Przydomowa Oczyszczalnia Ścieków: Zasady Działania, Rodzaje i Wymagania

Szczegóły: Opublikowano: 22. November 2025

Wiele osób przymierzających się obecnie do budowy domu jednorodzinnego zadaje sobie ważne pytanie - szambo czy oczyszczalnia ścieków? Dylemat ten dotyczy przede wszystkich właścicieli działek, których powierzchnia nie ma przyłącza kanalizacyjnego i / lub niemożliwym jest jego zainstalowanie.

W takich wypadkach należy samodzielnie zatroszczyć się o oczyszczanie ścieków. Sposobów na zadbanie o ten aspekt prawidłowego funkcjonowania instalacji domowych jest kilka, jednak dziś najpopularniejszą z nich jest oczyszczalnia przydomowa - rozwiązanie niezwykle wygodne i ekologiczne, choć - niestety - nie najtańsze.

Co to jest przydomowa oczyszczalnia ścieków i jak działa?

Przydomowa oczyszczalnia ścieków to system zarządzania domowymi ściekami, który wykorzystuje naturalne procesy biologiczne do ich oczyszczania. Domowa oczyszczalnia ścieków jest często określana, jako ekologiczne szambo lub oczyszczalnia biologiczna, za sprawą sposobu jej działania.

Konstrukcja ta zazwyczaj pracuje bowiem w ramach dwóch etapów - pierwszym z nich jest mechaniczne oddzielenie cząstek w komorze zwanej osadnikiem gnilnym (przede wszystkim działa tu siła grawitacji), także przy udziale bakterii beztlenowych. Kiedy już większe zanieczyszczenia zostają usunięte, w drugim etapie ścieki odfiltrowuje się za pomocą specjalnych złóż, dobieranych w zależności od rodzaju i ukształtowania terenu, na którym znajduje się przydomowa oczyszczalnia ścieków.

Zasada działania oczyszczalni polega na przetworzeniu ścieków w taki sposób, aby możliwe było ich odprowadzenie do gruntu, rowu melioracyjnego lub rzeki bez ryzyka skażenia środowiska. Oczyszczanie można podzielić na dwa etapy:

Przeczytaj także: Jak zrobić wodę gazowaną?

Pierwszy to wstępne oczyszczanie w osadniku gnilnym. Zachodzą tam procesy biochemiczne wywołane przez bakterie beztlenowe oraz zjawiska fizyczne. W ich wyniku zbiera się osad, który ulega fermentacji i rozkłada się na proste związki rozpuszczalne w wodzie, które przechodzą razem z wodą do kolejnego etapu oczyszczania, i nierozpuszczalne, które pozostają na dnie osadnika. Następnie ścieki przechodzą przez kosz filtracyjny i płynna część przepływa do osadnika wtórnego.
W drugim etapie zgromadzone ścieki są poddawane dalszemu oczyszczaniu w warunkach tlenowych. Następuje rozkładanie i neutralizowanie zanieczyszczeń groźnych dla środowiska.

Aby przydomowa oczyszczalnia ścieków mogła w ogóle pojawić się w obrębie danego domostwa, koniecznym jest spełnienie kilku ważnych wymogów, bez których projekt takiej instalacji nie powstanie. Przede wszystkim działka, na której ma powstać ekologiczna oczyszczalnia przydomowa, musi mieć określoną wielkość. Oznacza to, że nie może być ona mniejsza niż 60 - 90 metrów kwadratowych - bo właśnie tyle miejsca potrzebne jest do ułożenia drenów, które stanowią integralną część tego typu oczyszczalni.

Ponadto działka musi mieć odpowiednie podłoże - idealnie byłoby, gdyby było ono piaszczyste lub gliniasto-piaszczyste. Jeśli wymóg ten nie jest spełniony, przed ułożeniem i zakopaniem całej instalacji trzeba odpowiednio dostosować to podłoże (przykładowo uzupełnić je większą ilością piasku). Trzeci warunek dotyczy głębokości przebiegu wód gruntowych - nie mogą być one usytuowane zbyt wysoko, bowiem produkty oczyszczalni (czyli po prostu ścieki) mogłyby je zanieczyścić (a ziemia, przez którą przepływają, stanowi naturalny, dodatkowy filtr). Wody gruntowe muszą więc przebiegać najmniej 1,5 metra pod planowanym poziomem drenażu.

