Pożary Lasów Amazońskich: Przyczyny, Skutki i Zagrożenia
- Szczegóły
Pożary zagrażały życiu na Ziemi od czasu jego pojawienia się na lądach. Ich przyczyną były np. erupcje wulkanów, uderzenia piorunów lub meteorytów. Po opanowaniu ognia przez pierwotnego człowieka i ekspansji gatunku - rozwoju miast i działalności technicznej - pożary coraz częściej miały przyczyny antropogeniczne.
Podstawowe Informacje o Pożarach Lasów
Pożary lasów to jedne z najważniejszych zaburzeń i katastrof ekologicznych w lasach. Sprzyja im susza i beztroska człowieka, choć powstają również po uderzeniu pioruna. Wpływ pożaru na ekosystem leśny zależy od skali, rodzaju lasu i intensywności pożaru.
Zagrożenie Ekologiczne i Ekonomiczne
Pożary na terenach ekosystemów leśnych przynoszą duże straty ekonomiczne i ekologiczne. Do ekonomicznych skutków pożarów zaliczamy m.in.:
- straty finansowe związane z akcją gaśniczą
- koszty oczyszczania pogorzeliska
- uszkodzenia drzew wykluczające je z późniejszego użytkowania przez człowieka
- wydatki związane z przywróceniem środowisku stanu sprzed pożaru
Według Instytutu Badawczego Leśnictwa bezpośrednie straty w przeliczeniu na 1 ha powierzchni wynoszą 17 tys. złotych, a straty pośrednie (ekologiczne) 92 tys. złotych/1 ha.
Ekologiczne skutki pożarów lasów są szczególnie niebezpieczne ze względu na wydzielane w procesie spalania związki toksyczne, oraz gazy cieplarniane przyczyniające się bezpośrednio do powstawania efektu cieplarnianego.
Przeczytaj także: Poradnik: walka z wilgocią w mieszkaniu
Podczas pożaru 1 tony materiału leśnego powstaje:
- 1375 kg dwutlenku węgla
- 125 kg tlenku węgla
- 50 kg cząstek ciekłych i stałych (dym, para wodna)
- 12,5 kg węglowodorów (w tym metan)
- 2,5 kg tlenków azotu
- związki siarki
Aby wyrównać emisję dwutlenku węgla wyemitowanego w pożarze 1 hektara lasu należy zasadzić około 10-25 hektarów lasu.
Warunki Pogodowe a Ryzyko Pożarowe
Warunki pogodowe to główny czynnik, od którego zależy podatność lasów na pożary. Brak opadów wpływa na wilgotność ściółki, której spadek poniżej poziomu 28% znacznie zwiększa ryzyko zapalenia. Kiedy wilgotność spada poniżej 10%, czyli w granicach wilgotności kartki papieru, to każda nieostrożność człowieka, każdy porzucony niedopałek automatycznie stają się zarzewiem pożaru.
Naukowcy nie mają wątpliwości, że wskutek globalnych zmian klimatu pożary będą coraz częstsze i bardziej intensywne. Potężne pożary w Ameryce Północnej (USA, Kanada) i Południowej (Amazonia), Azji (Rosja, Chiny), Australii, a także w samej Europie do których doszło w ciągu ostatnich lat, wydają się to potwierdzać.
Kategorie Pożarów Lasu
Pożary lasów dzieli się na następujące kategorie:
Przeczytaj także: Wakacje w Bodrum
- Pożary ziemne (podziemne)
- Pożary przyziemne (dolne)
- Pożary wierzchołkowe (górne)
- Pożary pojedynczych drzew
Pożary Ziemne (Podziemne)
W Polsce występują rzadko. Powstają one przeważnie w czasie długotrwałej suszy, a ogień trawi pokłady torfu, murszu, a czasami płytko zalegające pokłady węgla brunatnego. Najczęstszą przyczyną powstawania tej kategorii pożarów jest rozpalanie ognisk na torfowiskach. Zdarza się, że pomimo zasypania ognia ziemią, zapalają się głębsze pokłady torfu lub murszu.
Pożary podziemne rozprzestrzeniają się wolno, nie szybciej niż kilkanaście do kilkuset metrów na dobę. Zazwyczaj pożar taki jest późno zauważony i jego opanowanie jest niezwykle trudne.
Gdy płonie las, do powietrza trafia węgiel gromadzony przez rośliny przez dziesiątki czy setki lat. Kiedy płoną torfowiska, z dymem może pójść nawet kilka tysięcy lat pracy roślin, które ten ekosystem tworzyły. To zaś ile torfowiska spłonie, zależy m.in. od poziomu lustra wody - torfowiska bowiem płoną w głąb.
