średniorocznego, która wynosi 40 µg/m³ oraz normę dla stężenia godzinowego, która wynosi 200 µg/m³ i nie może być przekroczona więcej niż przez 18 godzin rocznie.
Jak pokazują dane opublikowane przez Europejską Agencję Środowiska (EEA) w briefingu na temat stanu jakości powietrza w Europie w 2024 roku, w Polsce zanieczyszczenia powietrza stanowią nadal istotny problem.
Poniżej najważniejsze wnioski, a w dalszej części tekstu ich szczegółowe omówienie.
- Jak co roku od wielu już lat Polska notuje czołowe miejsca w rankingu krajów europejskich, najbardziej zanieczyszczonych, pod względem zanieczyszczeń związanych ze spalaniem paliw stałych - PM2.5, PM10 i benzo(a)piren.
- W 2022 roku największy problem w naszym kraju obserwowaliśmy w odniesieniu do B(a)P (Ocena GIOŚ) - w 32 strefach (na 46) w 15 województwach (na 16) odnotowano stężenia tej substancji przekraczające obowiązujące normy.
- Bardzo niekorzystna sytuacja dotyczy również stężeń PM2.5, gdzie przekroczenie rocznej normy odnotowano w 45 strefach (na 46).
Według danych dla roku 2022, zanieczyszczeniem, którego stężenia były w naszym kraju najwyższe w porównaniu do innych krajów współpracujących z EEA, był benzo(a)piren zawarty w pyle zawieszonym PM10. Mediana dla całego kraju wyniosła 2,06 ng/m3 przy dopuszczalnej normie rocznej obowiązującej w UE wynoszącej 1 ng/m3. Maksymalne średnioroczne stężenie B(a)P ponownie odnotowano w Nowej Rudzie (woj. dolnośląskie). Kształtowało się ono na poziomie 8,742 ng/m3.
Rekomendowana przez WHO średnia roczna powinna wynosić poniżej 0,12 ng/m3. Niestety, w Polsce stężenia B(a)P powyżej zalecanej wartości zostały przekroczone na wszystkich stacjach pomiarowych.
Biorąc pod uwagę najwyższe średnioroczne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5, Polska zajmuje 5 miejsce (na 37) wśród krajów współpracujących z EEA - w 2022 r. mediana stężeń tej wartości wyniosła 17 µg/m3, zaś maksymalne średnioroczne stężenie, na poziomie 26 µg/m3, odnotowano w Lwówku Śląskim (woj. dolnośląskie). Jest to poprawa w stosunku do roku 2021, gdy mediana stężeń PM2,5 wynosiła 19 µg/m3, a Polska znajdowała się na 6 miejscu wśród krajów o najwyższym poziomie tego zanieczyszczenia.
W odniesieniu do tej wartości przekroczenia notowane są w 34 analizowanych w raporcie krajach z wyjątkiem Islandii, Estonii i Finlandii.
Analizując najwyższe średnioroczne stężenia pyłu zawieszonego PM10, Polska zajmuje 11 miejsce (na 37) wśród krajów współpracujących z EEA - w 2022 r. mediana dla stężeń tego zanieczyszczenia w naszym kraju wyniosła 42 µg/m3, zaś maksymalne średnioroczne stężenie na poziomie 84 µg/m3 odnotowano w Nowej Rudzie (woj. dolnośląskie).
W 36 krajach raportujących (z wyjątkiem Islandii) zarejestrowano stężenia powyżej rocznego poziomu zalecanego przez WHO.
Na 37 krajów raportujących Polska zajmuje 29 miejsce biorąc pod uwagę najwyższe średnioroczne stężenia dwutlenku azotu - w 2022 r. mediana wyniosła 13 µg/m3, zaś maksymalne średnioroczne stężenie na poziomie 46 µg/m3 odnotowano w Katowicach (woj. śląskie).
We wszystkich 37 krajach raportujących (w tym w Polsce) zarejestrowano stężenia powyżej rocznego zalecanego przez WHO poziomu 10 µg/m3.
Biorąc pod uwagę najwyższe stężenia ozonu, Polska zajmuje 16 miejsce wśród krajów współpracujących z EEA - w 2022 r. mediana wyniosła 110 µg/m3, zaś maksymalne stężenie na poziomie 125 µg/m3 odnotowano w Osieczowie (woj. dolnośląskie).
W opracowaniu porównano poziomy zanieczyszczeń powietrza w latach 2022 i 2023 w całej Europie i porównano je z normami Unii Europejskiej (UE) określonymi w dyrektywach dotyczących jakości powietrza oraz wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 2021 r. dotyczącymi jakości powietrza. Unijne normy jakości powietrza są mniej rygorystyczne w odniesieniu do wszystkich zanieczyszczeń niż poziomy określone w wytycznych WHO.
W 2022 r. 96% ludności miejskiej było narażonych na stężenia drobnego pyłu zawieszonego PM2,5 przekraczające wytyczne zdrowotne określone przez WHO (tj. 5 µg/m3).
W 2022 r. 94% ludności miejskiej narażonej było na stężenie ozonu przekraczające dopuszczalne przez WHO średnie 8-godzinne stężenie O3 na poziomie 100 µg/m3.
Stężenia powyżej dziennej wartości dopuszczalnej UE dla pyłu zawieszonego PM10 obserwuje się głównie we Włoszech i niektórych krajach Europy Wschodniej. Główną przyczyną przekroczeń jest stosowanie paliw stałych (takich jak węgiel i drewno) w gospodarstwach domowych oraz w niektórych obiektach przemysłowych i elektrowniach.
Najwyższe stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 również odnotowano w północnych Włoszech i niektórych krajach Europy Wschodniej. Główną przyczyną przekroczeń jest spalanie paliw stałych w gospodarstwach oraz użytkowanie pojazdów niespełniających obecnie obowiązujących norm emisji spalin.
Najwyższe stężenia benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10 stwierdzono we wschodniej Europie, gdzie powszechne jest wykorzystanie węgla i innych paliw stałych do ogrzewania mieszkań.
Najwyższe stężenia dwutlenku azotu (NO2) stwierdzono w niektórych dużych miastach o dużym natężeniu ruchu i w wielu miastach tureckich.
Najwyższe stężenia ozonu (O3) stwierdzono w niektórych krajach śródziemnomorskich i środkowoeuropejskich.
Poniższa tabela przedstawia porównanie norm WHO i UE dla wybranych zanieczyszczeń:
| Zanieczyszczenie | Norma WHO | Norma UE |
|---|---|---|
| PM2.5 (średnioroczne) | 5 µg/m³ | 25 µg/m³ (do 2020), 20 µg/m³ (od 2021) |
| PM2.5 (dobowe) | 25 µg/m³ (nie więcej niż 3 dni w roku) | Brak normy dobowej |
| PM10 (średnioroczne) | 15 µg/m³ | 40 µg/m³ |
| Benzo[a]piren (średnioroczne) | 0.12 ng/m³ | 1 ng/m³ |
| O3 (maksymalna średnia 8h) | 100 µg/m³ | 120 µg/m³ (wartość docelowa) |
tags: #jakość #powietrza #normy #WHO #i #UE
