Jakość wody pitnej a samorząd gminny w Polsce

Szczegóły: Opublikowano: 17. October 2025

Odpowiedź na pytanie, jaką wodę możemy pić, nie jest prosta. Najlepsza woda to ta z kranu, a nie z plastikowej butelki.

Jakość wody w Polsce

Inspekcja sanitarna głosi, że jakość wody pitnej jest bardzo dobra. Zgodzę się, że tak jest w dużych i średnich wodociągach, gdzie jakość wody badana jest codziennie lub co kilka dni, ale w Polsce funkcjonują tysiące małych wodociągów, w których woda badana jest raz lub kilka razy w roku. Znam przypadki, że w małym wodociągu wyniki badania wody wykonywane w porze letniej wskazywały, że jest ona bardzo dobra, podczas gdy wczesną wiosną zawierała wiele azotanów, na poziomie mogącym stanowić zagrożenie dla zdrowia niemowląt. W przypadku małych wodociągów trudno arbitralnie stwierdzić, jaka ta woda jest rzeczywiście, ponieważ jest zbyt rzadko kontrolowana. Zatem o jakości wody możemy mówić w kontekście regionalnym.

Obowiązki i odpowiedzialność

Problemem jest to, że właściwie wszystkie obowiązki nowej dyrektywy przerzucono na gminy i dostawców. Jak na razie, w wyniku dyskusji strony samorządowej z ministerstwami odpowiedzialnymi za zarządzanie wodami i środowiskiem, wstępny projekt zmieniono w odniesieniu do pierwszego etapu, jakim jest obszar zasilania ujęć wody, dzieląc obowiązki pomiędzy dostawców wody (ocena ryzyka) a Wody Polskie (zarządzanie ryzykiem). Wody Polskie sprzedają dostawcom wodę i wpływają na kształtowanie taryf. Zgodnie z Ramową dyrektywą wodną i prawem wodnym mają dbać o jak najwyższą jakość wody wykorzystywanej na cele zaopatrzenia ludności, aby minimalizować procesy uzdatniania i ryzyko z nimi związane.

Dostawca wody kontroluje jej jakość w punkcie poboru jedynie w kontekście oceny skuteczności stosowanych technologii uzdatniania, a nie stanu jednolitych części wód. Skoro dostawca kupuje wodę, to chce wiedzieć, jaka jest jakość wody i czy stosowane technologie będą wystarczające. Obowiązkiem dostawcy wody nie może być monitorowanie wody w obszarach zasilania dla punktów poboru, tak jak nikomu do głowy nie przyjdzie, aby robiący zakupy w sklepie monitorował jakość kupowanych produktów czy temperaturę w chłodniach i zamrażarkach - mówi Prof. Tak naprawdę tego nie wiemy.

Samorządy i dostawcy wody oczekują więc, że wszelkie informacje o jakości wody będą im przekazywane natychmiast po przeprowadzeniu badań w ramach państwowych monitoringów jakości wód powierzchniowych i podziemnych, a nie, jak jest to obecnie, dopiero po sporządzeniu przez RZGW rocznych raportów. Natomiast oni zobowiązują się do przekazywania wyników badań wody surowej prowadzonych na potrzeby technologiczne oraz wszelkich informacji o odstępstwach od normy, zauważonych potencjalnych źródłach zanieczyszczenia wody itp.

Przeczytaj także: Gdzie kupić wodę destylowaną?

Nowa dyrektywa DWD i zarządzanie ryzykiem

Nowa dyrektywa (DWD) w art. 19 nakłada na państwa członkowskie obowiązek poprawy dostępu do wody przeznaczonej do spożycia, szczególnie dla grup wrażliwych i marginalizowanych. Nowe obowiązki to poprawa powszechnego dostępu do bezpiecznej wody. Wszyscy jej dostawcy, także prywatni lub wykorzystujący ją w działalności publicznej, będą musieli wprowadzić podejście oparte na ryzyku.

