Wilgotność powietrza w Antarktydzie: Ekstremalne warunki klimatyczne

Szczegóły: Opublikowano: 25. November 2025

Antarktyda, najbardziej wysunięty na południe kontynent naszego globu, od zawsze fascynowała podróżników i uczonych. Jest to niegościnny, zimny ląd, którego cechą wspólną z pustyniami jest ekstremalna temperatura oraz brak wody. Pustynia to upał i piasek, a Antarktyda to kontynent pokryty śniegiem i lodem. Życie ogranicza się tam do obszarów przybrzeżnych oraz wysp położonych na morzach otaczających kontynent. W głębi lądu funkcjonuje kilka stacji badawczych, które w okresie zimy stanowią ciepłe schronienie dla naukowców.

Te dwa skrajne obszary łączy ekstremalna temperatura oraz brak wody! Wśród największych pustyń świata Antarktyda wiedzie prym. Jak to? Przecież śnieg i lód to woda, tylko w innej postaci, w stanie stałym. Jednak to wciąż woda, i do tego woda słodka.

Według definicji, pustynia to obszar lądu w strefie klimatu suchego, pozbawiony roślinności lub z niską roślinnością rozproszoną, pokrywającą mniej niż 10% powierzchni. Na Antarktydzie, 98% lądu pokrywa śnieg i lód (o średniej grubości 2700 m), a skąpa roślinność może występować tylko na terenach, które latem są od nich wolne. To raptem 2% powierzchni całego kontynentu.

Opady na Antarktydzie

Wbrew pozorom, opady na Antarktydzie są niewielkie. Panuje tak zwana pogoda wyżowa. Opady występują rzadko. Średnia roczna suma opadów wynosi zaledwie 150 mm i większość z nich rejestrowana jest na półwyspie antarktycznym oraz w strefach wybrzeżowych. W okolicy geograficznego Bieguna Południowego osiągają jedynie około 50-100 mm, a na szczycie lądolodu nawet 0 mm rocznie. W strefie wybrzeża natomiast, ilość opadów może dochodzić do 200 mm, a w okolicy morza Bellingshausena (Półwysep Antarktyczny) nawet 1000 mm.

W tym miejscu należy wyjaśnić, co w meteorologii oznacza jednostka mm opadu. 1 mm opadu (wody) to warstwa wody, która powstanie po wylaniu 1 litra wody na powierzchnię 1 m2. Roczna suma opadów wynosząca 250 mm oznacza więc, że rocznie na 1 m2 spada 250 litrów wody. Czy to dużo?

Przeczytaj także: Poradnik: walka z wilgocią w mieszkaniu

Oazy Antarktydy

Obszar Antarktydy kojarzy się z pingwinami, zimnem, śniegiem i bezkresnym lodem. Jednak nie zawsze krajobraz tego najzimniejszego kontynentu pokryty jest bielą. Istnieją miejsca, gdzie latem śnieg wytapia się niemal całkowicie, odsłaniając skalne podłoże kontynentu. Najczęściej obszary te położone są w strefach przybrzeżnych, tworząc barierę pomiędzy morzem, a lodowcami. Takie miejsca można znaleźć jednak również w głębi kontynentu, gdzie - otoczone lodowcami - tworzą swoiste wyspy na oceanie lądolodu.

Takich nietypowych miejsc jest na Antarktydzie niewiele. Największą znaną oazą są Suche Doliny McMurdo o powierzchni 4800 km2!

Jedną z ośmiu największych oaz stanowi Oaza Bungera (Wzgórza Bungera), która zajmuje obszar 950 km2. Dla porównania, powierzchnia Warszawy to 517,2 km2. Ponad połowę obszaru oazy stanowią jeziora. Ląd pokryty jest zwietrzałymi skałami, głazami, kamieniami i żwirem.

W tym miejscu warto również zaznaczyć, że największe jezioro słodkowodne położone w Oazie Bungera, Jezioro Figurowe, jest zarazem największym słodkowodnym jeziorem położonym na powierzchni Antarktydy. Jego długość wynosi 18 km, szerokość do 1 km, a powierzchnia to 14,7 km2.

