Dlaczego Jakość Powietrza Się Pogarsza: Przyczyny i Konsekwencje
- Szczegóły
Jesienią i zimą coraz częściej słyszymy komunikaty dotyczące słabej jakości powietrza, za którą odpowiedzialny jest smog. Jeszcze kilkanaście lat temu problem ten dotyczył głównie wielkich, bardzo rozwiniętych miast świata, dziś można go spotkać również na polskiej wsi. Oprócz szarej, zawieszonej nad danym obszarem mgiełki smog daje o sobie znać niezbyt przyjemnym zapachem spalenizny. To mieszanina cząsteczek składająca się z tlenków węgla, azotu, siarki i pyłów zawieszonych, czyli PM10 oraz PM2,5, a także benzo(a)pirenu.
Główne Przyczyny Powstawania Smogu
Powstawanie smogu jest ściśle związane z antropogenicznymi emisjami zanieczyszczeń, które są wynikiem działań człowieka. Zarówno wysoki poziom emisji spalin, mikrozanieczyszczenia z jezdni, chodników, jak i dym z tzw. kopciuchów to główne przyczyny powstawania smogu. Za jego powstawanie odpowiedzialne są głównie gospodarstwa domowe, które - jak pokazują badania - produkują aż 40% pyłu PM10. Jak już wspominaliśmy - to złe ogrzewanie domów, a przede wszystkim ogrzewanie spowodowane słabym ociepleniem budynków przyczynia się do zwiększenia smogu. Aby przetrwać zimę - korzystają z tzw. kopciuchów, ogrzewając domy tym, co wpadnie im w ręce.
Emisje z Ogrzewania Domów
Ogrzewanie domów paliwami stałymi, takimi jak węgiel i drewno, jest jednym z najważniejszych czynników przyczyniających się do niskiej emisji, która z kolei prowadzi do powstawania smogu. W Polsce, wiele domów wciąż korzysta z paliw stałych do ogrzewania, co znacząco wpływa na jakość powietrza. Węgiel i drewno są najczęściej używanymi źródłami energii, ale niestety ich spalanie generuje dużą ilość zanieczyszczeń. Na przykład, węgiel emituje znaczne ilości pyłów PM10 i PM2,5, które są szkodliwe dla zdrowia.
Emisja zanieczyszczeń powietrza w Polsce wynika w głównej mierze z ogrzewania domów za pomocą węgla i innych paliw stałych, często w piecach nie spełniających żadnych standardów emisyjnych. W piecach tych daje sie spalić nie tylko odpady węglowe (muł i miał), ale także zwykłe śmieci, w tym tworzywa sztuczne. Muł i miał węglowy to produkty o wysokiej zawartości siarki, chloru czy popiołu. W wielu krajach węgiel tego typu jest traktowany jako odpad i nie jest sprzedawany, właśnie ze względu na jego bardzo negatywny wpływ na jakość powietrza. W odpadach węglowych znajdują się zwiększone ilości metali ciężkich oraz innych niebezpiecznych substancji.
Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w Polsce jest sektor komunalno-bytowy, czyli gospodarstwa domowe. Odpowiadają one za 86% całkowitej emisji pyłu zawieszonego, większość (ok. 93%) emisji WWA i praktycznie 100% bardzo toksycznego „koktajlu” związanego z nielegalnym spalaniem tworzyw sztucznych.
Przeczytaj także: Korzyści z Używania Nawilżacza Powietrza
Jest to tzw. niska emisja powierzchniowa (nazwa pochodzi od niskich kominów, nie od niskiego poziomu zanieczyszczeń), czyli produkty spalania węgla, drewna a nierzadko śmieci w domowych piecach, kotłach i kominkach najróżniejszych typów przyczyniające się w głównej mierze do złego stanu polskiego powietrza. Wśród wykorzystywanych kotłów węglowych przeważają urządzenia wiekowe. Udział stosunkowo nowych kotłów, do 3 lat, wynosi 25%. Dalsze 29% kotłów to już urządzenia w wieku 4 do 10 lat. Pozostałe 45% kotłów ma 10 lat i więcej. Średni wiek kotłów retortowych (8 lat) jest nieco wyższy niż zasypowych (12 lat).