Najważniejsze jest skuteczne wdrożenie podejścia opartego na ryzyku w całym łańcuchu dostaw - od obszarów zasilania do kranu u konsumenta, czyli wprowadzenie oceny ryzyka i zarządzania nim. Realizacja dostaw wody oparta na zarządzaniu ryzykiem zupełnie zmieni istniejące dotychczas w Polsce podejście do zaopatrywania konsumentów w wodę. Na zapobieganiu występowania niekorzystnych incydentów mogących mieć wpływ na jakość wody i zdrowie, a nie na podejmowaniu działań dopiero z chwilą pojawienia się problemów. Odpowiedzialność stworzenia całego, spójnie funkcjonującego systemu kierowana jest do państw członkowskich, które powinny opracować strategiczne ramy działania. Organy rządowe odpowiedzialne są także za zarządzanie zasobami wodnymi, nadzorowanie budowy i eksploatacji systemów zaopatrzenia w wodę (w tym wewnętrznych systemów wodociągowych) oraz jakości wody i związanego z nią zdrowia publicznego.

Wprowadzenie systemu zarządzania ryzykiem wymaga wiedzy w zakresie identyfikacji zagrożeń i zdarzeń niebezpiecznych, analizy i ewaluacji ryzyka oraz doboru odpowiednich środków bezpieczeństwa, do których należą właściwe procedury i instrukcje, kontrole wizyjne, przeglądy, monitorowanie jakości wody, ale także działania modernizacyjne, inwestycyjne. Małe, kilkutysięczne gminy wiejskie i wiejsko-miejskie nie mają fachowców mogących takie zadanie realizować - oceny ryzyka wymagają stałej weryfikacji i aktualizacji - zatem gminy te muszą płacić specjalistom za analizy, co oczywiście przełoży się na cenę wody, która dla wielu mieszkańców i tak jest już trudna do udźwignięcia.

W pierwszej kolejności należy zbudować cały system edukacji, podnoszenia kwalifikacji, budowania świadomości, a to obowiązek rządu. W 2018 r. udało mi się uruchomić studia podyplomowe na Politechnice Śląskiej - Systemy bezpieczeństwa zaopatrzenia w wodę, jednak kształcą się tam przede wszystkim pracownicy dużych i średnich przedsiębiorstw wodociągowych. A co z małymi dostawcami? Ich nie stać ani na tworzenie specjalnych etatów ani na opłacanie studiów dla tych pracowników.

Wiele obiektów priorytetowych jest własnością samorządów (szkoły, internaty, obiekty kultury, sportowe itp.). Tu także niezbędne jest zbudowanie odpowiedniego systemu wsparcia merytorycznego i finansowego, ale przede wszystkim wprowadzenie zmian w przepisach prawa budowlanego, w szczególności w odniesieniu do sposobu eksploatacji systemów zaopatrzenia w wodę, w tym wewnętrznych systemów wodociągowych, gdzie najczęściej dochodzi do wtórnego zanieczyszczenia mikrobiologicznego lub metalami (w wyniku zastosowania nieodpowiednich wyrobów). W Polsce montowanie zaworów antyskażeniowych jest obowiązkowe jedynie w nowych budynkach, a miliony starych - w tym szpitale czy domy opieki, gdzie przebywają ludzie chorzy - takich zaworów nie posiadają.

Przeczytaj także: Inwestycje w Jakość Wody w Proszówkach

Współpraca i wymiana informacji

W tym miejscu należy podkreślić, jak ważna w zarządzaniu ryzykiem jest współpraca wszystkich interesariuszy, jakimi są gminy, dostawcy wody, jak również organy nadzorujące, właściciele wewnętrznych systemów wodociągowych i sami konsumenci. Projektodawca nie przewidział jakichkolwiek form współpracy i wymiany informacji, najlepiej w ramach wspólnej bazy danych czy obowiązku udziału organów rządowych w zespołach tworzących plany bezpieczeństwa wody.

W dalszym ciągu w projekcie stosuje się skrytykowane w dokumentach wprowadzających rewizję DWD przez Światową Organizację Zdrowia i Komisję Europejską podejście reaktywne polegające na podejmowaniu działań naprawczych dopiero w momencie stwierdzenia przekroczeń wartości parametrycznych w trakcie badania wody wypływającej z kranów. Proponuje się utrzymanie starego systemu niewynikającego z zaleceń DWD ani niestosowanego w innych krajach, czyli wydawanie decyzji o warunkowej przydatności lub braku przydatności wody do spożycia.

