Woda mineralna: Skład, właściwości i znaczenie dietetyczne
- Szczegóły
Woda to bezbarwny płyn, z którego składamy się aż w 60%. Serce i mózg zawierają jej ponad 70%, tkanka mięśniowa 75%, a płyny ustrojowe i szpik kostny aż 99%. Bez wody nasz organizm nie jest w stanie poprawnie funkcjonować. Nie jest także w stanie magazynować wody w większych ilościach, dlatego właśnie dietetycy ciągle, wręcz do znudzenia, przypominają o jej regularnej podaży w ciągu dnia.
Woda, mimo że jest niezbędna do życia, czasami może też szkodzić. Wydaje się to niemożliwe, a jednak właśnie wody lecznicze są tego najlepszym przykładem. Woda wodzie nierówna. Nie każda nadaje się do codziennego picia. Wody lecznicze mają specyficzny skład mineralny.
Dla wielu osób woda to tylko napój gaszący pragnienie różniący się ceną i marką. Tymczasem wody różnią się między sobą znacznie bardziej, niż mogłoby się wydawać. W sprzedaży znajdziemy różne rodzaje wód, które różnią się nie tylko składem, ale przede wszystkim wpływem na organizm. Wyróżniamy: wody źródlane, mineralne, stołowe oraz lecznicze. Każda z nich odgrywa inną funkcję.
Rodzaje wód
Woda źródlana
Pochodzi z podziemnych ujęć i jest pierwotnie czysta pod względem chemicznym oraz mikrobiologicznym. Jej skład nie różni się istotnie od zwykłej wody pitnej, dlatego nie wpływa w zauważalny sposób na funkcjonowanie organizmu. Jej głównym zadaniem jest gaszenie pragnienia i utrzymywanie prawidłowego poziomu nawodnienia. Dzięki temu stanowi bezpieczny wybór do codziennego stosowania.
Woda mineralna
Woda ta nie tylko nawadnia, ale także wspiera organizm. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 31 marca 2011 r. jest to woda podziemna. Pierwotnie czysta pod względem chemicznym i mikrobiologicznym. Wyróżnia się obecnością istotnych ilości rozpuszczonych składników mineralnych. To właśnie ich zawartość sprawia, że woda mineralna może korzystnie wpływać na zdrowie i stanowi wartościowy element codziennej diety.
Przeczytaj także: Gdzie kupić wodę destylowaną?
Aby woda mogła być uznana za mineralną, musi zawierać co najmniej 500 mg rozpuszczonych minerałów na litr. Wody o mineralizacji od 500 do 1500 mg/l określa się jako średniozmineralizowane. Natomiast te powyżej 1500 mg/l jako wysokozmineralizowane.
Woda stołowa
Nie jest darem natury, lecz efektem procesu technologicznego. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia powstaje przez dodanie określonych składników mineralnych do wody źródlanej lub oczyszczonej wody przeznaczonej do spożycia. Może wyglądać podobnie do naturalnej wody mineralnej. Jednak jej skład nie wynika z warunków geologicznych, ale z decyzji producenta. Oznacza to, że nie posiada udokumentowanych właściwości prozdrowotnych.
Woda lecznicza
Woda lecznicza nie jest przeznaczona do codziennego spożycia. W Polsce nie zalicza się jej do wód butelkowanych. Traktowana jest jako surowiec leczniczy. Wykorzystywana jest głównie w uzdrowiskach. Charakteryzuje się wysokim stężeniem składników mineralnych. Zawiera między innymi siarczany, chlorki, jodki, żelazo oraz wodorowęglany. Tak bogaty skład sprawia, że wykazuje działanie farmakologiczne i fizjologiczne. Wpływa korzystnie na funkcjonowanie wielu układów organizmu. Oddziałuje na układ pokarmowy, wspomaga pracę nerek i pęcherza moczowego, reguluje działanie układu nerwowego, a także poprawia krążenie. W praktyce klinicznej stosuje się ją w formie kuracji pitnych, kąpieli leczniczych oraz inhalacji. Każda z metod musi być dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Ze względu na silne działanie, stosowanie wody leczniczej wymaga szczególnej ostrożności. Niektóre jej typy są przeciwwskazane u osób z nadciśnieniem, niewydolnością nerek czy zaburzeniami elektrolitowymi.
Właściwości i zastosowanie wód leczniczych
Wody lecznicze znajdują zastosowanie w terapii wielu schorzeń. Pacjentom z zaburzeniami trawienia zaleca się stosowanie wód wodorowęglanowo-siarczanowych. Wspierają one wydzielanie żółci i soku trzustkowego, co ułatwia trawienie tłuszczów i odciąża układ pokarmowy. Regularne picie takich wód pomaga łagodzić objawy, takie jak uczucie pełności, wzdęcia czy niestrawność.
Przeczytaj także: Inwestycje w Jakość Wody w Proszówkach
Kamica nerkowa to częsta choroba układu moczowego, która ma tendencję do nawrotów. W profilaktyce bardzo pomocne mogą być wody mineralne o działaniu diuretycznym, zwłaszcza wody szczawowe oraz wapniowo-magnezowe. Picie takich wód zwiększa ilość wydalanego moczu. Co z kolei sprzyja wypłukiwaniu drobnych złogów i zmniejsza ryzyko tworzenia nowych kamieni. Dodatkowo zawartość wapnia i magnezu wspiera gospodarkę mineralną oraz oczyszczanie układu moczowego.
