WZW A i Oczyszczalnia Ścieków: Zagrożenia i Profilaktyka

Szczegóły: Opublikowano: 02. December 2025

Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A), potocznie zwane „żółtaczką pokarmową” lub „chorobą brudnych rąk”, jest chorobą wywołaną przez wirus zapalenia wątroby typu A (HAV). Wirus ten powoduje zmiany zapalne i martwicze w wątrobie.

Co wywołuje wirusowe zapalenie wątroby typu A?

Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A) wywołuje wirus HAV, który przenoszony jest za pośrednictwem brudnych rąk i zarażonej żywności. Na świecie rocznie choruje ok. 1,5 miliona ludzi. Im gorsze warunki sanitarne w danym kraju, tym powszechniejsze jest WZW A i tym młodszych grup wiekowych dotyczy. Dzieci po przechorowaniu WZW A nabywają odporności na całe życie, wytwarzając specyficzne przeciwciała przeciwko wirusowi. Istnieją kraje, gdzie przeciwciała przeciwko wirusowi HAV wykrywa się u ponad 90% mieszkańców, co świadczy o tym, że wszyscy oni przechorowali WZW A. W Polsce zapadalność na WZW A wynosi około 5000 przypadków rocznie, najczęściej chorują dzieci w wieku 10-14 lat. Przeciwciała przeciwko wirusowi stwierdza się u około 30% populacji do 25 roku życia - na tej podstawie Polskę zalicza się do krajów o średnim ryzyku zachorowania na WZW A.

Charakterystyka wirusa zapalenia wątroby

Wirusowe zapalenie wątroby typu A wywoływane jest przez wirusa HAV. Należy on do rodziny Picornaviridae i zaliczany jest do RNA wirusów (tzn., że materiałem genetycznym wirusa jest jednoniciowa cząsteczka RNA - kwasu rybonukleinowego). Cząsteczki HAV do środowiska dostają się wraz z kałem osób zakażonych - są one wydalane około 2 tygodnie przed i około 1 tydzień po wystąpieniu objawów choroby.

Drogi zakażenia

W 95 proc. przypadków zakażenie WZW A odbywa się drogą pokarmową (fekalno-oralną). Najczęściej dochodzi do zakażenia po spożyciu wody - także w postaci kostek lodu, zainfekowanej przez osoby wydalające wirusa lub w wyniku spożycia zainfekowanej żywności. Pozostałe 5 proc. to zakażenia wywołane przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną. Chory zaraża przez ok. 2-3 tygodnie przed wystąpieniem objawów i przez tydzień po ich wystąpieniu. Zarazić się też można poprzez kontakt seksualny (np. analny) bez zabezpieczenia. Potencjalnie można się również zarazić przez kontakt z krwią osoby chorej. WZW A można zarazić się również w salonie tatuażu, w którym nieprzestrzegane są zasady higieny oraz podczas zabiegu akupunktury - od zanieczyszczonych igieł.

Czynniki ryzyka

Na zakażenie wirusowym zapaleniem wątroby typu A są szczególnie narażeni pracownicy oczyszczalni ścieków, obsługi urządzeń kanalizacyjnych i mający kontakt z nieczystościami. W grupie ryzyka znajdują się również osoby pracujące w żłobkach, przedszkolach, wojsku i służbie zdrowia. WZW A może też być przykrą “pamiątką” po pobycie w krajach, gdzie choroba jest często rozpoznawana, czyli w rejonie basenu Morza Śródziemnego, Rosji, krajach Europy Wschodniej i wszystkich krajach rozwijających się.

Przeczytaj także: Przydomowe oczyszczalnie ścieków Zawiercie

Objawy wirusowego zapalenia wątroby

Objawy wirusowego zapalenia wątroby spowodowane są prawdopodobnie bezpośrednim niszczeniem komórek wątroby (hepatocytów) przez wirusa, a także odpowiedzią naszego układu odpornościowego na jego obecność w organizmie. Objawy Wirusowego zapalenia wątroby typu A są zależne od wieku pacjenta. U dzieci poniżej 6 roku życia zakażenie zwykle przebiega bezobjawowo. U starszych dzieci i dorosłych, WZW A w większości przypadków daje objawy. Im pacjent starszy tym ciężej przechodzi WZW A. Okres wylęgania się wirusa trwa zazwyczaj od 15 do 30 dni. W tym czasie chory już zaraża, mimo że nie pojawiają się u niego żadne objawy. Może co najwyżej odczuwać symptomy dyspepsji, czyli niestrawności. Rzadziej w tym okresie pojawiają się objawy grypopodobne.