Przydomowa oczyszczalnia ścieków - rodzaje

Przydomowa oczyszczalnia ścieków to coraz bardziej popularne rozwiązanie. Nie tylko za sprawą niskich kosztów eksploatacji, ale również dzięki swojemu ekologicznemu charakterowi. Podstawowym elementem oczyszczalni jest osadnik, czyli zbiornik z tworzywa sztucznego, do którego trafiają ścieki w pierwszej kolejności. Tam dochodzi do wstępnego oczyszczania ścieków w warunkach beztlenowych. Dalszy proces oczyszczania jest uzależniony od rodzaju zastosowanej oczyszczalni. Do wyboru są oczyszczalnie biologiczne lub ekologiczne.

Ekologiczna oczyszczalnia ścieków - jak działa?

Taka oczyszczalnia składa się z osadnika i z rur drenażowych, które zakopuje się w gruncie. W osadniku gnilnym usuwana jest większość zanieczyszczeń, a wstępnie oczyszczone ścieki trafiają do drenażu. Tam są poddawane tlenowemu procesowi oczyszczania. Oczyszczalnia ekologiczna, inaczej drenażowa, potrzebuje dobrze przepuszczalnego gruntu i niskiego poziomu wód gruntowych. Nie wymaga zasilania energią elektryczną.

Warto pamiętać, że woda pochodząca z oczyszczalni ekologicznej wymaga ponownego doczyszczenia przed jej ponownym wykorzystaniem. Nie nadaje się do podlewania roślin jadalnych, ale może służyć do podlewania trawy lub roślin ozdobnych.

Przeczytaj także: Studnia głębinowa: inwestycja w przyszłość?

Biologiczna oczyszczalnia ścieków - jak działa?

W tym przypadku proces oczyszczania zachodzi w jednym zbiorniku. Ten rodzaj oczyszczalni może być stosowany bez względu na rodzaj gruntu i poziom wód gruntowych. Wymaga zasilania energią elektryczną. Woda pozyskana z oczyszczalni biologicznej może zostać od razu ponownie wykorzystana na przykład do podlewania trawnika i roślin ozdobnych. Wśród rodzajów biologicznych oczyszczalni można wyróżnić:

Oczyszczalnie z osadem czynnym - działanie polega na funkcjonowaniu mikroorganizmów, czyli osadu czynnego. Rozkładają one tlenowo ścieki przy pomocy urządzenia napowietrzającego.
Oczyszczalnie ze złożem biologicznym - w procesie oczyszczania wykorzystuje się napowietrzone złoże biologiczne. Na jego powierzchni rozwijają się bakterie, które odżywiają się różnymi związkami ze ścieków.
Oczyszczalnie hybrydowe - łączy ona właściwości oczyszczalni z osadem czynnym i ze złożem biologicznym. Dzięki technologii hybrydowej możliwa jest bardzo wysoka skuteczność oczyszczania ścieków.

Oczyszczalnia przydomowa - co zyskuje użytkownik, a co środowisko?

Przydomowe oczyszczalnie ścieków w ostatnich latach stały się niezwykle popularne - nie tylko za sprawą niskich kosztów eksploatacji, ale również dzięki swojemu ekologicznemu charakterowi. Wiele osób decyduje się obecnie na energooszczędne i przyjazne naturze rozwiązania (takie jak zasilanie domu energią słoneczną, albo na przykład nawet wiatrową), a przydomowa oczyszczalnia ścieków jest właśnie jednym z takich rozwiązań. Nic się tutaj nie marnuje, mechanizm działania jest w pełni bezpieczny dla środowiska i do tego zoptymalizowany. Jakie konkretne zalety ma budowa takiej konstrukcji i jak przekłada się ona na oszczędności w domowym budżecie?

