Jakość powietrza w Polsce na tle świata
- Szczegóły
Zanieczyszczenie powietrza to substancje w powietrzu, które są szkodliwe dla zdrowia ludzkiego i/lub całej planety. W znaczących ilościach wszystkie rodzaje zanieczyszczenia powietrza stwarzają ryzyko niekorzystnych skutków zdrowotnych. Ilość ryzyka powikłań zdrowotnych zależy od ogólnego stanu zdrowia, rodzaju zanieczyszczenia, jego stężenia i czasu narażenia na zanieczyszczone powietrze.
Wpływ zanieczyszczenia powietrza na zdrowie
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała zanieczyszczenie powietrza za największe zagrożenie dla zdrowia środowiskowego w 2019 r., które według szacunków przyczynia się do 7 milionów przedwczesnych zgonów rocznie. Wśród dzieci poniżej 15 roku życia jest to główna przyczyna śmierci, zabijając 600 000 osób rocznie.
Zanieczyszczenie powietrza jest czwartą główną przyczyną przedwczesnej śmierci na świecie, odpowiadając za:
- 29% wszystkich zgonów i chorób spowodowanych rakiem płuc
- 17% wszystkich zgonów i chorób jest wynikiem ostrej infekcji dolnych dróg oddechowych
- 24% wszystkich zgonów spowodowanych udarem mózgu
- 25% wszystkich zgonów i chorób jest spowodowanych chorobą wieńcową
- 43% wszystkich zgonów i chorób jest spowodowanych przewlekłą obturacyjną chorobą płuc
Szacuje się, że 99% światowej populacji oddycha niezdrowym powietrzem. Raport o jakości powietrza na świecie z 2024 r. wykazał, że 91% z 138 krajów i regionów na całym świecie przekroczyło roczną wartość PM2,5 określoną przez WHO na poziomie 5 µg/m3, a region Azji Środkowej i Południowej znajduje się w pierwszej dziesiątce najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie.
Wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza może powodować problemy zdrowotne, w tym:
Przeczytaj także: Rola Inspekcji w ochronie powietrza
- Efekty krótkoterminowe: trudności w oddychaniu, ból w klatce piersiowej, świszczący oddech, kaszel, ogólny dyskomfort w oddychaniu oraz podrażnienie oczu, nosa i gardła.
- Efekty długoterminowe: uszkodzenie tkanki płucnej, raka, przedwczesną śmierć i rozwój chorób układu oddechowego, takich jak astma, zapalenie oskrzeli i rozedma płuc.
Do grup najbardziej podatnych na poważne negatywne skutki zdrowotne spowodowane zanieczyszczeniem powietrza zalicza się osoby:
- Chore na serce, takie jak choroba tętnic wieńcowych (CAD) lub zastoinowa niewydolność serca
- Z chorobami płuc, takie jak astma, rozedma płuc lub przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
- Osoby starsze
- Dzieci poniżej 14 roku życia
- Kobiety w ciąży
- Pracownicy na zewnątrz
- Sportowcy, którzy intensywnie ćwiczą na świeżym powietrzu
Jak zanieczyszczenie powietrza wpływa na dzieci?
- Problemy z oddychaniem
- Wzrost zachorowań na astmę i zapalenie oskrzeli
- Zmniejszona funkcja płuc
- Długotrwałe narażenie może zaburzyć rozwój płuc
- Rozwój poznawczy
- Potencjalne skutki dla rozwoju mózgu i wyników w nauce
Źródła zanieczyszczenia powietrza
Zanieczyszczenie powietrza może być spowodowane zarówno przez człowieka, jak i przez źródła naturalne. Źródła naturalne obejmują kurz nawiewany lub wzbijany przez wiatr, brud i piasek, dym wulkaniczny i palące się materiały. Źródła spowodowane przez człowieka, co oznacza, że zanieczyszczenie jest spowodowane działaniami ludzi, są zazwyczaj głównym czynnikiem przyczyniającym się do zanieczyszczenia powietrza w miastach i z natury są bardziej podatne na wpływ przepisów.
Źródła spowodowane przez człowieka obejmują przede wszystkim różne formy spalania, takie jak transport napędzany gazem (samoloty, pociągi i samochody) oraz przedsiębiorstwa przemysłowe (elektrownie, rafinerie i fabryki), spalanie biomasy (spalanie materii roślinnej lub węgla w celu ogrzewania, gotowania i pozyskiwania energii) i rolnictwo.
Wkład różnych źródeł zanieczyszczenia powietrza w jakość powietrza w danej lokalizacji jest w dużym stopniu zależny od lokalizacji i przepisów miasta. Każda lokalizacja ma własną mieszankę czynników przyczyniających się i zanieczyszczeń. Źródła są powszechnie klasyfikowane w następujący sposób:
Przemysł
Do przemysłu zalicza się zanieczyszczenia pochodzące z obiektów takich jak fabryki, kopalnie i rafinerie ropy naftowej, a także elektrownie węglowe i kotły wytwarzające ciepło i energię elektryczną. Działalność przemysłowa jest głównym źródłem tlenków azotu (NOx), siarkowodoru, lotnych związków organicznych (LZO) i cząstek stałych, które przyczyniają się do powstawania ozonu i smogu.