Jeśli poziom wody gruntowej jest niski, a suchy torf zacznie się tlić, wówczas bardzo trudno jest go gasić. Palić się może miesiącami, do czasu, kiedy nadejdzie deszcz lub kiedy ogień dotrze do poziomu wody gruntowej lub mineralnego podłoża. Akcja gaśnicza polega głównie na przekopywaniu warstw torfu lub murszu aż do skały macierzyste.
Na terenach objętych pożarem ziemnym powstaje dodatkowo niebezpieczeństwo zapadania się ludzi i zwierząt w ogień rozprzestrzeniający się pod powierzchnią.
Przeczytaj także: Poradnik pomiaru wilgotności
Pożary Przyziemne (Dolne)
Najczęściej występująca kategoria pożarów w Polsce. Materiałem palnym jest runo leśne, ściółka, próchnica, a także leżanina, chrust, podszyt i podrost.
Pożary Wierzchołkowe (Górne)
Rozprzestrzeniają się one w koronach drzew i najczęściej powstają w drzewostanach sosnowych I-III klasy wieku. Pożar ten powstaje z reguły wskutek pożaru przyziemnego poprzez korony niższych drzew i zwisające gałęzie.
Podczas trwania pożaru wierzchołkowego w wyniku różnic temperatur tworzą się silne prądy powietrzne. W zależności od siły wiatru i prądów powietrznych, prędkość przesuwania się ognia wynosi od kilku do kilkunastu kilometrów na godzinę.
Podczas pożarów wierzchołkowych prądy powietrzne oraz wybuchy substancji eterycznych rozrzucają płonące żagwie na odległość nawet ponad 200 metrów.
Przy szczególnie sprzyjających warunkach atmosferycznych pożary wierzchołkowe mogą przybierać rozmiary kataklizmu. Przykładem tego może być pożar lasów Nadleśnictwa Rudy Raciborskiej w dniu 26 sierpnia 1992 roku.
Pożar Lasu w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie
To największy pożar, jaki miał miejsce w Polsce oraz Europie Środkowej po II wojnie światowej. Pożar który dotknął las w rejonie Kuźni Raciborskiej, Kędzierzyna-Koźla, Rud Raciborskich i Rudzińca trwał od 26 do 30 sierpnia 1992 i strawił 9062 ha (90,62 km²).
Pożar rozpoczął się 26 sierpnia 1992 roku około godziny 13.50. Warunki meteorologiczne były wyjątkowo sprzyjające pożarowi: temperatury ponad 32°C, występował silny wiatr z południa, w Tatrach wiał wiatr halny, wyjątkowo niska była wilgotność ściółki leśnej.
Prawdopodobną przyczyną zapłonu była iskra spod kół hamującego pociągu., a jego dogaszanie trwało do 12 września. Dużą rolę podczas gaszenia odegrało masowe użycie 26 samolotów PZL M18 Dromader, zrzucających wodę na czoło ognia. Ponadto w akcji gaszenia pożaru brało udział około 1100 samochodów pożarniczych, śmigłowce, 50 cystern kolejowych i 6 lokomotyw, a także sprzęt ciężki, taki jak czołgi inżynieryjne, pługi i spychacze. W sumie w akcji gaśniczej brało udział około 10 tys. osób.
Zniszczenia na terenie nadleśnictw Rudy Raciborskie, Rudziniec i Kędzierzyn miały cechy klęski ekologicznej. W pożarze zginęło 2 strażaków, spłonęło 15 wozów gaśniczych i 26 motopomp.
Pożary Pojedynczych Drzew
Powstają one najczęściej wskutek rozpalania ognisk w starych, spróchniałych dziuplach i rozpalanie ognisk pod drzewami. Przyczynami pożarów pojedynczych drzew są również uderzenia pioruna. Tego rodzaju pożary nie mają większego znaczenia gospodarczego, jednak muszą być dokładnie ugaszone, gdyż mogą stanowić źródło pożaru sąsiednich partii drzewostanów.
Burza Ogniowa i Wielkie Pożary Lasów
Problem z wielkimi pożarami lasów jest taki, że trudno przewidywać, jak będą się zachowywały. Ogień szalejący na dużym obszarze tworzy własne prądy powietrzne. Rozgrzane przez pożar powietrze leci ku górze, a w jego miejsce zasysane jest chłodniejsze z okolicy, tworząc burzę ogniową.
