Ryby jako bioindykatory czystości wody
- Szczegóły
Metod oceny stanu środowiska jest niezwykle wiele - od najbardziej złożonych analiz po stosunkowo wydawać by się mogło proste sposoby. Natura uwielbia jednak to co proste i właśnie dzięki tej prostocie dowiemy się o niej najwięcej. Bioindykacja jako metoda oceny stanu środowiska wykorzystywana jest często do oceny stanu wód, gleby, a nawet lasów.
Bioindykator - gatunek wskaźnikowy
Bioindykator to mówiąc prostymi słowami papierek lakmusowy, który świadczy o poziomie zanieczyszczenia środowiska bądź jego wybranego element. W zależności od naszego celu badania zastosowany zostanie zupełnie inny gatunek.
Przede wszystkim cechą takiego gatunku wskaźnikowego powinna być wysoka wrażliwość na badany czynnik środowiskowy. Na przykład doskonałym sposobem na zbadanie stanu wód jest niezwykle wrażliwa na niemal dowolne zanieczyszczenie akwenu wodnego chlorella. Ten niepozorny glon, spożywany w wielu kuchniach świata stanowi idealny przykład rośliny wrażliwej na zanieczyszczenia, przydatnej w ocenie stanu wód.
Pstrąg potokowy jest również doskonałym przykładem stworzenia będącego bioindykatorem. Wody, w których występuje są czyste i pozbawione metali ciężkich, pestycydów przenikających z gleby, bowiem ryba ta z natury rzeczy jest wrażliwa na tego typu czynniki.
Stan gleby często oceniany jest za pomocą liczebności mietlicy, która jest niezwykle wrażliwa na metale ciężkie. Jakość atmosfery na danym terenie określimy dzięki jakości i sosny i świerku, które to są niezwykle wrażliwe na wszelkie wahania dwutlenku węgla.
Przeczytaj także: Wszystko o konkursie "Czysta Woda, Zdrowe Ryby" 2007
Bioindykatorem nie musi być jednak gatunek, ale również wskaźniki ekologiczne takie jak liczebność danego gatunku, skład gatunkowy na danym terytorium, a także produkcja biomasy i struktura gatunkowa na danym terytorium. To wszystko powie nam wiele odnośnie stanu środowiska w danym miejscu.
Szybka i tania ocena stanu środowiska
Gatunki będące bioindykatorami stanowią często niezbity dowód na stan jakości wód czy gleby. W wielu wypadkach badania naukowe oparte są właśnie o takie biowskaźniki, których wykorzystanie jest znacznie bardziej naturalne, aniżeli badanie laboratoryjne.
Co ważne również bioindykacja pozwala na poczynienie znacznie szybszych obserwacji i zestawienie danych z różnych miejsc świata, bowiem wiele gatunków używanych na co dzień jako bioindykatory występuje w praktycznie każdej szerokości geograficznej.
Metoda oceny chociażby stanu wód w tym wypadku jest błyskawiczna. Po pobraniu próbek wód z rożnych regionów świata poszukuje się w niej mikroorganizmów czy też glonów stanowiących właśnie swoisty papierek lakmusowy. Po ich ilości jesteśmy w stanie w sposób biologiczny ocenić jakość wód.
Od tego jak wiele czynników bioindykacyjnych weźmiemy pod uwagę zależy nasz końcowy sukces i wynik przeprowadzonego badania. Pierwsze wytyczne dotyczące oceny jakości wód pojawiły się w polskim prawie już w 1922 roku. Ówczesny, antropocentryczny system oceny jakości opierał się na przekonaniu, że czysta woda to taka, która nadaje się do picia, mycia, produkcji i rekreacji. Efektem takiego podejścia był - powszechnie używany jeszcze do całkiem niedawna - trzystopniowy podział na klasy czystości wody oparty jedynie na pomiarze jej właściwości fizycznych i chemicznych. Najlepszą jakość przypisywano wodzie pozbawionej wszelkich związków chemicznych, cząstek stałych i żywych organizmów, czyli dokładnie przefiltrowanej.
Przeczytaj także: Ryby tolerujące twardą wodę
Obecnie (stan obowiązujący od 2005 roku), wraz z przyjęciem przez Polskę Ramowej Dyrektywy Wodnej, wyróżnia się pięć klas jakości wody. Nowe podejście oparte jest na założeniu, że woda to nie tylko zasób cenny dla ludzi, ale również ważny element ekosystemów. Powinna być oceniana nie tylko czystość wody, ale jakość całego ekosystemu, którego jest ona częścią.