Jedną z największych zalet, jakie posiadają przydomowe oczyszczalnie ścieków, jest ich minimalny wpływ na środowisko. Szczelne komory, w których ścieki są oczyszczane, gwarantują brak przecieków do ziemi i wód gruntowych (co może zdarzyć się w źle skonstruowanym szambie betonowym), a tym samym brak skażenia okolicznych zasobów. Ponadto w oczyszczaniu ścieków biorą tu udział bakterie beztlenowe, a ten proces jest zupełnie obojętny dla środowiska naturalnego.

Pozytywny wpływ na środowisko, a także na zasobność portfeli właścicieli przydomowych oczyszczalni ścieków, ma również fakt, iż cały mechanizm zasilany jest czystą energią elektryczną. Po prostu podłączona do prądu pompa umożliwia przepływ zanieczyszczeń przez instalację, bez ingerencji człowieka. Jedyne, czego trzeba pilnować w procesie obsługi oczyszczalni biologicznej, to konieczność dodawania, co jakiś czas, bakterii do głównej komory oraz wybierania z niej osadu - co należy uczynić mniej więcej raz na dwa lub trzy lata. Dzięki takiej niemal bezobsługowej eksploatacji oczyszczalni przydomowej, jej koszt zwraca się zazwyczaj już po około trzech latach użytkowania systemu.

Domowa oczyszczalnia ścieków… ma także swoje wady

Zakup i instalacja przydomowej oczyszczalni ścieków nadal wśród wielu osób budzi pewne wątpliwości - dotyczą one przede wszystkim kosztów realizacji przedsięwzięcia oraz jego późniejszej obsługi. Czego mogą więc obawiać się osoby planujące instalację przydomowej oczyszczalni ścieków?

Przeczytaj także: Oczyszczalnia oksydacyjna: zasady działania

Przede wszystkim właściciele działek, na których ma powstać budynek jednorodzinny, obawiają się wysokich kosztów całego przedsięwzięcia. To uzasadnione obawy, bowiem sam projekt, zakup i wreszcie instalacja całego mechanizmu nie należą - niestety - do najtańszych. Ceny kształtują się w okolicach od 6 do nawet 15 - 20 tysięcy złotych. Dobrą wiadomością jest jednak fakt, że inwestycja w przydomową oczyszczalnię ścieków zwraca się już po około 36 miesiącach (co jest bardzo korzystnym wynikiem w porównaniu do kosztów eksploatacji zwykłego szamba).

Ponadto jest to rozwiązanie ekologiczne, które promują samorządy terytorialne oraz Bank Ochrony Środowiska, udzielający preferencyjnych kredytów właśnie na budowę oczyszczalni biologicznej. Osoby decydujące się na budowę obiektu, jakim jest ekologiczna oczyszczalnia przydomowa, mogą starać się również o dofinansowanie tego projektu i / lub samej instalacji oczyszczalni z funduszy Unii Europejskiej.

Dla niektórych osób minusem podczas eksploatacji przydomowej oczyszczalni ścieków może być konieczność cyklicznego dodawania do niej bakterii (w postaci aktywnych tabletek wrzucanych zazwyczaj po prostu do muszli klozetowej) oraz czynność czyszczenia osadnika, którą muszą zająć się fachowcy. Nie jest to jednak aż tak uciążliwe, jak może się wydawać na pierwszy rzut oka - tabletki i saszetki z bakteriami przeznaczonymi do biologicznej oczyszczalni ścieków są tanie i ogólnodostępne, a oczyszczanie zbiornika (osadnika) następuje co 1 - 3 lata (w zależności od intensywności eksploatacji, jakiej poddawana jest przydomowa oczyszczalnia ścieków).

Przydomowa oczyszczalnia ścieków wymaga również określonej ilości miejsca, właściwego położenia wód gruntowych, a także specyficznego składu gleby - działki, które nie spełniają wymogów koniecznych do budowy przydomowej oczyszczalni ścieków powinny być niestety odpowiednio zmodyfikowane, co znacznie podwyższa koszt projektu i instalacji oczyszczalni przydomowej.

Na co zdecydować się przy budowie domu - szambo czy oczyszczalnia?

