Jakość Powietrza w Województwie Kujawsko-Pomorskim: Normy i Wyzwania
- Szczegóły
Wypełniając obowiązek wynikający z art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska, Główny Inspektor Ochrony Środowiska wykonał ocenę jakości powietrza za rok 2024 i na jej podstawie dokonał klasyfikacji stref w województwie kujawsko-pomorskim.
Ocenie podlegają zanieczyszczenia, dla których w prawie krajowym i w dyrektywach unijnych określono normatywne stężenia w postaci poziomów dopuszczalnych/docelowych/celu długoterminowego w powietrzu, ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin.
Wyniki oceny w postaci raportu pt. „Roczna ocena jakości powietrza w województwie kujawsko-pomorskim.
Ocena Jakości Powietrza w 2023 roku
Ocena jakości powietrza za rok 2023 wykazała znaczny spadek stężeń zanieczyszczeń pyłowych, a tym samym istotną poprawę jakości powietrza w województwie kujawsko-pomorskim w porównaniu z rokiem 2022.
W roku 2023 na całym obszarze województwa kujawsko-pomorskiego, dotrzymane zostały poziomy dopuszczalne pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5, natomiast poziom docelowy benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 został przekroczony w trzech strefach: aglomeracja bydgoska, miasto Włocławek i strefa kujawsko-pomorska.
Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza
We wszystkich strefach województwa kujawsko-pomorskiego, podobnie jak w latach wcześniejszych przekroczony został poziom celu długoterminowego ozonu określony pod kątem ochrony zdrowia, a w strefie kujawsko-pomorskiej dodatkowo przekroczony został poziom celu długoterminowego określony w celu ochrony roślin.
Poprawa jakości powietrza w roku 2023 jest wypadkową działań na rzecz ochrony powietrza oraz bardzo korzystnych warunków meteorologicznych. Cieplejsze, w porównaniu do wielolecia, miesiące zimowe skutkowały mniejszymi emisjami zanieczyszczeń do powietrza, zwłaszcza z indywidualnych źródeł grzewczych.
Źródła Zanieczyszczeń Powietrza
Dominującym źródłem zanieczyszczeń powietrza pyłem zawieszonymi PM10 i PM2.5 oraz benzo(a)pirenem w woj. kujawsko-pomorskim jest emisja z sektora komunalno-bytowego, czyli emisja zanieczyszczeń z kominów domów ogrzewanych indywidulanie. Przyczyną jest m.in. spalanie paliw stałych (węgla, drewna).
Udziały źródeł emisji w poszczególnych zanieczyszczeniach powietrza w woj. kujawsko-pomorskim w 2022 r.
(źródło: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2023, Roczna ocena jakości powietrza w województwie kujawsko-pomorskim. Raport wojewódzki za rok 2022, Regionalny Wydział Monitoringu w Bydgoszczy, Bydgoszcz,).
Odnotowany od 2020 r. spadek zużycia węgla kamiennego na rzecz wzrostu zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych może być spowodowany zmianami w strukturze eksploatacji urządzeń grzewczych, na którą wpłynęły m.in.:
Przeczytaj także: Analiza jakości powietrza w Serocku
- zmiany w przepisach pozwalające wyeliminować z użytku najgorszej jakości paliwa stałe (węgiel brunatny, miał węglowy, muł i flotokoncentrat) i urządzenia (tzw. kopciuchy),
- wzmożone akcje edukacyjne informujące o negatywnym wpływie zanieczyszczeń powietrza na zdrowie,
- programy wsparcia umożliwiające osobom o niższych dochodach wymianę instalacji na niskoemisyjną.
Należy również zwrócić uwagę na wyraźny trend spadkowy sumarycznego zużycia węgla kamiennego i gazu ziemnego w ostatnich kilku latach.
Wg analizowanych danych trend ten związany był nie tylko z coraz łagodniejszymi zimami, ale wpłynęły na niego również inne czynniki. Widać to wyraźnie w danych dla roku 2021, gdy wzrost liczby stopniodni grzania (sugerujący zwiększone zapotrzebowanie na ciepło) nie przełożył się na adekwatny wzrost zużycia węgla i gazu. Naszym zdaniem należy założyć, że w tym sezonie analizowane nośniki energii uzupełnione zostały innymi, alternatywnymi źródłami ciepła. Jakimi - tu niestety brakuje danych.