Na potrzeby użytkowe człowieka wciąż funkcjonują oczywiście odpowiednie normy czystości, np. sanitarnej, lecz z perspektywy Ramowej Dyrektywy Wodnej głównym narzędziem służącym do oceny jakości wody powinien być monitoring biologiczny. Biomonitoring opiera się na długoterminowych obserwacjach, które zmierzają do oceny stanu ekosystemu lub stanu czystości wybranych elementów środowiska przyrodniczego, np. zanieczyszczenia wody, na podstawie obecności i liczebności gatunków wskaźnikowych (tzw. stenobionty).
W Polsce biomonitoring stosowany jest w niektórych wodociągach, zarówno do oceny jakości wody z ujęć powierzchniowych (jeziora, rzeki), jaki i wody uzdatnianej. Dobrym przykładem jest Łódzki Zakład Wodociągów i Kanalizacji, w którym nad czystością wody „czuwają” ryby i małże żyjące w akwariach, gdzie ujmowana i uzdatniana jest woda. Małże są bardzo czułymi bioindykatorami, które w obecności zanieczyszczeń natychmiast reagują zamknięciem muszli.
Bioindykatory są to gatunki roślin lub zwierząt wykazujące niską tolerancję na zmianę warunków środowiska, w którym żyją, czyli np. na pojawianie się nowego związku chemicznego bądź na zwiększenie lub zmniejszenie stężenia związku już obecnego w środowisku. Organizmy wskaźnikowe mogą także reagować w specyficzny sposób na działanie konkretnej substancji pojawiającej się środowisku - np. na liściach rośliny pod wpływem kontaktu z substancją zanieczyszczającą pojawiają się zmiany.
Kryteria uznania gatunku za wskaźnikowy
Aby dany gatunek można było uznać za wskaźnikowy, musi on spełniać kilka kryteriów. Przede wszystkim nie może sprawiać trudności w identyfikacji, a zarazem musi być dokładnie poznany pod względem morfologicznym, anatomicznym i fizjologicznym. Bioindykatorami mogą zostać gatunki, które na konkretne zmiany w środowisku reagują w sposób charakterystyczny - adekwatny do stopnia degradacji, a ich reakcja jest stała i powtarzalna. Muszą również cechować się długim cyklem życiowym, aby ich występowanie można było obserwować przez cały rok.
Przeczytaj także: Metody dostosowania hodowli ryb
W Polsce występuje dużo gatunków wykazujących cechy wskaźnikowe dla oceny jakości czystości wód, od bakterii (np. sinice) przez glony (np. złotowiciowce, eugleniny), rośliny (np. pałka szerokolistna, pałka wąskolistna) po zwierzęta (m.in. rozwielitka, larwy muchówek, larwy ochotkowantych, jętek i widelnic, rureczniki, gupiki, pstrągi, liny). Oczywiście nie każdy z tych organizmów możemy dostrzec gołym okiem. Nawet jeśli uda nam się je zobaczyć, w dalszym ciągu nie wszystkie ich właściwości świadczące o stanie wody będziemy w stanie ocenić bez odpowiedniego sprzętu, np. mikroskopu.
Przykłady gatunków wskaźnikowych występujących w Polsce
Poniżej znajdują się opisy wybranych gatunków wskaźnikowych roślin i zwierząt występujących na terenie Polski. Są to bioindykatory, które można dostrzec gołym okiem. Dzięki temu każdy będzie mógł spróbować je odnaleźć.
- Sinice
- Wygląd: Masowe zakwity sinic powodują zmianę koloru wody na niebieskozielony. Mogą powodować również zmianę konsystencji wody (niekiedy wyglądają jak zawiesista farba) lub tworzyć na jej wierzchu spienione kożuchy.
- Występowanie: Zakwity sinic występują w większym stopniu późnym latem i na początku jesieni. Zazwyczaj zakwit powstaje w ciągu ok. 2 dni i trwa 5-7 dni.
- Wskaźnik: Zakwit sinic jest wskaźnikiem dużej eutrofizacji wody, często będącej skutkiem dużego stężenia nawozów z pól uprawnych oraz ścieków bytowych w zbiorniku wodnym.