Wiele problemów wynika z niewłaściwej interpretacji, czym są wartości parametryczne określone w DWD i przepisach krajowych. Wbrew przekonaniu wielu przedstawicieli nadzoru sanitarnego nie są to najwyższe dopuszczalne wartości, powyżej których woda stanowi zagrożenie dla zdrowia, ale wartości, poniżej których woda jest na pewno bezpieczna. Zgodnie z nową DWD i podejściem opartym na ryzyku każda niezgodność powinna być zbadana zarówno w aspekcie miejsca i przyczyny jej wystąpienia (to rola dostawcy wody), jak i potencjalnego zagrożenia dla zdrowia ludzkiego (to rola inspekcji sanitarnej). W przypadku gdy takie ryzyko istnieje, organ nadzoru sanitarnego zobowiązany jest wydać stosowne zalecenia, jak je minimalizować. Co do zasady, przy zanieczyszczeniu mikrobiologicznym zaleca się gotowanie wody, pobranie większej liczby próbek celem ustalenia miejsca i przyczyny zanieczyszczenia oraz zwiększenie poziomu lub wprowadzenie dezynfekcji.

Woda butelkowana vs. woda z kranu

Sama woda się nie zepsuje, natomiast niewłaściwie przechowywanie wody może zmienić zapach i smak i takiej wody nie należy wówczas spożywać. Aby się o tym przekonać, można przeprowadzić w domu doświadczenie, polegające na nalaniu wody z kranu do plastikowej butelki i zostawieniu jej na kilka dni w tejże butelce. Po wylaniu wody i dotknięciu ścianek butelki okazuje się, że ścianki są śliskie, a na plastikowych elementach zaczyna pojawiać się pleśń. Dlaczego tak nie dzieje się z wodą w plastikowych butelkach? Otóż w takiej wodzie znajdują się konserwanty, które jak wiadomo są dla nas szkodliwe. Ponadto butelki te wykonane są z polipropylenu (PP) i politereftalanu etylenu (PET), które po pewnym czasie mogą uwalniać szkodliwe substancje i mikroplastik, dlatego każda butelka wody ma datę ważności. Dużo zależy również od przechowywania takiej butelki z wodą, gdyż pod wpływem nagrzania (np. pozostawienia butelki w nagrzanym aucie) butelka wydziela Bisfenol A i Bisfenol S, które negatywnie wpływają na układ hormonalny, prowadząc m.in. do bezpłodności, zaburzeń rozwoju płodu itp.

Ogromnym problem jest również kupowanie wody smakowej, które pojawiają się również w szkolnych stołówkach. Taka woda smakowa ma w składzie: cukier, konserwanty (sorbinian potasu, benzoesan sodu) oraz słodziki - aspartam, który w dużych ilościach jest bardzo szkodliwy).

Przeczytaj także: Woda mineralna Józef: Zalety

Mikroplastik i jego wpływ

Mikroplastik to tworzywa sztuczne o rozmiarze mniejszym niż 5 mm. Są prawie niemożliwe do usunięcia po uwolnieniu do środowiska, co ma niszczący wpływ na przyrodę i zdrowie ludzi. Każdego roku ok. Mikroplastik jest wszędzie, jest obecny w wodzie, powietrzu, jedzeniu, glebie oraz w naszym ciele. Jak już większość wie, mikroplatik jest bardzo niebezpieczny, ponieważ może prowadzić do wielu chorób oraz do nowotworów, dlatego warto ZREZYGNOWAĆ z plastikowych butelek i innych opakowań, które są wykonane z tworzywa sztucznego. Jak wynika z badań przeprowadzonych w USA, aż 90 000 cząsteczek mikroplastiku uwalnia się z butelek plastikowych.

Filtracja wody z kranu

Tak oczywiście, można pić wodę z kranu, lecz warto ją przefiltrować, aby pozbyć się chloru, kamienia, wirusów, bakterii, metali ciężkich oraz poprawić walory smakowe wody. Do filtracji wody można używać popularne dzbanki szklane z filtrem, ale są również inne naturalne sposoby, takie jak np. węgiel aktywny. Właśnie węgiel aktywny znajduje się we wkładach plastikowych, które stosuje się wyżej wymienionych dzbankach. Ostatnio na rynku pojawiły się pałeczki węgla aktywnego, które zalewa się zimną wodą i pozostawia w wodzie od 1 do 8 godzin (im dłużej, tym lepsza jakość wody). Po tym czasie woda jest już zdatna do picia. Inny sposób to dzbanki gliniane i miedziane.