Przydomowe oczyszczalnie ścieków mają swoją alternatywę, którą jest nadal bardzo popularne „klasyczne” szambo. Czym obie opcje się różnią i co wybrać w zależności od potrzeb i preferencji - tradycyjne szambo czy nowoczesną oczyszczalnię?

Szambo obecnie jest ciągle jeszcze najczęściej wybieranym rozwiązaniem w kwestii odprowadzania domowych ścieków. Wynika to głównie z niskich kosztów oraz łatwości w instalacji w ziemi zbiornika (plastikowego bądź betonowego). Problemów może nastręczać jednak konieczność dość częstego, cyklicznego opróżniania szamba (zazwyczaj raz na dwa tygodnie), co w porównaniu do eksploatacji przydomowej oczyszczalni ścieków generuje naprawdę duże koszty i w efekcie sprawia, że utrzymanie szamba jest dużo droższe i kłopotliwe niż użytkowanie domowej oczyszczalni ścieków.

Na niewielkiej działce dużym problemem może być umiejscowienie szamba: ze względu na większe niż w przypadku przydomowej oczyszczalni ścieków ryzyko skażenia gleby i wód gruntowych, a także ze względu na opary wydzielające się z szamba (oraz nieprzyjemny zapach), zbiornik musi być umiejscowiony 7,5 metra od granic działki, a także od drogi czy chodnika, przynajmniej 5 metrów od okien i drzwi domów, a także minimum 15 metrów od studni z pitną wodą. Wymogi te są określone Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury i koniecznym jest ich przestrzeganie.

Osoby, które zadają sobie pytanie „szambo czy oczyszczalnia”, zazwyczaj kierują się również poczuciem estetyki. Nie da się ukryć, że przydomowa oczyszczalnia ścieków ma nad szambem ogromną przewagę, jeśli chodzi o… wygląd i wrażenia zapachowe. Jest to bowiem najczęściej otwór z estetyczną pokrywą, przez którą nie przedostają się żadne przykre zapachy. Szambo natomiast można wyczuć już z odległości kilku czy kilkunastu metrów, zwłaszcza, gdy wiele silny wiatr lub podczas wybierania jego zawartości - takie wrażenia mogą popsuć niejedno letnie przyjęcie czy spotkanie przy grillu.

Szambo bywa też niekiedy awaryjne. Poza przeciekami, do których czasami dochodzi, łatwo przegapić odpowiedni moment na opróżnienie zbiornika, w efekcie czego może dojść do jego - nieprzyjemnego w skutkach - przepełnienia i do wybicia zawartości na zewnątrz.

Wymagania prawne dotyczące przydomowych oczyszczalni ścieków

Podstawowymi problemami, które towarzyszą planowaniu budowy własnego systemu oczyszczania ścieków są wymagania prawne. Najczęściej pojawia się pytanie, czy konieczne jest pozwolenie na budowę, czy tylko zgłoszenie? Według aktualnych przepisów Prawa Budowlanego na budowę oczyszczalnia ścieków o wydajności do 7,5 m3/d lub zbiornika bezodpływowego o pojemności do 10 m3 wystarczy jedynie zgłoszenie.

Oprócz pozwolenia na budowę należy mieć na uwadze pozwolenie wodnoprawne na wprowadzenie ścieków do środowiska. W tym przypadku, jeżeli odprowadzamy ścieki z własnego gospodarstwa domowego lub rolnego w ilości do 5 m3 pozwolenie nie jest konieczne. Przepisy określają to jako zwykłe korzystanie z wód.

Pozwolenie jest obligatoryjne zawsze wtedy, gdy na terenie działki prowadzona jest działalność gospodarcza. Gdy ścieki będą odprowadzane do urządzeń wodnych (np. wyloty urządzeń kanalizacyjnych, za pośrednictwem których ścieki będą kierowane do ziemi, rowów, stawów i innych zbiorników wodnych, etc.) wymagane jest pozwolenie na wykonanie urządzenia wodnego.

Aktem prawnym, który reguluje warunki, jakie trzeba spełnić przy wprowadzeniu do wód lub ziemi ścieków oraz wód opadowych i roztopowych jest Rozporządzenie Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 12 lipca 2019 r. Budowa oczyszczalni wiąże się także z uwzględnieniem parametrów wodnogruntowych.