Najbardziej charakterystycznym objawem wirusowego zapalenia wątroby typu A jest żółtaczka - czyli żółknięcie skóry i twardówki. Objaw ten spowodowany jest zwiększeniem produkcji bilirubiny, czyli żółtego barwnika. Żółtaczce może towarzyszyć powiększenie wątroby. Do innych objawów wirusowego zapalenia wątroby typu A zaliczamy:

osłabienie i złe samopoczucie,
gorączkę,
ból gardła,
biegunkę,
brak apetytu,
ból brzucha,
nudności i wymioty,
bóle mięśni,
bóle stawów,
świąd skóry,
nietypowy kolor moczu i stolca.

Objawy, oprócz żółtaczki, ustępują zwykle po kilku dniach. Żółtaczka utrzymuje się przez ok. miesiąc. Chory na WZW typu A zaraża jeszcze przez ok. 7-10 dni od wystąpienia objawów. W przypadku niemowląt i małych dzieci okres wydalania wirusa może trwać nawet kilka miesięcy. Nie ma jednak danych o trwałym nosicielstwie.

Postaci WZW A

Jeżeli WZW A ujawni się klinicznie, może przebiegać pod trzema postaciami:

postać żółtaczkowa,
postać bezżółtaczkowa (zwłaszcza u dzieci poniżej 2 roku życia),
postać cholestetyczna (z objawami zastoju żółci w wątrobie i świądem skóry).

Diagnostyka WZW A

W przypadku podejrzenia zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby typu A pierwszym elementem diagnostyki jest wywiad z pacjentem. Zwykle lekarz zleca wykonanie badań krwi. Jeśli doszło do zakażenia we krwi pacjenta będzie występowała duża aktywność enzymów wątrobowych i wysokie stężenie bilirubiny. Przede wszystkim jednak wykonuje się badanie na obecność przeciwciał anty HAV w klasie IgM w surowicy pacjenta. Te specyficzne przeciwciała można wykryć w okresie wylęgania wirusa, a ich największe stężenie przypada pomiędzy 2 a 3 tygodniem objawowego okresu wirusowego zapalenia wątroby typu A. Po zachorowaniu, przeciwciała te utrzymują się w organizmie człowieka całe życie.

Przeczytaj także: Oczyszczalnia oksydacyjna: zasady działania

Profilaktyka wirusa HAV

Podstawowe znaczenie w zapobieganiu szerzenia się wirusa HAV ma utrzymywanie wysokiego standardu higieny, a w krajach o epidemicznym występowaniu WZW A - zapewnienie zaopatrzenia ludności w czystą wodę do picia, nieskażoną żywność oraz właściwe usuwanie ekskrementów. Przed wirusowym zapaleniem wątroby typu A możemy uchronić się poprzez:

unikanie dróg zakażenia,
spożywanie pokarmów poddanych obróbce termicznej - picie przegotowanej wody i unikanie spożywania surowych owoców i warzyw, które mogły zostać umyte w skażonej wodzie,
niedopuszczenie do tego, żeby owady miały dostęp do pokarmu.

Szczepienia przeciwko WZW A

W profilaktyce znajduje się również szczepionka przeciwko WZW A. W Polsce zarejestrowane są 4 szczepionki, które w kalendarzu szczepień znajdują się w grupie szczepień zalecanych. Szczepieniu ochronnemu powinny poddać się zwłaszcza:

dzieci, które rozpoczynają naukę w przedszkolu lub szkole, a nie chorowały na WZW A,
osoby wybierające się na wycieczkę w tereny o dużej zachorowalności na WZW A,
pracownicy służby zdrowia, żłobków, przedszkoli itd.,
osoby pracujące przy produkcji żywności.

Leczenie wirusowego zapalenia wątroby typu A

Wirusowe zapalenie wątroby typu A trwa średnio około 6 tygodni i zazwyczaj kończy się całkowitym wyleczeniem. Nie powoduje marskości wątroby, nie zwiększa też ryzyka rozwoju raka wątroby. Przechorowanie pozostawia odporność na całe życie. WZW A jest chorobą samoograniczającą się. Nie ma leczenia przyczynowego. W ostrej fazie WZW A należy dbać przede wszystkim o odpowiedni stan odżywienia i nawodnienia chorego. Zaleca się:

leżenie w łóżku,
odpoczynek,
maksymalne ograniczenie aktywności fizycznej,
lekkostrawną dietę,
odpowiednie nawadnianie,
unikanie leków metabolizowanych w wątrobie i alkoholu,
w razie uporczywego świądu skóry można zastosować cholestyraminę lub kwas ursodeoksycholowy.

Osoby nieszczepione, które nie chorowały na WZW A, a miały styczność z człowiekiem zakażonym, mogą uchronić się przed rozwojem choroby, stosując tzw. profilaktykę bierną. Polega ona na podaniu domięśniowym gotowej immunoglobuliny przeciwko wirusowi, do 6-14 dni od kontaktu z chorym.