Zanieczyszczenia Komunikacyjne
Ruch drogowy również znacząco przyczynia się do zanieczyszczenia powietrza. Zanieczyszczenia komunikacyjne obejmują emisje spalin z samochodów, które zawierają toksyczne substancje, takie jak tlenek węgla i benzo(a)piren. Ruch drogowy generuje wiele szkodliwych substancji, w tym tlenki azotu, tlenek węgla oraz pyły zawieszone (PM10 i PM2,5). Te zanieczyszczenia pochodzą głównie z silników spalinowych, które emitują toksyczne gazy i cząstki stałe. Badania pokazują, że wysokie stężenia tlenków azotu mogą prowadzić do problemów z układem oddechowym oraz zaostrzenia astmy.
Zanieczyszczenia komunikacyjne mają znaczący wpływ na jakość powietrza w miastach. W miejscach o dużym natężeniu ruchu, takich jak centra miast, poziom zanieczyszczeń jest znacznie wyższy. To prowadzi do pogorszenia się samopoczucia, a także obniżenia jakości powietrza, którym oddychamy.
Poważnym źródłem zanieczyszczeń jest transport, czyli pojazdy spalinowe. W polskich miastach na 1000 mieszkańców przypada obecnie więcej aut niż w wielu miastach Europy Zachodniej, dodatkowo są to często pojazdy stare i emitujące bardzo duże ilości zanieczyszczeń.
Najbardziej uciążliwe są pojazdy z silnikami diesla, odpowiadają one za znaczną część całkowitej emisji pyłu zawieszonego, a także za pewną część emisji WWA. Ogólnie, motoryzacja jest też głównym źródłem tlenków azotu oraz całej gamy tzw. lotnych substancji organicznych (volatile organic compounds - VOC). Oprócz tego, co wylatuje z rur wydechowych, mamy też do czynienia z pyłem pochodzącym ze startych opon i klocków hamulcowych.
Przeczytaj także: Napoje gazowane: Pepsi i gaz
Problemem jest również ruch tranzytowy - samochody ciężarowe przeciskające się przez polskie miasta i miasteczka, ale również stare autobusy i busy, których tak wiele jeździ po naszych drogach, oraz maszyny budowlane. Podobnie jak w przypadku niskiej emisji, obecnie nie ma w polskim prawie praktycznie żadnych przepisów, które umożliwiałby skuteczną walkę z zanieczyszczeniami powodowanymi przez motoryzację.
Spalanie Śmieci
Proceder spalania śmieci, choć szkodliwy i nielegalny, jest niestety w Polsce powszechny, od najmniejszych miejscowości po ścisłe centrum Warszawy. Świadomość jego szkodliwości jest niewielka, kary śmiesznie niskie (drobne mandaty), i w praktyce nie do wyegzekwowania. Wciąż nie ma też wystarczającej presji społecznej na osoby spalające odpady.
Palenie Drewnem
Warto też odnieść się do często spotykanej opinii, że drewno jest czystym, ”ekologicznym” paliwem. Jest to nieprawda. Jeśli chodzi o emisję zanieczyszczeń (PM2,5, WWA), drewno bywa porównywalne ze średniej jakości węglem - wiele jednak zależy od pieca czy kominka, sposobu spalania, konkretnego paliwa. Faktem jest jednak, że np. w Warszawie dogrzewający się kominkami mieszkańcy zamożnych dzielnic oddychają często dużo gorszym powietrzem niż mieszkańcy ”blokowisk” ogrzewanych przez miejską sieć ciepłowniczą.
Przemysł
Źródłem zanieczyszczeń powietrza jest również przemysł, w tym głównie energetyka węglowa. Niewątpliwie zakłady, takie jak huty, koksownie czy elektrownie cieplne, znacząco wpływają na emisję zanieczyszczeń, a szczególnie metali ciężkich, tlenków azotu, dwutlenku siarki oraz pyłu zawieszonego. Mimo że znacznie łatwiej jest (przynajmniej w teorii) oczyszczać spaliny i kontrolować emisje nielicznych dużych zakładów przemysłowych, niż ogromnej liczby pieców domowych bądź pojazdów mechanicznych, zanieczyszczenia powodowane przez przemysł dalej pozostają w Polsce bardzo poważnym problemem.