Chociaż latem w oazie występuje woda słodka w stanie płynnym, a śnieg na kilka tygodni ustępuje, to jednak nie wystarcza, żeby fauna i flora znalazły tam dobre warunki siedliskowe. Latem średnia temperatura powietrza nie przekracza kilku stopni Celsjusza. Zdarzają się, co prawda, ciepłe i słoneczne dni z temperaturą powyżej 10oC, jednak często wiejące silne wiatry oraz długie i mroźne zimy z temperaturami poniżej -40oC, sprawiają, że warunki możemy określić jako ekstremalne. W rezultacie, życie na tym obszarze rozwija się bardzo wolno. Roślinność to głównie algi, mchy, porosty oraz grzyby, a jedynymi zwierzętami kręgowymi, (które można tam spotkać tylko latem) są ptaki, takie jak petrele śnieżne, nawałniki Wilsona oraz wydrzyki antarktyczne, potocznie nazywane skuami. Na największym słonym jeziorze sporadycznie można spotkać foki Weddella. Zdarza się też, że do oazy docierają pojedyncze osobniki pingwinów Adeli.

Przeczytaj także: Wakacje w Bodrum

Warunki klimatyczne i temperatury na Antarktydzie

Położenie geograficzne Antarktyki za kołami polarnymi powoduje, że w czasie dnia polarnego Słońce góruje na niewielkiej wysokości i do powierzchni Ziemi dociera tam niewielka ilość energii słonecznej. Podczas nocy polarnej Słońce nie pojawia się ponad horyzontem. Długość dnia polarnego i nocy polarnej zmienia się wraz z szerokością geograficzną. Strefa występowania dni i nocy polarnych zaczyna się na kołach podbiegunowych, gdzie trwają one 24 godziny. Im bliżej biegunów Ziemi, tym czas trwania dnia i nocy wydłuża się. Na samych biegunach dzień polarny i noc polarna trwają po pół roku.

Antarktyda to najzimniejszy obszar na Ziemi. Nawet w styczniu, który jest najcieplejszym miesiącem, na wybrzeżach Antarktydy średnia temperatura powietrza nie przekracza 0°C. Najzimniejszym miesiącem jest lipiec i wówczas w środku nocy polarnej średnie temperatury miesięczne spadają do -40°C, -50°C. Najniższą temperaturę powietrza zanotowano w stacji Wostok 21 lipca 1983 roku: wynosiła ona -89,2°C. Deszcz to zjawisko niezwykle rzadkie. Roczna suma opadu jest niska i wynosi od kilku mm we wnętrzu lądów do 250 mm na wybrzeżach, co wynika ze skrajnie niskiej wilgotności powietrza.

Określenie tych obszarów pustyniami lodowymi dobrze oddaje ich cechy - bardzo mroźno i bardzo sucho, a wiatr wieje z tak dużą prędkością jak na pustyniach gorących.

Niskie temperatury powietrza utrzymujące się przez cały rok wpływają na cechy środowiska przyrodniczego Antarktydy. Wielkie obszary mórz i oceanów są pokryte lodem, a kontynent Antarktydy pokrywają lądolody o grubości kilku kilometrów.

Lądolód Antarktydy

Cechą odróżniającą Antarktydę od pozostałych kontynentów jest zaleganie na jej powierzchni najpotężniejszego lądolodu kontynentalnego na świecie o średniej grubości 2300 m, a maksymalnie osiągającego 4776 m. Zaledwie 4% powierzchni Antarktydy jest wolne od lodu. Lądolód antarktyczny przesuwa się od środka czaszy lodowej ku wybrzeżom ze średnią prędkością ok. 200 m rocznie na swojej powierzchni.