Przeczytaj także: Analiza jakości powietrza w Serocku
Rolnictwo
Intensywne stosowanie nawozów na gruntach rolnych jest znaczącym czynnikiem przyczyniającym się do zanieczyszczenia powietrza drobnymi cząsteczkami. Na całym świecie zwiększa się wykorzystanie gruntów rolnych ze względu na większy popyt na produkty pochodzenia zwierzęcego i żywność w przeliczeniu na osobę.
Transport
Zanieczyszczenie powietrza z transportu odnosi się przede wszystkim do spalania paliwa w pojazdach mechanicznych, takich jak samochody, ciężarówki, pociągi, samoloty i statki. Emisje z transportu są głównym czynnikiem przyczyniającym się do podwyższonych poziomów drobnych cząstek stałych (PM2,5), ozonu i dwutlenku azotu (NO2). Większość emisji z transportu ma miejsce na największych rynkach pojazdów na świecie, ponieważ istnieje silna korelacja między emisjami transportu na mieszkańca a dochodami.
Źródła naturalne
Naturalne źródła zanieczyszczenia powietrza obejmują zjawiska naturalne, takie jak aktywność wulkaniczna, pożary lasów oraz burze pyłowe i piaskowe. Wpływ źródeł naturalnych na jakość powietrza jest w dużym stopniu zależny od lokalnego środowiska.
Gospodarstwo domowe
Zanieczyszczenie powietrza w gospodarstwach domowych odnosi się do czynności wykonywanych osobiście, takich jak gotowanie i ogrzewanie domów przy użyciu węgla lub drewna, a także budowa i wyposażanie domów.
Pożary lasów i otwarte palenie
Spalanie materii roślinnej emituje duże ilości zanieczyszczeń, podobnie jak spalanie innych paliw stałych, takich jak węgiel. Ze względu na często ogromne rozmiary tych pożarów, zarówno pożary lasów, jak i otwarte spalanie mogą potencjalnie powodować daleko idące zanieczyszczenie powietrza.
Przeczytaj także: Pomiary zanieczyszczeń w Stacji Czernica
Zanieczyszczenie powietrza w Polsce na tle Europy i Świata
Polska ma jedne z najgorszych wskaźników jakości powietrza w Unii Europejskiej. W 2016 roku, według Światowej Organizacji Zdrowia, 33 z 50 najbardziej zanieczyszczonych miast w Europie znajdowało się w Polsce. Sytuacja ta stała się tematem numer jeden w mediach na początku stycznia 2017 roku, kiedy to fala mrozów, sięgająca -20 stopni Celsjusza, spowodowała zwiększone zużycie energii na ogrzewanie domów. Przy bezwietrznej pogodzie i powszechnym użyciu starych pieców węglowych, poziom zanieczyszczenia powietrza gwałtownie wzrósł. W niektórych miastach południowej Polski stężenie PM2,5 osiągnęło ekstremalnie wysokie wartości, porównywalne z sytuacją w Pekinie czy Delhi, np. 1600 μg/m3 w Rybniku, 1300 μg/m3 w Zabrzu, 1000 μg/m3 w Gliwicach i 700 μg/m3 w Katowicach.
Raport Europejskiej Agencji Środowiska z 2017 roku szacuje, że zanieczyszczenie powietrza w Polsce powoduje 46 000 zgonów rocznie. Jednak te szacunki opierają się na ograniczonych danych i stosują wskaźniki ryzyka z badań przeprowadzonych w innych krajach do wskaźników umieralności w Polsce. Pomimo spadku zachorowalności na raka płuc od 1990 roku, co przypisuje się ograniczeniu palenia papierosów, rak płuc pozostaje główną przyczyną zgonów z powodu raka zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet w Polsce.
Dziesięć najbardziej zanieczyszczonych miast w Europie znajduje się na Śląsku. Obszar ten ma długą historię ciężkiego przemysłu. Aglomeracja miejska wokół Katowic odpowiada za 98% produkcji węgla w Polsce, a także znajdują się tam elektrownie węglowe, huty stali oraz kopalnie i przetwórstwo cynku, ołowiu i srebra.
Polska przeszła dramatyczną transformację społeczno-gospodarczą w okresie postkomunistycznym i wiele zakładów przemysłowych zostało zamkniętych w latach 90. Jednak dziedzictwo zanieczyszczeń przemysłowych pozostało. Ogólne emisje zanieczyszczeń są znacznie niższe niż w 1989 roku, ale w niektórych miastach stężenie niektórych zanieczyszczeń pozostaje znacznie powyżej zalecanych poziomów. Dziś dalsze poleganie na spalaniu paliw stałych, głównie węgla i drewna, do ogrzewania domów odpowiada za ponad połowę zanieczyszczeń pyłem zawieszonym.