Wpływ Warunków Pogodowych i Ukształtowania Terenu
Oprócz emisji z działalności człowieka, na powstawanie smogu wpływają także naturalne zjawiska, takie jak inwersje termiczne oraz specyficzne warunki atmosferyczne. Powstawaniu smogu sprzyjają zarówno antropogeniczne emisje zanieczyszczeń, jak i niekorzystne warunki pogodowe oraz ukształtowanie terenu.
Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza
Inwersja Termiczna
Inwersja termiczna to zjawisko, które odgrywa kluczową rolę w powstawaniu smogu. Występuje, gdy ciepłe powietrze unosi się nad zimnym powietrzem blisko powierzchni ziemi, tworząc barierę, która uniemożliwia pionowe mieszanie się powietrza. Ta sytuacja prowadzi do kumulacji zanieczyszczeń, ponieważ zanieczyszczenia, takie jak pyły zawieszone i tlenki azotu, zostają uwięzione w dolnych warstwach atmosfery.
Warunki Pogodowe
Warunki pogodowe mają istotny wpływ na występowanie smogu. Na przykład, wysoka wilgotność oraz brak wiatru sprzyjają gromadzeniu się zanieczyszczeń w powietrzu, co prowadzi do powstawania smogu londyńskiego, szczególnie w miesiącach jesienno-zimowych. Dodatkowo, niskie temperatury mogą powodować, że zanieczyszczenia pozostają blisko powierzchni ziemi, co potęguje ich negatywny wpływ na zdrowie.
Ukształtowanie Terenu
Ukształtowanie terenu ma istotny wpływ na akumulację zanieczyszczeń w powietrzu. Geograficzne cechy, takie jak dolin, kotlin czy góry, mogą ograniczać ruch powietrza i sprzyjać gromadzeniu się zanieczyszczeń. W obszarach górskich, na przykład, zimne powietrze często osiada w dolinach, co prowadzi do stagnacji i kumulacji zanieczyszczeń. W takich warunkach, smog może utrzymywać się przez dłuższy czas, co negatywnie wpływa na jakość powietrza i zdrowie mieszkańców. Doliny i kotliny mają tendencję do zatrzymywania zanieczyszczeń, co prowadzi do ich kumulacji.
Przykłady Smogu w Polskich Miastach
W Polsce występują liczne przypadki smogu, które mają różne przyczyny. Na przykład, w Krakowie smog jest szczególnie dotkliwy w miesiącach zimowych, kiedy mieszkańcy korzystają z pieców węglowych do ogrzewania domów. W 2017 roku, w Krakowie odnotowano alarmujące stężenia pyłów PM10, które przekraczały normy o ponad 300%. Innym przykładem jest Wałbrzych, gdzie smog występuje z powodu intensywnej działalności przemysłowej oraz ogrzewania paliwami stałymi. W 2018 roku stężenia zanieczyszczeń w tym mieście były tak wysokie, że władze wprowadziły ograniczenia w ruchu drogowym. Z kolei w Wrocławiu, smog jest często wynikiem połączenia emisji z transportu i niskiej emisji z pieców.
W polskich miastach, takich jak Kraków, Wrocław i Wałbrzych, smog jest wynikiem specyficznych lokalnych uwarunkowań. W Krakowie, gęsta zabudowa oraz bliskość gór sprawiają, że zanieczyszczenia mają trudności z rozprzestrzenianiem się. W Wrocławiu, intensywny ruch drogowy oraz przemysł przyczyniają się do wysokiego poziomu zanieczyszczeń. W Wałbrzychu, z kolei, lokalne źródła emisji, takie jak piecowe ogrzewanie węglem, są głównym problemem.
Konsekwencje Zdrowotne Smogu
Smog to obecnie jeden z najpoważniejszych czynników zagrażających zdrowiu i życiu człowieka. Częsta ekspozycja na zanieczyszczone powietrze przyczynia się do powstawania wielu chorób i dolegliwości, nie tylko ze strony układu oddechowego. Objętość pyłów zawieszonych w smogu powoduje odkładanie się substancji chemicznych w ludzkim organizmie i generowanie stanu zapalnego.