Przeczytaj także: Poradnik pomiaru wilgotności

Linię brzegową Antarktydy kształtuje kilka typów lodowców. W wodach przybrzeżnych powstały lodowce szelfowe zakończone barierą lodową. Na skutek falowania odłamują się od nich potężne, mające nawet kilkadziesiąt kilometrów długości góry lodowe. W masie lądolodu występują także strumienie lodowe płynące ku wybrzeżom z większą prędkością niż pozostała masa lodu. Strumienie kończą się jęzorami lodowymi. Tylko niewielkie skrawki wybrzeża są skaliste i wolne od lodu. Długość linii brzegowej Antarktydy wynosi ok. 27 tys. km.

Pod lądolodem znajduje się teren o bardzo urozmaiconej rzeźbie. Jednak ponad lód wznoszą się tylko nieliczne szczyty łańcuchów górskich, tzw. nunataki. Na Antarktydzie występują także czynne wulkany. Jedynie latem na powierzchni temperatura może wzrosnąć do ok. 0°C i wtedy następuje powolne topnienie lądolodu.

Flora i fauna Antarktydy

Warunki naturalne wpływają na florę i faunę obszarów podbiegunowych. Na Antarktydzie poza nielicznymi gatunkami porostów, mchów i glonów nie ma roślinności. Natomiast fauna jest dość bogata. Najliczniejszą grupę stanowią ptaki żyjące w strefie przybrzeżnej. Są to pingwiny (kilkanaście gatunków), wydrzyki, petrele i kormorany. W przybrzeżnych wodach Antarktydy żyje bardzo dużo zwierząt żywiących się planktonem, głównie krylem. Są to wielkie oceaniczne ssaki: wieloryby, cztery gatunki antarktycznych fok, uchatki, słonie morskie i kotiki.

Badania na Antarktydzie

Antarktyda to jedyny niezamieszkany kontynent na Ziemi. Obecnie jest to ląd, na którym prowadzi się badania i czasowo w stacjach badawczych przebywa tam od 1 tys. osób zimą do 4 tys. osób latem. Są to przedstawiciele państw posiadających stacje badawcze, które w 1959 roku zawarły Układ Antarktyczny. Obecnie uczestnikami traktatu są 52 państwa, z czego 29, w tym Polska, to członkowie konsultanci z prawem głosowania. Prawo głosu mają kraje utrzymujące stację badawczą na południe od równoleżnika 60°S. Pozostałe 17 państw ma prawa obserwatorów.

W 1991 roku w protokole madryckim wprowadzono między innymi 50‑letnie moratorium i bezwzględny zakaz jakiejkolwiek eksploatacji antarktycznych zasobów mineralnych, przekształcając Antarktydę w rezerwat przyrody przeznaczony dla badań naukowych.

Polska Stacja Antarktyczna im. H. Arctowskiego

Arctowski, jak potocznie mówi się na placówkę badawczą PAN-u, pracuje nieprzerwanie od 1977 r. Stację założono na Wyspie Króla Jerzego, największej w archipelagu Szetlandów Południowych, usytuowanej w odległości ok. 120 km od Półwyspu Antarktycznego i oddzielonej od kontynentu Antarktydy Cieśniną Bransfielda. Stacja oficjalną działalność zapoczątkowała 26 lutego 1977 r. Składa się ona z kilkunastu parterowych budynków, rozmieszczonych na ok. 2 tys.

Stacja Antarktyczna Polskiej Akademii Nauk im. H. Arctowskiego jest jedną z ponad czterdziestu antarktycznych baz, które działają całorocznie. Polska stacja powstała po morskiej ekspedycji naukowej, której zadaniem była ocena zasobów kryla i ryb w chłodnych wodach Oceanu Południowego. Uznano, że najlepszym patronem polskiej stacji będzie wybitny polski polarnik Henryk Arctowski (1871-1958), który wraz z innym Polakiem, A. B. Dobrowolskim, uczestniczył w pierwszej naukowej wyprawie do Antarktyki Adriena de Gerlache’a na statku „Belgica” (1897-1899).

Na specyfikę miejsca mają wpływ warunki klimatyczne. Średnia roczna temperatura (dla lat 1977-2000) wynosiła tu -1,6°C, a najniższa zanotowana -32,3°C. W czasie całego roku możliwe są opady śniegu. Czynnikiem utrudniającym prace terenowe jest też silny wiatr. Przy prędkości 36 m/s (130 km/h) i temperaturze powietrza -1°C, temperatura odczuwalna spada do ok -20°C (!).