- Larwy ochotkowatych (czerwone)
- Wygląd: Larwy podłużne, segmentowane, czerwonej barwy, osiągające długość 20 mm. Głowa mała z dwoma parami larwalnych oczu. Na końcu ciała specjalne wyrostki, które pozwalają się sprawnie przemieszczać.
- Występowanie: Licznie występują cały rok w zanieczyszczonych rzekach i zbiornikach wód stojących. W wodach czystych bez mulistego dna nie występuje w dużych ilościach.
- Wskaźnik: Woda zanieczyszczona.
- Żyworodka pospolita i rzeczna
- Występowanie: Występuje pospolicie przez cały rok w wodach stojących (jeziora oraz stawy ściekowe, stawy rybne).
- Wygląd: Skorupka kształtu okrągłego, cienka, gładka lub w delikatne prążki. Ubarwienie szare lub żółtobrunatne, często z jaśniejszymi żółtymi brzegami. Długość 8-15 mm, szerokość 7-14 mm, grubość 5-9 mm. W zależności od prędkości nurtu szczyt muszli może być bardziej wyraźny (wręcz czapeczkowaty) w wodach o szybkim nurcie lub spłaszczony w wodach stojących lub o słabym przepływie.
- Wskaźnik: Jest odporna na zanieczyszczenia, ale w wodach zanieczyszczonych słabiej się rozmnaża, dlatego osobników jest znacznie mniej w wodzie zanieczyszczonej. Najchętniej osiedla się w przydennej warstwie nad mułem, ale kiedy woda zaczyna być uboga w tlen, masowo wędruje na rośliny rosnące od powierzchnią wody - jeśli możemy obserwować ją na roślinach, jest to sygnał, że w zbiorniku zaczyna brakować tlenu.
- Mech zdrojowy
- Wygląd: Długość łodygi 20-70 cm, łodyga rozgałęziona nieregularnie. Ulistnienie gęste, długość liści 5 mm, szerokość 4 mm.
- Występowanie: Występuje przez cały rok w wodach czystych, płynących i stojących. Gęsto porasta podwodne skały, kamienie i kawałki drewna w zacienionych miejscach.
- Wskaźnik: Woda czysta.
- Pstrąg potokowy
- Wygląd: Długość 30-80 cm. Smukłe ciało ułatwia mu życie w wartkim prądzie rzeki. Ubarwienie zmienia się w zależności od miejsca przebywania, na ciele widoczne są zawsze liczne czarne i czerwone kropki. Brzuch żółtobiały lub żółty. Płetwa tłuszczowa (umiejscowiona w tylniej części grzbietu) jasna o ciemnym brzegu.
- Występowanie: Pstrągi żyją w czystych, zimnych, dzikich (nieregulowanych) górskich rzekach.
Ryby jako bioindykatory wielkoobszarowe
Mianem bioindykatorów określamy organizmy o specyficznej wrażliwości na czynniki środowiska, których to obecność lub brak w ekosystemie może być informacją o stanie środowiska i stopniu jego przekształcenie antropogenicznego. Ryby ze względu na ich długość życia (od kilku do kilkudziesięciu lat), skomplikowanie procesów życiowych (sezonowość żywienia i rozrodu, rozdzielność przestrzenna miejsc żerowania i rozrodu, produkcja ogromnej ilość potomstwa kosztem bardzo niskiej przeżywalności itd.), oraz tendencje do wędrówek (niekiedy bardzo dalekich jak np. łosoś czy certa, które wędrują naturalnie na dystansie Bałtyk - dopływy karpackie) określić można mianem bioindykatorów wielkoobszarowych i wieloletnich.
Badania ichtiofauny rzeki Wisłoki
Rzeka Wisłoka podlega stałemu monitoringowi WIOŚ pod względem wskaźników fizykochemicznych i bentosu, a wyniki tego typu monitoringu są stosunkowo łatwodostępne. Obowiązująca obecnie w Polsce ustawa Prawo Wodne (w większości spójna z Ramową Dyrektywą Wodną Unii Europejskiej) „nakłada obowiązek zachowania dobrego stanu ekologicznego wód i charakterystycznych dla nich biocenoz, zaś w przypadku budowli piętrzących wykonania urządzeń umożliwiających migrację ryb o ile jest to uzasadnione lokalnymi warunkami środowiska” (Dz. U. z 2001r. Nr 115, poz. 1229, art. 63 pkt. 1 i 2). Wobec powyższego niezbędnym jest poznanie warunków bytowania dla ryb jakie oferują aktualnie polskie rzeki.