Burze ogniowe mogą powstawać w wyniku dużych pożarów buszu i lasów. Wytworzony przez pożar wiatr może mieć siłę sztormu i gwałtownie podsyca ogień. Dość, żeby topić metalowe konstrukcje. Dodatkowo wiatry unoszą płonące żagwie, najczęściej fragmenty gałęzi i roznoszą je po okolicy. Tą drogą ogień może przeskakiwać nawet na pół kilometra i rozprzestrzeniać się w sposób trudny do opanowania, przy okazji omijając górą przygotowane przez strażaków pasy przeciwpożarowe.
Wytwarzane przez ogień prądy powietrzne rozprzestrzeniają też dym, który może zaskoczyć strażaków i stworzyć dla nich zagrożenie.
W takich warunkach nie mówi się o gaszeniu, tylko o ograniczaniu zasięgu pożaru, głównie z powietrza. Tysiące litrów wody zrzucają z powietrza samoloty i śmigłowce, celując w obrzeża pożaru. W jego centrum nie ma możliwości gaszenia ognia. Panuje tam tak wysoka temperatura, że woda wyparowuje, zanim dotrze do celu. Gdy ogień już się rozszaleje i stanie się katastrofalnym pożarem lasu, głównym celem staje się niedopuszczenie go do budynków.
Ogień z wielkich pożarów lasów zmusza do ewakuacji dziesiątki tysięcy ludzi, zmiata całe dzielnice, niszczy tysięcy budynków, a płomienie trawią setki tysięcy hektarów lasów.
Głównymi sprawcami największych pożarów lasów w historii Kanady i USA są warunki pogodowe, susza, upały i miesięczne sumy opadów znacznie poniżej średniej dla danego okresu. Dodatkowo znaczącą rolę odgrywa zjawisko El Nino, czyli cykliczne zaburzenie naturalnych warunków pogodowych na Pacyfiku. Takich pożarów przez zmiany klimatu będzie coraz więcej.
Pożary Puszczy w Amazonii i Tundry w Azji
Co minutę w amazońskim lesie deszczowym spaleniu ulega areał o powierzchni półtora boiska piłkarskiego, a płomienie obejmują obszary puszczy tropikalnej uważanej za zielone płuca Ziemi. Znaczna część tych pożarów jest celowo wzniecana przez farmerów i plantatorów, którzy w ten sposób powiększają pastwiska i pola uprawne.
Deszczowe lasy Amazonii są jednym z kluczowych elementów do walki z ociepleniem klimatu. Drzewa wychwytują bowiem część emitowanego do atmosfery dwutlenku węgla, który jest główną przyczyną zmian klimatycznych, a Amazonia produkuje ok. 20% tlenu na Ziem.
Płonące dziewicze lasy równikowe to katastrofa ekologiczna, zagrożenie dla różnorodności biologicznej wielu bezcennych gatunków zwierząt i roślin, które wciąż czekają na odkrycie.
Dodatkowo rokrocznie w skutek zmian klimatu płoną coraz większe obszary rosyjskiej tajgi, tundry i torfowisk. Oprócz emitowanego do atmosfery dwutlenku węgla, duży problem stanowią unoszące się z pożarów pyły, oraz sadza, która osadza się na lodzie powodując silniejszą absorbcję promieniowania słonecznego. Biały śnieg odbija bowiem znacznie więcej promieniowania słonecznego, niż ciemne zanieczyszczenia na śniegu. W ten sposób energia słoneczna zamiast opuszczać atmosferę pozostaje w niej, dodatkowo ocieplając klimat Ziemi.
Pirofit
Istnieją ekosystemy leśne, w których kształtowaniu dużą rolę pełnią pożary, jako naturalny czynnik ekologiczny. Dotyczy to głównie lasów iglastych w strefie podzwrotnikowej (lasy twardolistne) i borealnej (tajga). Pożary od uderzenia pioruna są nieuchronnym czynnikiem. W takich warunkach wykształca się specyficzny skład gatunkowy organizmów określanych jako pirofity.
Pirofit, pyrofit (gr. pyr - ogień + -fit) to roślina przystosowana (fizjologicznie i anatomicznie) do oddziaływania ognia. Wyróżnia się pirofity:
- pasywne - drzewa i krzewy odporne na działanie ognia.
- aktywne - zwykle krzewy i rośliny zielne. Dla nich ogień jest czynnikiem stymulującym wzrost, kiełkowanie lub rozmnażanie.
Rośliny wymagające do rozwoju oddziaływania ognia nazywane są pirofilnymi.
Krytyczny Próg Degradacji Lasów Amazońskich
Ze względu na połączenie degradacji i wylesiania, 26% całego lasu deszczowego Amazonii osiągnęło już krytyczny próg, w którym przechodzi z lasu na użytki zielone. Raport, który został opracowany przez grupę rdzennych przywódców i naukowców, twierdzi, że nadal można uratować las deszczowy, ale musimy podjąć natychmiastowe działania.