Zmienność Stężenia Pyłu Zawieszonego PM10 w Wieloleciu 2013-2022
Dostępne dane ze stacji GIOŚ działających w województwie kujawsko-pomorskim w ostatnim dziesięcioleciu wskazują, że po roku 2014 na stacjach tych roczny poziom dopuszczalny dla stężeń pyłu PM10 (40 µg/m3) nie był przekraczany.
To oczywiście korzystna sytuacja, należy jednak zauważyć, że na wszystkich stacjach rokrocznie przekraczane były rekomendacje WHO odnośnie średniorocznych stężeń pyłu PM10 (wynoszą one 20 µg/m3 do roku 2020 i 15 µg/m3 od 2021 r.).
Należy również zauważyć, że mimo dotrzymania norm rocznych dla PM10, w analizowanym wieloleciu wielokrotnie przekraczany był poziom dopuszczalny dla stężeń 24-godzinnych (wynosi on nie więcej niż 35 dni ze stężeniem średnim dobowym wyższym od 50 µg/m3).
Przeczytaj także: Pomiary zanieczyszczeń w Stacji Czernica
Pozytywnie wyróżnia się jedynie rok 2022, w którym liczba ta nie została przekroczona na żadnej ze stacji województwa. Stanowi to znaczną poprawę w stosunku do początku badanego okresu.
Podobny obraz dotyczy również przekroczeń dopuszczalnego średniego dobowego stężenia PM10 rekomendowanego przez WHO ze względu na zagrożenie zdrowia człowieka (wynosił on 50 µg/m³ do 2020 r, 45 µg/m³ od 2021 r.).
W przypadku pyłu PM10 zauważalny jest charakterystyczny roczny rozkład stężeń tego zanieczyszczenia - ich wzrost w miesiącach zimowych, gdy następuje wzrost zużycia paliw stałych na cele grzewcze oraz spadek w okresie letnim.
W przypadku przebiegów dobowych można zauważyć dwa okresy charakteryzujące się wyższymi stężeniami niż podczas całej reszty dnia. Pierwszym z nich są godziny około poranne, drugim godziny około wieczorne.
Na stacjach komunikacyjnych główny wpływ na wzrost stężenia ma szczyt komunikacyjny związany z większym spalaniem paliw płynnych podczas transportu. W przypadku stacji tła miejskiego na wzrost stężenia zanieczyszczeń wpływa zwiększone zapotrzebowanie na ciepło, a tym samym wzrost zużycia paliw stałych w urządzeniach grzewczych.
Dotyczy to zwłaszcza szczytu wieczornego, który jest wyraźnie wyższy od porannego. Dzieje się tak m.in. ze względu na dłuższy czas naszej aktywności (i zapotrzebowania na ciepło) podczas popołudniowego i wieczornego przebywania w domu.
Przez większość roku w badanym okresie stężenie pyłu zawieszonego PM10 mieściło się w klasie bardzo dobrej oraz dobrej wg Polskiego Indeksu Jakości Powietrza - do opracowania danych przyjęto obowiązujące od 2019 r. bardziej restrykcyjne zakresy stężeń dla wyznaczania klas jakości powietrza.
Wzrost zapotrzebowania na ciepło w chłodnych miesiącach w ciągu roku oraz wzrost stężenia PM10 w tych samych miesiącach wskazuje na konieczność zwrócenia uwagi na tendencję spadkową stężenia PM10 w powietrzu na badanym obszarze w ostatnim 10-leciu.
Oprócz uwarunkowań pogodowych (coraz łagodniejsze zimy) może być to m.in. efektem wprowadzenia uchwałami antysmogowymi ograniczeń związanych ze stosowaniem złej jakości paliw i przestarzałych urządzeń grzewczych.
Sezony grzewcze 2016/2017 oraz 2020/2021 na większości analizowanych stacji pomiarowych charakteryzowały się wyższymi stężeniami pyłu PM10 w stosunku do sezonu poprzedniego i następnego. W tym też okresie wystąpiła największa liczba dni z jakością powietrza powyżej klasy umiarkowanej, czyli ze stężeniem PM10 powyżej 50 µg/m³.