Globalne ocieplenie a Antarktyda

Z powodu globalnego ocieplenia w ostatnich dekadach antarktyczny lądolód tracił masę, proces ten jednak nie przebiega w jednostajnym tempie. Zdarzają się krótkie okresy gdy topnienie lądolodu Antarktydy wyhamowuje albo nawet jego masa zaczyna przyrastać. Przy stabilnym klimacie procesy te są w równowadze, co znaczy że tyle samo lodu powstaje, co ubywa. Globalne ocieplenie sprawia jednak, że wiele procesów decydujących o bilansie masy przebiega w innym tempie niż kilkadziesiąt lat temu. Z jednej strony, obserwujemy szybszy ubytek lodu na obrzeżach Antarktydy, z drugiej zwiększone opady śniegu, przede wszystkim nad wschodnią częścią kontynentu, część tych ubytków kompensują. Zdarza się też, że w niektórych latach wyjątkowo duże opady śniegu ilościowo dominują nad utratą masy lądolodu, co skutkuje jego przyrostem. Tak było na przykład w 2009, 2016, oraz ostatnio w 2022 i 2023 roku.

Jako lądolód Antarktyda topnieje głównie od spodu. Podgrzewane masy wód oceanicznych przyczyniają się do topnienia lodowców szelfowych. W szczególności te procesy najszybciej zachodzą na Antarktydzie Zachodniej, na Półwyspie Antarktycznym oraz w obszarze zatokowym Morza Amundsena. W dużej części na Wschodniej Antarktydzie zachodzą procesy glacjologiczne, w których lądolód ten przede wszystkim traci masę niż topnieje.

Następuje cofanie się lądolodu w rejonie Antarktydy Zachodniej, a ściślej linii gruntowania na lodowcach Pine Island, Thwaites, Smith i Kohler, co zostało opublikowane w pracach Erica Rignot i in., 2014. Jeśli chodzi o ścisłość, Antarktyda, zwłaszcza jej górzysta część wschodnia, dlatego jest chłodniejsza od Arktyki, bo jako kontynent jest otoczona dookoła wokółantarktycznym zimnym Dryfem Wiatrów Zachodnich, dlatego też jest odcięta od przypływu mas ciepłego powietrza z niższych szerokości geograficznych, np. znad Ameryki Południowej.

Bardzo częste porywiste Wiatry Zachodnie (zwane też cyklonicznymi) na wybrzeżach antarktycznych przyczyniają się do rozpychania lodu morskiego i powstawania przerw w tym lodzie, zwanych płoniami wiatrowymi. Dzięki temu mamy do czynienia z powierzchniowym przyrostem bardzo cienkiego lodu. Wody w oceanie dzięki chłodnemu powietrzu uwarstwiają się tak, że powierzchniowe, słodsze i lżejsze nie dopuszczają do mieszania się ze słonymi, cieplejszymi, głębinowymi wodami.

Prostym dowodem na to jest wspomniane podgrzewanie lodowców szelfowych przez ciepłe wody głębinowe, zwłaszcza od strony Atlantyku u wybrzeży Antarktydy Zachodniej i Półwyspu Antarktycznego. Gdy te lodowce roztopią się w ocieplających się wodach oceanu lub zaczną cielić się, wtedy masy lodu spływające prosto od bieguna południowego intensywnie będą zmierzać ku oceanowi. Może to poważnie zdestabilizować nawet całą Antarktydę Zachodnią, a może nawet Wschodnią, co może mieć groźne skutki dla świata.