Szczegóły wymagań dla różnych rodzajów oczyszczalni zawarto w tabeli:

Rodzaj oczyszczalni ścieków	Wymagania glebowe	Odległość od poziomu wód gruntowych	Wielkość działki
z drenażem rozsączającym	dobrze lub średnio przepuszczalne (piaski, żwiry i lessy)	> 1,5 m (1)	duża (3)
biologiczna	- rozsączanie planowane w gruncie - dobra przepuszczalność, - poza granicami działki (6)	bez znaczenia	mała (4)
hydrobotaniczna	- rozsączanie planowane w gruncie - dobra przepuszczalność, - poza granicami działki (6)	bez znaczenia	duża (5)

1 W przypadku, gdy wody gruntowe znajdują się zbyt wysoko, można zastosować kopiec filtracyjny (nasyp), o takiej wysokości, aby zachować minimalną odległość drenów od poziomu wód gruntowych
2 Konieczność zachowania minimalnych odległości na działce, regulowanych przez prawo, determinuje również wielkość działki, na której trzeba rozmieścić elementy systemu oczyszczalni.
3 System wraz z drenażem może zajmować nawet 90 m2, w zależności od ilości odprowadzanych ścieków
4 Oczyszczalnia może zajmować od 8 -10 m2
5 Powierzchnia pod wykop z drenażem oraz podzespoły oczyszczalni zależy od ilości domowników, przy założeniu, że będą to 4 osoby, około 15 m2
6 Wymagania glebowe nie mają wtedy znaczenia, ale wymagane jest Pozwolenie Wodnoprawne

Prawo (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r.) warunkuje również stopień czystości ścieków, które będą odprowadzane do wód z oczyszczalni. Rozróżnia obszary lokalizacji oczyszczalni poza aglomeracją oraz w aglomeracji. Ścieki, pochodzące z aglomeracji, nie powinny przekraczać najwyższych dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń, właściwych dla RLM (tabela). W przypadku obszarów poza aglomeracją, wartości zanieczyszczeń ścieków powinny wynosić min 20% dla BZT5 oraz min 50% dla zawartości zawiesin ogólnych.

Reasumując, aby odprowadzanie ścieków odbywało się w ramach zwykłego korzystania z wód na własnej działce bez konieczności pozwolenia na budowę i wodnoprawnego, powinny być spełnione warunki:

zapewnienie dostatecznego oczyszczenia ścieków z zanieczyszczeń,
ścieki odprowadzane są w ilości do 5 m3
wydajności oczyszczalni do 7,5 m3/d lub zbiornika bezodpływowego o pojemności do 10 m3
wody gruntowe są oddzielone minimum 1,5 m warstwą gruntu od miejsca wprowadzenia ścieków

Lokalizacja oraz zalecenia dla przydomowej oczyszczalni ścieków

Lokalizacja prywatnej oczyszczalni ścieków jest ściśle określona w przepisach prawa. Aktem, który zawiera takie wytyczne jest m. in. Prawo Wodne. Opisano w nim dopuszczalne odległości oczyszczalni od wybranych miejsc.

Należy zachować minimalne odległości posadowienia zbiornika, które zawarto w tabeli:

Wyszczególnione obszary	Element przydomowej oczyszczalni ścieków	Minimalne odległości [m]
		Dla zbiornika do 10 m3	Dla zbiornika od 10 do 50 m3	Dla zbiornika od 50 m3
Studnia wody pitnej	Korpus zbiornika na nieczystości ciekłe	15	x**
	Instalacji rozsączania wody w gruncie	30
Budynek jednorodzinny, rekreacyjny lub o zabudowie zagrodowej*	Zbiornik na nieczystości ciekłe	5
Pozostałe budynki		15
Granica sąsiedniej działki***, droga, ciąg pieszy dla budynków jednorodzinnych, rekreacyjnych lub o zabudowie zagrodowej	Zbiornik na nieczystości ciekłe	2 7,5 (od granicy działki) 10 (od drogi)
Dla pozostałych budynków		7,5 7,5 (od granicy działki) 10 (od drogi)
Kąpieliska, plaże publiczne***	Przydomowa oczyszczania ścieków	1000
Przewody telekomunikacyjne	Elementy przydomowej oczyszczalni ścieków np. szambo ekologiczne, system rozsączania oczyszczone ścieków w gruncie	1,0
Przewody elektryczne		0,5 - 3,0
Wodociąg		0,8
Przyłącze gazowe		1,5
Roślinność (drzewa i inne)	Przydomowa oczyszczania ścieków	Zalecenie min. 3