Działania na rzecz poprawy jakości powietrza w Polsce
W ostatnich latach w Polsce wprowadzono wiele działań mających na celu poprawę jakości powietrza. Na przykład, od 1 października 2023 r. obowiązuje zakaz spalania węgla i paliw stałych produkowanych z węgla w Warszawie.
Polski rząd wprowadził programy modernizacji systemów grzewczych, zakaz sprzedaży kotłów bez kontroli emisji oraz wymianę starych pieców. Wiele protestów publicznych miało miejsce w Polsce, wzywając do działań państwa przeciwko zanieczyszczeniu powietrza. Proces poprawy jakości powietrza wymaga czasu, ale zmiany zachodzą dzięki świadomości społecznej i zapotrzebowaniu na jakość środowiska.
Jak mogę poprawić jakość powietrza w moim domu?
Jakość powietrza w pomieszczeniach nie jest bezpieczna od zanieczyszczeń powietrza na zewnątrz. Ponadto istnieje wiele źródeł emisji specyficznych dla środowisk wewnętrznych, które mogą prowadzić do podwyższonych poziomów zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach. Aby poprawić jakość powietrza w domu, należy zarządzać zarówno wentylacją wewnętrzną, jak i źródłami wewnętrznymi.
Metody ograniczania zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach obejmują:
- Sprawdź aktualne i prognozowane poziomy jakości powietrza w swojej okolicy. Postępuj zgodnie z zaleceniami zdrowotnymi dotyczącymi aktualnych warunków.
- Trzymaj okna i drzwi zamknięte. Uszczelnij szczeliny w drzwiach i oknach, aby zminimalizować przeciekanie.
- Gdy powietrze na zewnątrz jest silnie zanieczyszczone, należy przełączyć systemy klimatyzacji (HVAC) z dopływem świeżego powietrza na tryb recyrkulacji.
- Stosuj oczyszczacze powietrza lub filtry HVAC o wysokiej wydajności (np. filtry HEPA lub HyperHEPA), aby usuwać z powietrza drobne cząsteczki.
W przypadku gdy poziom zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniu jest już wyjątkowo wysoki:
- Unikaj forsownej aktywności, np. ćwiczeń, aby zmniejszyć ilość wdychanego zanieczyszczonego powietrza.
- Jeśli masz taką możliwość, noś maskę antysmogową N95.
- Często uruchamiaj oczyszczacz powietrza na najwyższym ustawieniu wydajności.
- Jeśli jakość powietrza w pomieszczeniu stanie się „niebezpieczna”, co może się zdarzyć w przypadku pobliskich pożarów lasów, należy ewakuować się.
Jak maski chronią przed zanieczyszczeniem powietrza?
Maski są bardzo skuteczne w ograniczaniu narażenia na zanieczyszczenie powietrza. Podczas gdy szeroka kategoria masek przeciw zanieczyszczeniom powietrza obejmuje maski gazowe do radzenia sobie z wysoce toksycznymi chemikaliami, większość masek przeciw zanieczyszczeniom powietrza dostępnych na rynku filtruje tylko zanieczyszczenie cząsteczkowe. Do codziennego użytku te maski są zazwyczaj wystarczające, ponieważ środowiska zewnętrzne rzadko doświadczają gazów na tak niebezpiecznych poziomach jak cząsteczki. Maski przeciw zanieczyszczeniom powietrza mogą pomóc chronić osobę przed PM2,5, wirusami, bakteriami i alergenami.
Oceniając skuteczność masek przeciw zanieczyszczeniom, należy wziąć pod uwagę trzy elementy: filtr przeciw zanieczyszczeniom, szczelność maski i wentylację.
Główne czynniki ryzyka zgonu na świecie (2021 r.)
Spośród 62 milionów osób umierających każdego roku (stan na 2021 r.) według czynników ryzyka:
| Czynniki ryzyka | Zgony (w milionach) |
|---|---|
| Wysokie ciśnienie krwi | 10.9 |
| Zanieczyszczenie powietrza (na zewnątrz i wewnątrz) | 8.1 |
| Palenie tytoniu | 6.2 |
| Wysoki poziom cukru we krwi | 5.3 |
| Zanieczyszczenie cząstkami stałymi na zewnątrz | 4.7 |
| Otyłość | 3.7 |
| Wysoki poziom cholesterolu | 3.6 |
| Zanieczyszczenie powietrza w pomieszczeniach | 3.1 |
| Dieta bogata w sód | 1.9 |
| Spożywanie alkoholu | 1.8 |
| Dieta uboga w owoce | 1.7 |
| Dieta uboga w produkty pełnoziarniste | 1.5 |
| Niska masa urodzeniowa | 1.5 |
| Dym z drugiej ręki | 1.3 |
tags: #air #quality #Poland #compared #to #the