Dzbanki miedziane i gliniane stosowane były już w starożytności do przechowywania wody i jedzenia. Miedź ma właściwości antybakteryjne, poprawia wygląd skóry, reguluje trawienie, dobrze wpływa na tarczycę, reguluje poziom cholesterolu ale również uzdatnia wodę. Woda wlana do dzbanka miedzianego po 16 godzinach jest zdatna do picia i bogata w różne składniki, które dobrze wpływają na nasz organizm. Podobnie jest z dzbankami glinianymi, które również w sposób naturalny filtrują wodę i potrzebują do tego ok. 8 godzin. Szungit jest to naturalny minerał nazywany „uzdrawiającym kamieniem”. Minerał ten usuwa z wody chlor, pestycydy, metale ciężkie, fenole, dioksyny, azotany i azotyny. Woda z szungitem może być stosowana do picia, kąpieli, płukania gardła i inhalacji.

Kontrola szamb i przydomowych oczyszczalni ścieków

Większość społeczeństwa już wie, że od 2023r. gminy w całej Polsce przeprowadzają kontrole szamb i przydomowych oczyszczalni ścieków. W 2023r. w Gminie Syców przeprowadzono ponad 500 kontroli szamb i przydomowych oczyszczalni ścieków, z których wynika, że aż 93% właścicieli zbiorników na nieczystości, poddanych kontroli, w sposób nieprawidłowy pozbywa się nieczystości ciekłych. Jest to ogromny problem nie tylko w naszej gminie, ale również w całej Polsce. Wylewając ścieki do rowu, gleby lub bezpośrednio do wody, zanieczyszczamy nasze lokalne środowisko pasożytami i substancjami chemicznymi. Jeśli pozwolisz na to, aby twoje ścieki wylądowały na polach uprawnych, to możemy spodziewać się, że plony tych upraw wcześniej czy później trafią na nasze stoły.

Zasoby wody pitnej i działania na rzecz ochrony

Jak już większość osób zapewne wie, czystej wody pitnej jest coraz mniej i przyśpieszamy ten proces. Warto zastanowić się nad tym w jaki sposób pomóc sobie, naszym dzieciom i wnukom. Możemy zbierać deszczówkę i wykorzystywać ją do podlewania ogródka albo trawnika.

Podmioty odpowiedzialne za jakość wody

Jednostkami odpowiedzialnymi za jakość wody podawanej w urządzeniach wodociągowych w zbiorowym zaopatrzeniu są przedsiębiorstwa wodociągowe i władze samorządowe (producenci wody). W przypadku korzystania z wody z ujęć lokalnych odpowiedzialnym jest właściciel tego ujęcia. Jeżeli ten właściciel dostarcza wodę odbiorcom domowym, jako część działalności handlowej lub w budynkach użyteczności publicznej, także jest zobowiązany do zapewnienia jej właściwej jakości. Jednostki powyższe, a w szczególności organy samorządowe mają obowiązek informowania mieszkańców o jakości wody na swoim terenie.

Właściwy terytorialnie państwowy inspektor sanitarny prowadzi z urzędu nadzór nad producentami wody, wykonuje przy tym kontrole stanu urządzeń wodociągowych i pobiera próbki do badań. Jest upoważniony również do kontroli spełniania przez producentów wody obowiązków wynikających z konieczności prowadzenia kontroli wewnętrznej. W przypadku stwierdzenia obecności w wodzie substancji niepożądanych, na podstawie oceny ryzyka zdrowotnego podejmowana jest decyzja o wstrzymaniu dostarczania konsumentom takiej wody (zastępczo woda w pojemnikach lub z innego źródła) lub wyznaczeniu okresu przejściowego na podjęcie działań zaradczych. Okres przejściowy nie powinien przekraczać 30 dni. Gdy woda spełnia wszystkie wymagania właściwy terenowo państwowy inspektor sanitarny stwierdza przydatność wody do spożycia. Stwierdzenia o przydatności wody są informacjami publicznymi. Podstawową jednostką mającą obowiązek informowania mieszkańców o jakości dostarczanej wody jest właściwy urząd miasta lub gminy.

Jedynie przy ujęciach bardzo małych, zaopatrujących poniżej 50 osób i gdy nie jest ona wykorzystywana do innych celów (komercyjnych) woda może nie odpowiadać wymaganiom dla wody do spożycia.

Akty prawne regulujące jakość wody

Dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r.
Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Dz.U. 2001 nr 72 poz.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi Dz.U. 2017 poz.

tags: #woda #pitna #jakość #samorząd #gminy