Szczegółowe badania rybostanu rzeki Wisłoki były prowadzone w latach dziewięćdziesiątych przez pracowników Zakładu Biologii Wód PAN w Krakowie (Włodek i Skóra 1994, Włodek i Skóra, 1995). W dorzeczu Wisłoki stwierdzono wówczas 29 gatunków ryb należących do dziewięciu rodzin: łososiowatych (2 gatunki), lipieniowatych (1 gatunek), szczupakowatych (1 gatunek), karpiowatych (17 gatunków), piskorzowatych (2 gatunki), sumowatych (1 gatunek), okoniowatych (2 gatunki), głowaczowatych (2 gatunki) i wątłuszowatych (1 gatunek). W obrębie zespołu zidentyfikowano pięć gatunków ryb objętych ochroną gatunkową: strzebla potokowa, śliz, głowacz pręgopłetwy, różanka i piekielnica.
W roku 1999 rozpoczęto budowę zbiornika Mokrzec, co spowodowało znaczne zmiany środowiska badanego odcinka rzeki. Dlatego zespół badaczy złożony z pracowników Polskiej Akademii Nauk w Krakowie oraz pracowników Polskiego Związku Wędkarskiego w Rzeszowie i w Tarnowie przeprowadził kolejne badania w 2001 roku, których celem było określenie składu gatunkowego i struktury ichtiofauny bezpośrednio po powstaniu zbiornika, weryfikacja celowości prowadzonych zarybień, identyfikacja gatunków rzadkich, ustępujących i chronionych. W trakcie tych badań stwierdzono występowanie 23 gatunków ryb w tym trzech gatunków ryb objętych ochroną gatunkową (strzebla potokowa, śliz, piekielnica) (Jelonek i inni 2002).
W roku 2004 przeprowadzono kolejne, bardzo szczegółowe badania składu ichtiofauny rzeki Wisłoki przy pomocy Okręgu PZW w Rzeszowie (Klich 2004). Dokonano oceny składu ichtiofauny rzeki Wisłoki przeprowadzając odłowy badawcze w okresie od kwietnia do czerwca 2004 roku. Posłużono się standardową metodą odłowów agregatem prądotwórczym na prąd stały. Agregat wyposażony w dwie elektrody (anody) zamontowano na łodzi rybackiej i spływano z prądem rzeki. Wyznaczono 11 stanowisk połowu na 77 km odcinku rzeki poczynając od miejscowości Jaworze Górne aż do ujścia do Wisły. Połowy odbywały się na stanowiskach nie krótszych niż 2 km, główną intencją przy ich wyborze było zbadanie typowych odcinków rzeki, oraz odcinków zmienionych poprzez zabudowę hydrotechniczną (Tab 2.).
Na stanowiskach pomiarowych oznaczano gatunki złowionych ryb, liczono je, mierzono z dokładnością do 0,1 cm i ważono z dokładnością do 5 g a gatunki mniejsze z dokładnością do 1 g.
Wyniki badań ichtiofauny Wisłoki z 2004 roku
W roku 2004 w Wisłoce ogółem złowiono 7941 szt. ryb, o łącznej masie 1005 kg, reprezentujących 21 gatunków. Stwierdzono występowanie 15 gatunków z rodziny karpiowatych (Cyprynidae): boleń (Aspius aspius L.), brzana (Barbus barbus L.), brzanka (Barbus petenyi Hec.), certa (Vimba vimba L.), jaź (Leuciscus idus L.), jelec (Leuciscus leuciscus L.), karp (Cyprinus cario L), kiełb (Gobio gobio L.), kleń (Leuciscus cephalus L.), krąp (Blicca bjorkna L.), leszcz (Abramis brama L.), płoć (Rutilus rutilus L.), świnka (Chondrostoma nasus L.), ukleja (Alburnus alburnus L.), wzdręga (Scardinius erytrophthalmus L.), 2 gatunki z rodziny okoniowatych (Percidae): okoń (Perca fluviatilis L.), sandacz (Stizostedion lucioperca L.), 1 gatunek z rodziny łososiowatych (Salomonidae): pstrąg potokowy (Salmo trutta trutta m. fario L.), 1 gatunek z rodziny szczupakowatych (Esocidae): szczupak, 1 gatunek z rodziny dorszowatych (Gadidae) miętus (Lota lota L.), 1 gatunek z rodziny sumowatych (Siluridae): sum (Silurus glanis L.) (Tab 1.).