Antarktyda jest bez wątpienia najzimniejszym kontynentem na Ziemi i jest również kontynentem niezwykle wrażliwym na zmiany klimatu, dlatego świat powinien z dużym niepokojem przyglądać się występującym tam zjawiskom. Tymczasem pierwsze miesiące 2020 roku przyniosły na najbardziej wysuniętym na południe kontynencie rekordowo wysokie temperatury. Na wyspie Seymour, gdzie mieści się argentyńska stacja badawcza Marambio, 9 lutego zanotowano 20,75°C. Światowa Organizacja Meteorologiczna podaje, że Półwysep Antarktyczny, gdzie mieście się wyspa Seymour, jest jednym z regionów Ziemi, gdzie ocieplenie postępuje najszybciej. Według danych średnia temperatura wzrosła tam o 3°C na przestrzeni ostatnich pięćdziesięciu lat. Tak szybkie i duże wzrosty mogą doprowadzić do katastrofalnych następstw.

Jeżeli w okolicach Antarktydy dalej będzie tak ciepło, topnieć będzie coraz więcej lodu, co może doprowadzić do podniesienia się poziomu mórz o co najmniej trzy metry.

Co zabrać na wyprawę do Antarktydy

Sposób ubioru i przygotowanie właściwego ekwipunku przed podróżą w zimny klimat jest kwestią bardzo indywidualną. Mocno zależy on bowiem od Waszych doświadczeń i osobistych predyspozycji organizmu (w tym osobniczej odporności na zimo).

Pamiętajmy o wielowarstwowym stroju - to sukces w utrzymywaniu ciepła! Lepiej jest mieć na sobie kilka cienkich warstw ubrań niż 1 grubą powłokę.
Powszechna maksyma polarników mówi - „jeśli masz chłodne stopy, załóż nakrycie głowy”. Miejmy na uwadze fakt, iż 90% ciepła tracimy przez głowę!
Właściwe buty są prawdopodobnie jednym z najważniejszych elementów wyposażenia na naszą wyprawę! Pamiętaj, że będziesz z nich korzystał każdego dnia i będą musiały sprawdzić się w trudnych warunkach. Muszą być solidne, dobrze dopasowane, wygodne. Unikaj obuwia utrudniającego chodzenie, wykonanego z materiałów PCV, z podeszwą, która będzie ślizgała się po pokładzie czy mokrych kamieniach. Dla zwiększenia ciepłoty stóp proponujemy ubierać 2 pary skarpet.

Odzież

Ciepłe spodnie: wystarczającym rozwiązaniem są spodnie narciarskie.
Spodnie wodoodporne i wiatroodporne: są niezbędne dla Państwa komfortu. Pozwolą zachować ciało ciepłe i suche!
Kurtka wodoodporna i wiatroodporna: dobrze dopasowana, z kapturem, zakładana na warstwy odzieży ocieplającej. Bardzo ważne jest by materiał był wodoodporny - tkanina typu Gote-Tex czy odzież nadająca się do żeglowania będzie doskonałym rozwiązaniem! Dobra kurtka stanowi najważniejszą warstwę naszego subrania!
Bielizna termiczna: 2-3 komplety: najbardziej polecamy bieliznę jedwabną lub wykonaną z polypropylenu.
Rękawice: polecamy zabrać 2 pary rękawic ciepłych - w tym ciepłe rękawice 5-cio palczaste oraz 2-palczaste (cieplejsze) oraz 1 parę cienkich rękawic polarowych. Utrzymanie rąk w suszy i cieple to duże wyzwanie na Antarktydzie! Cienkie rękawice polypropelynowe mogą być dodatkowym dociepleniem w rękawicach 2-palczastych. Jest to praktyczne rozwiązanie dla uczestników operujących kamerami czy aparatami fotograficznymi - w momencie konieczności wykonania ujęcia zdejmuje się wierzchnią warstwę i pozostaje w pierwszej warstwie rękawic. Dobrym rozwiązaniem jest spakowanie zapasowej pary rękawic (np.
Skarpety: mocne, wysokie oraz ciepłe: wełniane lub lepiej z domieszką wełny (polecamy wełnę Merynosa!), dobrze dopasowane, nie powodujące obtarć!

Obuwie

na pokładzie statku: najlepszym rozwiązaniem będą zabudowane sandały - koniecznie z paskiem na pięcie.
obuwie gumowe: niezwykle przydatne w trakcie wycieczek na ląd zodiakami. Wsiadanie i wysiadanie z zodiaków niemal zawsze naraża uczestników na zmoczenie obuwia!