Rokowania

Mimo że przebieg choroby może się znacząco wydłużać, rokowania dla WZW typu A są dobre. Czasem wyzdrowienie zajmuje nawet kilka miesięcy. W znakomitej większości przypadków wirusowe zapalenie wątroby typu A nie jest śmiertelne, a ryzyko śmierci pojawia się u pacjentów z niewydolnością wątroby, którzy ukończyli 40. rok życia.

Przeczytaj także: Działania rewitalizacyjne w Torzymiu

Powikłania

Wirusowe zapalenie wątroby może dawać bardzo groźne powikłania. Należą do nich m.in. niedokrwistość aplastyczna, nadostre zapalenie wątroby, ostra niedokrwistość hemolityczna i żółtaczka cholestatyczna. Powikłania WZW typu A mogą być śmiertelne. Na szczęście wirusowe zapalenie wątroby typu A nie powoduje przewlekłego zapalenia wątroby.

Szczepienia ochronne dla pracowników

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom odpowiednie szczepienia ochronne, jeśli są oni narażeni na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy. Dotyczy to w szczególności pracowników oczyszczalni ścieków.

Poniżej przedstawiono rodzaje stanowisk pracy oraz odpowiadające im szczepienia ochronne wskazane do wykonania pracownikom podejmującym pracę lub zatrudnionym na tych stanowiskach.

Stanowiska pracy, na których występuje narażenie na kontakt z materiałem biologicznym pochodzenia ludzkiego (krew i inne płyny ustrojowe oraz wydaliny i wydzieliny chorych) - Szczepienia ochronne przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B
Stanowiska pracy, na których wykonywanie pracy związane jest z wyjazdami na obszary występowania zachorowań na wirusowe zapalenia wątroby typu A - Szczepienia ochronne przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A
Stanowiska pracy przy usuwaniu odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych lub konserwacji urządzeń służących temu celowi - Szczepienia ochronne przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A
Stanowiska pracy wymagające częstego kontaktu z glebą - Szczepienia ochronne przeciw tężcowi
Stanowiska pracy przy usuwaniu odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych lub konserwacji urządzeń służących temu celowi - Szczepienia ochronne przeciw tężcowi
Osoby zatrudnione na stanowiskach związanych z obsługą osób przyjeżdżających z obszarów występowania błonicy lub osoby wyjeżdżające na te obszary - Szczepienia ochronne przeciw błonicy
Stanowiska pracy w kompleksach leśnych na obszarach endemicznego występowania zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu - Szczepienia ochronne przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu
Stanowiska pracy związane z diagnostyką wścieklizny u zwierząt lub stanowiska pracy wymagające kontaktu z nietoperzami - Szczepienia ochronne przeciw wściekliźnie
Stanowiska pracy na obszarach występowania zachorowań na żółtą gorączkę, jeżeli tak stanowią przepisy danego kraju - Szczepienia ochronne przeciw żółtej gorączce
Stanowiska pracy związane z diagnostyką duru brzusznego i innych schorzeń jelitowych oraz stanowiska pracy przy usuwaniu odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych lub konserwacji urządzeń służących temu celowi - Szczepienia ochronne przeciw durowi brzusznemu
Pracownicy wypasający zwierzęta w warunkach potencjalnego zagrożenia ukąszeniem przez kleszcze w szczególności w obszarach endemicznych występowania zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu - Szczepienia ochronne przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu
Stanowiska pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich - Szczepienia ochronne przeciw tężcowi
Osoby zatrudnione w rejonach endemicznego występowania japońskiego zapalenia mózgu - Szczepienia ochronne przeciw japońskiemu zapaleniu mózgu

Podsumowując dla stanowiska pracy przy usuwaniu odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych lub konserwacji urządzeń służących temu celowi, tj. oczyszczalni ścieków:

pracownikom pracującym na terenie oczyszczalni i narażonych na działanie czynników biologicznych, pracodawca powinien przeprowadzić szczepienia ochronne wskazane na danym stanowisku pracy;
o rodzaju wskazanego szczepienia ochronnego pracodawca powinien poinformować pracownika;
koszty przeprowadzania szczepień ochronnych oraz preparatów do tych szczepień powinien ponieść pracodawca;
pracodawca powinien mieć wykaz osób zaszczepionych;
pracownikom, wykonującym pracę np. na terenie oczyszczalni ścieków, pracodawca powinien przeprowadzić szczepienia ochronne przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, przeciw tężcowi, oraz przeciw durowi brzusznemu.

W przypadku innych stanowisk pracy wymagania odnośnie szczepień ochronnych dla pracowników są analogiczne, jak dla wskazanego przykładowego stanowiska pracy przy usuwaniu odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych lub konserwacji urządzeń służących temu celowi.

tags: #wzw #b #oczyszczalnia #ścieków #zagrożenia