Poniższa tabela przedstawia liczbę dni z przekroczeniem poziomu informowania i poziomu alarmowego PM10 w województwie kujawsko-pomorskim w sezonie grzewczym (tj. od października do marca):
| Sezon Grzewczy | Liczba Dni z Przekroczeniem Poziomu Informowania | Liczba Dni z Przekroczeniem Poziomu Alarmowego |
|---|---|---|
| [Dane z sezonów grzewczych] | [Liczba dni] | [Liczba dni] |
(źródło: opracowanie własne na podstawie danych GIOŚ)
Zmienność Stężenia Pyłu Zawieszonego PM2,5 w Wieloleciu 2013-2022
Groźniejszą frakcją pyłu ze względu na zdrowie człowieka jest pył drobny o średnicy mniejszej od 2,5 µm (PM2,5). W jego skład wchodzi przede wszystkim sadza oraz inne produkty powstałe w procesach spalania.
Tak jak w przypadku PM10, głównym źródłem jego emisji są procesy spalania poza przemysłem, tj. głównie ogrzewanie w sektorze komunalno-bytowym. Niestety, stanowisk sieci GIOŚ na których wykonywane są pomiary PM2.5 jest znacznie mniej, niż stanowisk pomiaru PM10.
W ostatniej dekadzie w woj. kujawsko-pomorskim występowały przekroczenia rocznej dopuszczalnej normy jakości powietrza dla pyłu zawieszonego PM2,5 wynoszącej:
- 25 μg/m3 do roku 2019,
- 20 μg/m3 od roku 2020.
Niestety roczny poziom pyłu PM2,5 rekomendowany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) (tj. 10 µg/m3 do roku 2020 i 5 µg/m3 od 2021 r.), poniżej którego ryzyko wystąpienia negatywnych skutków dla zdrowia ludzi jest minimalne, był i jest przekraczany we wszystkich omawianych stacjach pomiarowych.
Zaostrzenie norm w 2021 r. spowodowało znaczny wzrost liczby dni z przekroczeniami w stosunku do lat poprzednich. Największa liczba dni z przekroczeniem normy WHO odnotowana została w 2021 r. na stacji komunikacyjnej we Włocławku przy ul. Okrzei (198 dni).
W stosunku do lat ubiegłych znaczny spadek liczby dni z przekroczeniem normy WHO odnotowano w roku 2020, co, oprócz uwarunkowań meteorologicznych, może być spowodowane m.in. wprowadzeniem ograniczeń w przemieszczaniu się związku z pandemią COVID-19, a także zakazem w użytkowaniu paliw złej jakości wprowadzonym w uchwale antysmogowej od 2018 r. i zakazem sprzedaży detalicznej najgorszych jakościowo paliw (od 2018 r. mułów węglowych, flotokoncentratów i ich mieszanek, zaś od 2020 r. węgla brunatnego i mułów węglowych) wynikającym z zapisów Ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw.
W przypadku pyłu PM2,5 (tak jak i PM10) zauważalny jest charakterystyczny roczny rozkład stężeń zanieczyszczeń - ich wzrost w miesiącach zimowych, gdy następuje wzrost zużycia paliw stałych na cele grzewcze oraz spadek w okresie letnim.
Porównując stężenia pyłu PM2.5 i pyłu PM10 mierzone w tym samym miejscu, możemy stwierdzić, że w różnych miesiącach w ciągu roku ich wzajemny stosunek zmienia się.
W miesiącach chłodnych pył PM2.5 stanowi nawet 90% pyłu PM10, w miesiącach ciepłych natomiast zawartość PM2.5 nie przekracza 70%.
Wysoka zawartość pyłu PM2.5 w pyle PM10 obserwowana w trakcie trwania sezonu grzewczego (jesień - zima) wynika z oddziaływania niskiej emisji (spalanie węgla i drewna na cele grzewcze i podwyższona emisja bardzo drobnych cząstek sadzy).