Rybostan Wisłoki jest zróżnicowany i bogaty gatunkowo. W całym odcinku najliczniej łowiono ukleje, płocie, klenie, świnki i jelce. Największy udział w biomasie ichtiofauny miały klenie, brzany, świnki, leszcze i płocie (Tab. 1.). Kleń, brzana i świnka łącznie przekraczają 50 % biomasy wszystkich ryb łowionych na stanowiskach od 1 do 9 (na stanowisku nr 1 aż 82%) ich biomasa spada dopiero na odcinkach przyujściowych (na stanowisku 11 świnka i brzan nie występuje). Pod względem liczebności zdecydowana jest dominacja uklei, która występuje w Wisłoce występuje głównie na odcinkach przekształconych antropogenicznie. Ze względu na małe rozmiary tej ryby jej udział w biomasie jest mały.
Stwierdzono negatywny wpływ na rybostan Wisłoki zabudowy hydrotechnicznej - głównie Zbiornika Mokrzec i progu piętrzącego w Dębicy. Ryb poniżej budowli jest dużo więcej niż poniżej, gromadzą się właśnie tam gdyż budowle uniemożliwiają ich swobodna migrację.
Wielkość rzeki i charakter jej przepływu decyduje o składzie ichtiofauny. Często niekorzystne czynniki powodują zaburzenie naturalnego składu ichtiofauny. Dla rzek podgórskich (do których należy Wisłoka) za najbardziej niebezpieczne uważa się: niewłaściwą gospodarkę zasobami wodnymi w latach ’60 - ’80 ubiegłego wieku, w tym głównie fragmentację rzek poprzez ich regulację, tworzenie betonowych elementów niszczących dno, skażenia wód, wahania poziomu wód w okresie tarła za sprawą niewłaściwej eksploatacji zbiorników zaporowych przez elektrownie wodne, prace regulacyjne w korytach rzek w czasie tarła (zamulanie ikry), a także znikomą skuteczności w karaniu sprawców zatruć wód.
Nie bez znaczenia jest fakt, że od połowy lat ‘90 obserwuje się systematyczną poprawę jakości wody Wisłoki pod względem wskaźników fizykochemicznych. Jest to skutkiem recesji w rolnictwie i przemyśle (zmniejszył się dopływ szkodliwych substancji, wzrosła jakość wód Dunajca), a także wzrostu świadomości ekologicznej i wdrażania technologii przyjaznych środowisku. Obecnie stan rybostanu Wisłoki określić można jako stosunkowo dobry, choć gorszy niż w latach 90 - tych ubiegłego wieku. Co niepokojące zmalała liczba złowionych gatunków w stosunku do badań z roku 2001 z 23 do 21, oraz gatunków chronionych z 3 do 2. Główny zagrożeniem dla ichtiofauny Wisłoki jest zabudowa hydrotechniczna.
Zwierzęta mogą być bioindykatorami, których obecność, liczebność i zachowanie pomaga ocenić jakość i czystość wód. Ocena stanu ekologicznego wód to jedno z ważniejszych zadań ochrony środowiska. Jednak nie wszystkie zagrożenia da się dostrzec gołym okiem, ale co ciekawe, potrafią je „zauważyć” niektóre zwierzęta. Pewne gatunki zwierząt dzięki wrażliwości na zanieczyszczenia lub zmiany parametrów fizykochemicznych, wykorzystywane są jako naturalne wskaźniki.
W ostatnich dekadach rośnie znaczenie biologicznego monitoringu środowiska, w tym oceny jakości wód na podstawie obecności organizmów żywych. Zwierzęta wodne reagują na zmiany chemiczne, fizyczne i biologiczne środowiska, dlatego są uznawane za bioindykatory. Makrofauna bezkręgowa jest fundamentem biologicznego monitoringu wód. Wiele krajowych i europejskich metod oceny jakości wód opiera się właśnie na analizie składu makrobezkręgowców. Denne bezkręgowce są łatwe do znalezienia, ponieważ osiągają stosunkowo duże rozmiary i prowadzą osiadły tryb życia. Do makrobezkręgowców zaliczamy m.in.: ślimaki, wieloszczety, skąposzczety, małże, kiełże, czy wioślarki.