Skutki smogu mogą być brzemienne i pojawić się nawet kilka lat po regularnej ekspozycji na szkodliwe warunki. Smog przede wszystkim zaburza funkcjonowanie układu oddechowego. Pył zawieszony w powietrzu odkłada się w płucach, gdzie powoduje chorobę obturacyjną, zapalenie płuc i zapalenie dróg oddechowych u niemowląt. Z powodu smogu powstają także choroby układu nerwowego w postaci pogorszenia sprawności umysłowej, problemów z koncentracją czy przewlekłego zmęczenia.
Pierwszą oznaką nadmiernej ekspozycji na zanieczyszczenie powietrza mogą być infekcje górnych dróg oddechowych. W momencie gdy zaobserwuje się pierwsze niepokojące objawy, jak niewydolność oddechowa, podrażnienie spojówek, nadmierny stres oksydacyjny, bóle głowy, ból gardła i ogólny pogorszony stan zdrowia organizmu, warto sprawdzić, czy problemem nie są zanieczyszczenia powietrza. Dolegliwości zdrowotne związane z zanieczyszczeniem powietrza stanowią poważny problem w dzisiejszych czasach. Lotne związki organiczne powodują także znaczne komplikacje zdrowotne u starszych osób.
Według raportu State of Global Air 2024 zanieczyszczenie powietrza jest obecnie drugim co do wielkości czynnikiem ryzyka zgonów na świecie, ustępując jedynie wysokiemu ciśnieniu krwi. Dane sprzed kilku lat wskazywały, że każdego roku nawet 45 tys. ludzi w Polsce umiera wskutek różnych chorób, których znacznym składnikiem był smog, zanieczyszczenie powietrza. Najnowsze dane wskazują natomiast, że ta liczba jest nawet dwa razy większa, mówi się o 90-100 tys. zgonów spowodowanych smogiem w Polsce.
Najnowsze badania amerykańskich naukowców prowadzone przez prawie 9 lat i opublikowane w prestiżowym magazynie medycznym „The Lancet”, wskazują na powiązanie pomiędzy zanieczyszczeniem powietrza, a zachorowaniami na cukrzycę typu 2. Pyły PM10 i PM2,5 to są takie malutkie drobinki zanieczyszczeń, które fruwają w powietrzu i dostając się do naszego organizmu, chociażby wraz z oddechem, przenikają do płuc i do krwiobiegu, a efektem tego są wszelkie schorzenia układu sercowo-naczyniowego, jak również układu krążeniowego.
U osób dorosłych, te duże stężenia cząsteczek stałych wpływają chociażby na ataki paniki, lęku czy nawet depresję. I niestety, to zjawisko jest również widoczne i szkodliwe dla rozwoju dzieci. W ubiegłym roku Światowa Organizacja Zdrowia nie bez powodu więc jeszcze bardziej zaostrzyła normy dotyczące bezpiecznych stężeń zanieczyszczeń powietrza.
Zanieczyszczenia powietrza z kominów na skutek tzw. inwersji temperatury, zamiast unosić się do góry, pod wpływem niskiej temperatury mogą się utrzymywać na wysokości zaledwie kilku metrów powyżej gruntu. Sprzyja temu bezwietrzna pogoda oraz usytuowanie miejscowości we wszelkiego rodzaju kotlinach.
Głównie małe dzieci, ludzie w wieku podeszłym, kobiety w ciąży oraz osoby z przewlekłymi chorobami układów krążenia i oddechowego są najbardziej narażone. Najbardziej niebezpieczne są pyły PM2,5 oraz obecne na ich powierzchni węglowodory aromatyczne. Skutkiem tego może być destabilizacja układu krążenia, a więc wzrost ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia rytmu serca, zaostrzenie niewydolności serca. W trakcie incydentów smogowych dochodzi do zwiększenia liczby zawałów serca i udarów mózgu.
Ochrona Przed Smogiem
Nie wietrzyć mieszkań, nie wychodzić na spacer, włączyć oczyszczacz powietrza, przesiąść się na komunikację miejską - takie są główne zalecenia dotyczące funkcjonowania mieszkańców miast w przypadku przekroczenia norm skażenia powietrza. Trudno jednak nie wdychać smogu w ogóle - tym bardziej że jest on w powietrzu. Głównie poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszczeń.