*Wyjątkiem jest, gdy przepływowy szczelny zbiornik podziemny oczyszczalni jest podłączony do instalacji wentylacyjnej powyżej 0,6 m nad górną krawędzią okien i drzwi. W takiej sytuacji zbiornik może być posadowiony w dowolnej odległości od budynków.
**Odległości ustalane indywidualnie zgodnie z ekspertyzą techniczną, przyjętą przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.
***Dopuszcza się usytuowanie zbiorników bezodpływowych w odległości mniejszej niż 2 m od granicy działki, jeżeli na działce sąsiedniej znajdują się podobne urządzenia, ale pod warunkiem zachowania pozostałych odległości.
****Przepisy prawa zabraniają także, aby ścieki były kierowane do jezior oraz ich dopływów, jeżeli czas dopływu ścieków jest krótszy niż 24 godziny. Zabrania się doprowadzanie ścieków bezpośrednio do wód stojących lub podziemnych.

Zalecenia dotyczące lokalizacji zbiornika w odpowiedniej odległości od roślinności wynikają z podejścia zdroworozsądkowego. System korzeniowy mógłby uszkodzić w dalszej perspektywie elementy oczyszczalni. Oprócz tego korzenie utrudniają prace związane z posadowieniem i konserwacją instalacji. Niekorzystne jest umieszczanie zbiornika w zagłębieniach terenu, z uwagi na możliwość zalewania przez wody opadowe. W rezultacie może to powodować wypływanie ścieków. Ponadto niepotrzebnie obciąża to instalację. Takie umieszczenie oczyszczalni może skutecznie obniżyć jej efektywność.

Warto również zwrócić uwagę na korzystne umiejscowienie instalacji względem drogi dojazdowej. Dzięki temu wszelkie prace konserwatorskie oraz wizyty ekipy asenizacyjnej będą znacznie ułatwione. Należy pamiętać o możliwości wydobywaniu się nieprzyjemnych zapachów z wnętrza zbiornika. Prawidłowo działająca instalacja nie powinna generować ich w dużych ilościach. Jednakże zaleca się, aby uwzględnić ten aspekt przy planowaniu budowy.

Planując budowę oczyszczalni warto zwrócić uwagę na obszar strefy przymarzania. Jeżeli przyłącze powstanie w tej strefie, zaleca się zastosowanie średnicy DN160 rury kanalizacyjnych oraz możliwe ograniczenia długości rur. Pozwoli to zminimalizować ryzyko powstawania zatorów w rurach pod wpływem niskiej temperatury. W przypadku gdy przyłącze musi być dłuższe, należy zastosować większy spadek rury lub wykorzystać ocieplenie. Podobnie można rozpatrywać warunki posadowienia zbiornika bezodpływowego. Jeżeli planowane jest płytkie jego posadowienie, zaleca się aby konstrukcja była dwupłaszczowa. Zdecydowanie ograniczy to przymarzanie zawartości, dzięki izolacji powietrznej pomiędzy ściankami.

Wśród najczęstszych problemów związanych z funkcjonowaniem oczyszczalni ścieków są: zator przepływu w rurach, nadmierna ilość osadu, a także powstawanie kożucha na powierzchni osadnika gnilnego. Problemy te najlepiej rozwiązać poprzez regularne kontrole, czyszczenie systemu, a w przypadku większych problemów - skonsultowanie się z wykwalifikowanym specjalistą.

tags: #własna #przydomowa #oczyszczalnia #ścieków #zasady #działania