Małże, takie jak racicznica zmienna, filtrują ogromne ilości wody, akumulując przy tym substancje toksyczne, w tym metale ciężkie. Do oceny czystości wód wodociągowych wykorzystuje się małże z gatunku skójka zaostrzona. Ich niezwykle czuły mechanizm obronny polega na natychmiastowym zamykaniu muszli w odpowiedzi na obecność toksyn lub innych niebezpiecznych substancji w wodzie. Reakcja ta może sygnalizować zagrożenie nie tylko dla organizmów wodnych, ale również dla ludzi.
Do skorupiaków należą kiełże, wioślarki czy raki, które pełnią niezwykle ważną rolę jako wskaźniki jakości wód. Są to organizmy bardzo wrażliwe na zmiany w środowisku, szczególnie na zanieczyszczenia, co sprawia, że ich obecność lub brak może wiele powiedzieć o stanie ekosystemu wodnego. Daphnia, czyli wioślarka, jest szeroko wykorzystywana w badaniach toksykologicznych. Jej reakcja na zanieczyszczenia (np. pestycydy) jest szybka i wyraźna. Raki rodzime (rak rzeczny i rak błotny) są również doskonałymi bioindykatorami. Rak błotny preferuje wody stojące o wysokiej jakości, takie jak jeziora czy stawy. Rak rzeczny natomiast, jest bardzo wrażliwy na zmiany pH.
Ryby reagują na zmiany odczynu, natlenienia, czynników edaficznych, a także chemizmu wody. Są doskonałymi bioindykatorami zarówno dla rzek, jak i jezior. W środowiskach zakwaszonych dochodzi do stopniowego spadku różnorodności ichtiofauny. Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną (RDW), skład ichtiofauny jest jednym z podstawowych elementów przy ocenie stanu ekologicznego rzek. Do gatunków wskaźnikowych, bardzo wrażliwych na zanieczyszczenia należą: pstrąg potokowy, sandacz i płoć. Ryby, zwłaszcza te znajdujące się na końcu łańcucha pokarmowego, są dobrymi akumulatorami metali ciężkich.
Przeprowadzone badania potwierdzają, że płazy reagują na obecność zanieczyszczeń środowiskowych zarówno zmianami fizjologicznymi, jak i behawioralnymi. Zaobserwowano m.in. deformacje kości, zaburzenia hematologiczne oraz nietypowe zachowania u kijanek i dorosłych osobników, świadczące o silnym stresie toksycznym. Ocena jakości wód oparta na obecności zwierząt daje wiarygodne, zintegrowane w czasie informacje o wpływie działalności człowieka.
| Gatunek | Liczebność | Biomasa (kg) |
|---|---|---|
| Boleń (Aspius aspius L.) | ... | ... |
| Brzana (Barbus barbus L.) | ... | ... |
| Brzanka (Barbus petenyi Hec.) | ... | ... |
| Certa (Vimba vimba L.) | ... | ... |
| Jaź (Leuciscus idus L.) | ... | ... |
| Jelec (Leuciscus leuciscus L.) | ... | ... |
| Karp (Cyprinus cario L) | ... | ... |
| Kiełb (Gobio gobio L.) | ... | ... |
| Kleń (Leuciscus cephalus L.) | ... | ... |
| Krąp (Blicca bjorkna L.) | ... | ... |
| Leszcz (Abramis brama L.) | ... | ... |
| Płoć (Rutilus rutilus L.) | ... | ... |
| Świnka (Chondrostoma nasus L.) | ... | ... |
| Ukleja (Alburnus alburnus L.) | ... | ... |
| Wzdręga (Scardinius erytrophthalmus L.) | ... | ... |
| Okoń (Perca fluviatilis L.) | ... | ... |
| Sandacz (Stizostedion lucioperca L.) | ... | ... |
| Pstrąg potokowy (Salmo trutta trutta m. fario L.) | ... | ... |
| Szczupak | ... | ... |
| Miętus (Lota lota L.) | ... | ... |
| Sum (Silurus glanis L.) | ... | ... |
tags: #ryby #bioindykatory #czystość #wody #gatunki