Natomiast, poza sezonem grzewczym (wiosna-lato), stężenie drobniejszego pyłu PM2.5 utrzymuje się na znacznie niższym poziomie. Wskazuje to na istotny udział grubszych frakcji pyłu PM10, związany z jej wzbogacaniem przez pył mineralny w procesie resuspensji (cyklicznego unoszenia grubych cząstek pyłu z podłoża).
W przypadku przebiegów dobowych, podobnie jak w przypadku PM10, można zauważyć dwa okresy charakteryzujące się wyższymi stężeniami niż podczas całej reszty dnia. Pierwszym z nich są godziny około poranne, drugim godziny około wieczorne.
Na stacjach komunikacyjnych główny wpływ na wzrost stężenia ma szczyt komunikacyjny związany z większym spalaniem paliw płynnych podczas transportu. W przypadku stacji tła miejskiego na wzrost stężenia zanieczyszczeń wpływa zwiększone zapotrzebowanie na ciepło, a tym samym wzrost zużycia paliw stałych w urządzeniach grzewczych.
Dotyczy to zwłaszcza szczytu wieczornego, który jest wyraźnie wyższy od porannego. Dzieje się tak m.in. ze względu na dłuższy czas naszej aktywności (i zapotrzebowania na ciepło) podczas popołudniowego i wieczornego przebywania w domu.
Przez większość roku w badanym okresie stężenie pyłu zawieszonego PM2,5 mieściło się w klasie bardzo dobrej oraz dobrej wg Polskiego Indeksu Jakości Powietrza.
Analiza porównawcza sezonów grzewczych w ostatnim 10-leciu wskazuje na ogólny spadek stężenia PM2,5 w powietrzu na badanym obszarze, co może być efektem m.in. wprowadzenia uchwałami antysmogowymi ograniczeń związanych ze stosowaniem złej jakości paliw.
Liczba dni z jakością powietrza powyżej klasy umiarkowanej (czyli ze stężeniem PM2,5 powyżej 35 µg/m³) w okresie grzewczym w wieloleciu 2013-2023 również pokazuje, że najwyższe stężenia PM2,5 odnotowywane były w sezonie 2016/2017 i 2018/2019.
Działania Antysmogowe
Uchwały antysmogowe mają na celu poprawę jakości powietrza. Dotyczą one mieszkańców i innych podmiotów, które wykorzystują urządzenia grzewcze na paliwa stałe (o mocy poniżej 1 MW) zarówno do ogrzewania jak i podgrzewania wody użytkowej. Uchwała taka od roku 2019 obowiązuje również w województwie kujawsko-pomorskim.
Zakłada ona m.in. stopniowe wycofywanie z eksploatacji urządzeń o małej efektywności energetycznej, powodującej znaczna emisję zanieczyszczeń - w tym śmiertelnie groźnego pyłu zawieszonego i rakotwórczego benzo(a)pirenu.
W pierwotnym brzmieniu uchwały termin na wymianę najbardziej szkodliwych, pozaklasowych „kopciuchów” miał upłynąć już z końcem 2023 roku. Niestety, obecnie trwają rozmowy nad zmianami w uchwale zezwalającymi na użytkowanie kopciuchów przez kolejne 6 lat. W świetle tych planów warto zastanowić się, czy ograniczenia w stosowaniu złej jakości paliw stałych i stopniowa wymiana źródeł ciepła przynosi efekty.
Co to są PM10 i PM2,5?
PM10 to mieszanina zawieszonych w powietrzu cząsteczek o średnicy nieprzekraczającej 10 mikrometrów. Jej występowanie związane jest między innymi z procesami spalania stałych i ciekłych paliw.
PM2,5 to mieszanina zawieszonych w powietrzu cząsteczek o średnicy nieprzekraczającej 2,5 mikrometra. Według Światowej Organizacji Zdrowia jest najbardziej szkodliwym dla człowieka zanieczyszczeniem atmosferycznym. Dociera nie tylko do układu oddechowego, lecz także do układu krwionośnego. Dużo dłużej zostaje w naszym organizmie.
Co to jest Benzo(a)piren?
Benzo(a)piren to rakotwórczy i mutagenny związek chemiczny będący przedstawicielem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).
tags: #jakość #powietrza #kujawsko #pomorskie #normy