Jessika Garcia, Koordynatorka Organizacji Rdzennych Dorzecza Amazonki (COICA), powiedziała, że to nowy dowód na to, że Amazonia już przeżywa kryzys. Garcia jest współtwórcą COICA. 5 września ogłosiła wyniki, mówiąc, że punkt krytyczny nie jest już w przyszłości; jest w teraźniejszości.
Wyniki pokazują, jak ważna jest ochrona znacznej części Amazonii do roku 2025, a nie do r. 2030, jak sugerowały niektóre strony. Autorzy badania napisali, że dla największego nieprzerwanego lasu na planecie, ponad 500 różnych rdzennych narodowości i innych grup, które tam żyją, a także dla całej ludzkości, horyzont roku 2030 może być katastrofalny.
Najbardziej niepokoi odsetek Amazonii, który przekroczył próg przejścia z lasu w sawannę. Gdyby cały las przekroczył tę granicę, region zamieniłby się w łąki. Następnie przejdzie z magazynowania na uwalnianie dwutlenku węgla, pogłębiając kryzys klimatyczny.
Dane obejmujące lata 1985-2020 wykazały, że 26% lasów deszczowych Amazonii zostało już zdegradowanych lub wylesionych na tyle, aby osiągnąć ten krytyczny próg. Według doniesień 20% podlega „nieodwracalnej zmianie użytkowania gruntów”, podczas gdy pozostałe 6% jest skrajnie zdegradowane. 90% tych zagrożonych regionów znaleziono w Brazylii lub Boliwii, przy czym Brazylia kontroluje 82% zdegradowanych lasów. Brazylijska Amazonia zmienia się lub ulega poważnej degradacji na 34 procentach swojego obszaru.
Autorzy wskazali w swoim badaniu, że biorąc pod uwagę fakt, że dwie trzecie Amazonii leży w Brazylii, fakt ten naraża cały region na niebezpieczeństwo.
Przyczyny Wylesiania Amazonii
Ogólnie rzecz biorąc, główną przyczyną wylesiania Amazonii jest rolnictwo, a zwłaszcza wypas bydła. Od r. 1985 ilość gruntów leśnych wykorzystywanych pod uprawę potroiła się, a usuwanie obszarów lasów deszczowych w celu hodowli bydła jest przyczyną prawie 2% globalnej rocznej emisji gazów cieplarnianych.
Pod przywództwem prezydenta Jaira Bolsonaro, który nadał pierwszeństwo wydobyciu zasobów nad ochroną środowiska i prawami rdzennych mieszkańców, brazylijska Amazonia znalazła się pod zwiększoną presją w ciągu ostatnich trzech lat.
Nara Baré, była koordynatorka Koordynacji Organizacji Rdzennych brazylijskiej Amazonii, powiedziała, że widzą w Brazylii rząd, który ma bezczelnie anty-rdzenną politykę państwa i pracuje niestrudzenie, aby zalegalizować nielegalne działania. Oczywistym przejawem łamania praw historycznych, którego ludność rdzenna Brazylii doświadcza przez wiele lat, jest drapieżne zniszczenie i chciwość skierowana na ziemie ich przodków, Amazonkę, w północnej części kraju.
Chociaż scenariusz w Brazylii może być najpilniejszy, 66% lasów jest zagrożone przez legalne lub nielegalne czynniki stresogenne, takie jak rolnictwo, górnictwo, wydobycie paliw kopalnych lub budowa tam i dróg.
Marlene Quintanilla z RAISG powiedziała, że Amazonia odgrywa kluczową rolę w ekologii, jednak w ciągu ostatnich 20 lat zmiany w użytkowaniu gruntów i wylesianie osiągnęły niezwykle wysoki poziom, powodując utratę ponad 500 milionów hektarów lasów. Quintanilla jest głównym autorem raportu.
Kolejnym niepokojącym wydarzeniem w ciągu ostatnich 20 lat był wzrost pożarów lasów w Amazonii, które zniszczyły ponad 100 milionów hektarów. Tylko w roku 2020 pożary w Amazonii zniszczą 27 milionów hektarów lasów.
Instytut Badawczy Leśnictwa ostrzega przed zagrożeniem pożarowym
Instytut Badawczy Leśnictwa informuje o dużym zagrożeniu pożarowym lasów i apeluje o zachowanie ostrożności podczas przebywania na obszarach leśnych w sobotę i w niedzielę. W niektórych regionach mogą zostać wprowadzone zakazy wstępu do lasu.
tags: #wilgotność #lasów #amazońskich #pożary #przyczyny