Należy śledzić alerty ostrzegawcze. Jeśli jakość powietrza jest zła, warto pozostać w domu. Inne metody ochrony organizmu przed zanieczyszczonym powietrzem to stosowanie odpowiedniej maski z filtrem, korzystanie z oczyszczaczy powietrza w domu oraz regularne stosowanie prysznica po spacerze. Organizm można także wspierać składnikami diety bogatymi w chlorofil, który usuwa metale ciężkie.
Gdy jest duże zanieczyszczenie powietrza w okolicy, to nie tylko nie należy ćwiczyć na zewnątrz, ale nawet nie warto otwierać okien w mieszkaniach. Zanieczyszczenia atmosferyczne mogą wtedy wniknąć do naszych domów i przewlekle nam szkodzić. Zanieczyszczenia nierzadko są już tak wysokie, że czujemy je węchem. Wtedy jednak jest już bardzo źle. Wychodząc na zewnątrz, jeśli musimy, warto założyć maskę przeciwsmogową.
Nowoczesne Technologie w Walce ze Smogiem
W obliczu rosnącego problemu smogu, nowoczesne technologie mogą odegrać kluczową rolę w monitorowaniu i redukcji zanieczyszczeń powietrza. Systemy inteligentnego zarządzania ruchem mogą pomóc w optymalizacji natężenia ruchu drogowego, co z kolei zmniejsza emisje z pojazdów. Wprowadzenie aplikacji mobilnych, które informują mieszkańców o aktualnym stanie jakości powietrza oraz sugerują alternatywne trasy, może znacząco wpłynąć na ograniczenie zanieczyszczeń w miastach.
Pomóc może budowa domów pasywnych wyposażonych w nowoczesne instalacje - ogrzewanie podłogowe lub ścienne, fotowoltaikę, pompy ciepła, rekuperację, które pomagają pozyskiwać energię z natury, a do tego - nie wymagają używania paliw kopalnych. W przypadku starych, nieogrzewanych budynków warto rozważyć ich remont z położeniem np. wełny mineralnej i likwidację tzw. mostków cieplnych.
W przyszłości, rozwój technologii odnawialnych źródeł energii, takich jak panele słoneczne i turbiny wiatrowe, może przyczynić się do zmniejszenia zależności od paliw stałych w ogrzewaniu. W miastach, które zainwestują w takie rozwiązania, można oczekiwać znacznego spadku emisji zanieczyszczeń, co pozytywnie wpłynie na jakość powietrza i zdrowie mieszkańców.
Zmiany Jakości Powietrza w Polsce na Przestrzeni Lat
Zarówno dane pomiarowe, jak i poziom dyskusji na temat zanieczyszczeń powietrza w Polsce, zmieniły się diametralnie na przestrzeni lat. Dyskusje są o wiele bardziej konkretne, a świadomość o skutkach zdrowotnych smogu i nacisk legislacji na ograniczenie emisji zanieczyszczeń również uległy poprawie. To skutkuje zmniejszeniem smogu w dłuższej perspektywie.
Względem np. lat 80., spadek zanieczyszczeń powietrza jest ogromny. W tamtym czasie smog wynikał głównie z emisji przemysłowej, natomiast gdy w Polsce i Unii zaczęto bardziej kontrolować sektory przemysłowe, udało się tę emisję ograniczyć, choć nie w zupełności wyeliminować. Ograniczono spalanie węgla w przemyśle energetycznym, dzięki czemu obecnie mamy o wiele mniej zanieczyszczeń pyłowych niż wcześniej.
Choć emisja z przemysłowych źródeł zanieczyszczeń powietrza została znacznie ograniczona, to pozostały źródła rozproszone, czyli problem z emisją ze źródeł komunalnych i domowych.
Statystyki i Dane
Poniższa tabela przedstawia szacunkowe dane dotyczące wpływu różnych źródeł zanieczyszczeń na jakość powietrza w Polsce:
| Źródło Zanieczyszczeń | Procentowy Udział w Emisji Pyłu PM10 |
|---|---|
| Gospodarstwa Domowe | 86% |
| Transport | Kilka % |
| Przemysł | Kilka % |
tags: #dlaczego #jakość #powietrza #się #pogarsza #przyczyny