Akcesoria

Plecak: o powierzchni ok. 25 litrów, wygodny i wodoodporny!
Torbę/worek wodoodporny na cenne przedmioty, min.
Okulary przeciwsłoneczne i ewentualnie gogle (mogą być narciarskie) - koniecznie dobrej jakości, wysoki współczynnik ochrony przed słońcem, z polaryzacją.
Sprzęt Foto/Video, dużo pamięci (2x więcej niż sobie zaplanowałeś!), ładowarki do urządzeń, przenośny twardy dysk do zgrywania materiałów.
Batony energetyczne oraz koncentraty do przygotowywania napoi izotonicznych - np.
Bidon na wodę - o pojemności ok.

Wskazówki dla nurków

Uczestnicy muszą być doświadczeni w nurkowaniu w wodach zimnych oraz w suchym skafandrze (wymagane jest doświadczenie przynajmniej 20-30 nurkowań). Temperatura wody oscylować będzie w granicach 0°C - przy górach lodowych, dzięki zasoleniu wody może mieć nawet temperaturę lekko ujemną (do -3°C). Nurkowania będą odbywały się pod opieką przeszkolonych w nurkowaniu polarnym przewodników nurkowych / instruktorów (1 opiekun na 8 osób nurkujących) - nie będą oni wchodzili z grupą do wody tylko dla bezpieczeństwa płetwonurków nadzorowali grupę z powierzchni. Nurkowania w systemie „buddy” - z partnerem. Nurkowanie muszą dobrze odczytywać kompas. Podział na grupy/pary dostosowany będzie do oczekiwań grupy i poziomu umiejętności poszczególnych uczestników!

Podczas każdego nurkowania istnieje ryzyko pojawienia się prądów. Dobra przejrzystość i spokojna woda najczęściej występuje w miejscach gdzie pojawia się dużo fragmentów lodu dryfującego. Dryfowanie lodu - może dla nurkujących stanowić prawdziwe wyznanie i ryzyko! Gdy zastanie płetwonurków pod wodą może uniemożliwić dostrzeżenie ich z powierzchni wody oraz łatwe wynurzenie. Bezpieczeństwo pierwsze!!! To motto osób nurkujących w obszarach polarnych! Panujące tu warunki są skrajne: niska temperatura, wiatr, przemieszczające i ruchome fragmenty lodu.

Suchy skafander oraz ciepły kaptur (7mm, zabudowany na szyi i karku), rękawice suche lub mokre - przystosowane do temperatury arktycznej - ok.
Ocieplacz pod suchy skafander - przystosowany do temperatury arktycznej - ok.
ABC (maska - odkryta lub pełna, fajka - ważna!, płetwy paskowe). Warto spakować dodatkową maskę, zestaw naprawczy oraz alternatywne zapięcie do płetw.
Komputer nurkowy, ew.
Preparat any-parowaniu maski - w warunkach antarktycznych lepiej jest nie spluwać do maski w celu zapobieganiu parowaniu - wilgotna powierzchnia wewnętrznej szyby maski może zamarzać podczas nurkowania.
Wymagane jest skompletowanie 2 zestawów automatów (I i II-gi stopień) przystosowanych do nurkowania w wodach arktycznych (poniżej 4°C).

Ważne wskazówki !!! Nie zabieraj na nasz wyjazd żadnego sprzętu, którego jeszcze nie przetestowałeś. Upewnij się, że wykonałeś z nim co najmniej 4-5 nurkowań.

Zasady zachowania na Antarktydzie

Złote zasady na lądzie: Nie zostawiaj niczego poza odciskami stóp!
Jedzenie na lądzie: Na Płw. Antarktycznym obowiązuje zakaz jedzenia.

Największe oazy Antarktydy
Nazwa oazy	Powierzchnia (km2)
Suche Doliny McMurdo	4800
Oaza Schirmachera	ok. 35
Oaza Bungera	950

tags: #wilgotność #powietrza #Antarktyda