W profilaktyce osteopenii i osteoporozy liczy się nie tylko dobrze zbilansowana dieta. Wybór odpowiedniej wody też ma znaczenie. Wody wysokowapniowe zawierające ponad 150 mg Ca/l są więc dobrym źródłem wapnia w codziennym jadłospisie. Są polecane osobom starszym, kobietom po menopauzie oraz pacjentom, którzy mają mało wapnia w diecie.
U pacjentów z zespołem metabolicznym i nadciśnieniem szczególnie poleca się wody niskosodowe poniżej 20 mg Na⁺/l. Picie takich wód zmniejsza podaż sodu w diecie. Wspiera kontrolę ciśnienia tętniczego. Ponadto korzystnie wpływa na pracę układu sercowo-naczyniowego.
Wody siarczanowo-magnezowe od lat stosuje się jako naturalne wsparcie w trawieniu. Najczęściej poleca się je przy przewlekłych zaparciach. Dzięki wysokiej zawartości magnezu i siarczanów pobudzają perystaltykę jelit. Wspierają trawienie i ułatwiają wypróżnianie.
Ostrożność w stosowaniu wód leczniczych
Wody lecznicze zyskują w ostatnich latach coraz większą popularność. Kuszą bogactwem minerałów i obietnicą wsparcia zdrowia. Ze względu na bardzo wysoką mineralizację bliżej im do środka terapeutycznego niż do codziennego napoju. Ich stosowanie wymaga ostrożności i fachowej wiedzy.
Przeczytaj także: Woda mineralna Józef: Zalety
U osób z niewydolnością serca lub przewlekłą chorobą nerek regularne picie takich wód grozi przewodnieniem i zaburzeniami elektrolitowymi. Podobne ryzyko dotyczy pacjentów z nadciśnieniem czy marskością wątroby. Wody bogate w sód nasilają wówczas zatrzymywanie płynów i utrudniają kontrolę choroby.
Organizm nie zawsze dobrze reaguje na nadmiar minerałów. Wody o bardzo wysokiej mineralizacji powinny być spożywane wyłącznie okresowo i najlepiej pod kontrolą dietetyka. Warto też pamiętać o interakcjach - przykładowo wody magnezowe mogą wzmacniać działanie środków przeczyszczających.
Najczęściej po wody lecznicze sięgają jednak seniorzy, którzy poznali je podczas pobytów w uzdrowiskach. To właśnie w tej grupie ryzyko powikłań jest największe - ze względu na wiek, choroby współistniejące i wielolekowość. Seniorki z osteoporozą często wybierają wody wysokowapniowe, które wspierają mineralizację kości. Z kolei osoby aktywne fizycznie chętnie sięgają po wody magnezowe. Mogą one wspomagać regenerację mięśni i równowagę elektrolitową.
Dlatego woda lecznicza nie powinna być traktowana jak zwykły napój. To produkt wymagający indywidualnego podejścia i świadomego wyboru. To dietetyk kliniczny wskazuje drogę: tłumaczy, co kryje się za etykietą, obala mity i sprawdza, jak organizm reaguje na wodę. Dzięki temu pacjent może sięgać po wody lecznicze świadomie. Wody lecznicze to nie zwykłe napoje, ale wody o bardzo wysokiej mineralizacji, które rzeczywiście oddziałują na organizm. Ich stosowanie wymaga wiedzy, indywidualnego podejścia i ostrożności. Dietetyk kliniczny może włączyć je do terapii żywieniowej, ale tylko wtedy, gdy uwzględni skład mineralny, mechanizm działania i możliwe przeciwwskazania. Tylko w takich warunkach woda lecznicza staje się sprzymierzeńcem zdrowia pacjenta.
Nowe definicje wód mineralnych
Nowe rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie naturalnych wód mineralnych, wód źródlanych i wód stołowych z 31 marca 2011 r. zamyka pewien już historyczny okres w dziedzinie naturalnych wód mineralnych i wód źródlanych, w którym inaczej niż dotychczas kwalifikowano wody wydobywane spod ziemi. Przez okres ostatnich kilkunastu miesięcy obowiązywały dwie niespójne definicje naturalnej wody mineralnej, jedna zapisana w ustawie z dnia 8 stycznia 2010 r. Teraz już nie będzie tego dualizmu, bo obowiązuje tylko jedna definicja zapisana w ustawie z 2010 r., która oparta jest o przepisy Unii Europejskiej. Definiuje ona odmiennie ten rodzaj wody niż dotychczasowe definicje, jakie funkcjonowały przez wiele dziesięcioleci w naszym kraju.
Do tej pory za naturalne wody mineralne uważano takie, które, wydobywane spod ziemi, były pierwotnie czyste i posiadające bogactwo ważnych dla zdrowia człowieka składników mineralnych. Przeznaczone były one do picia w celach dietetycznych, odżywczych i profilaktyczno-zdrowotnych, a woda źródlana była nazywana naturalną wodą źródlaną. Najbardziej jasno sformułowano to w jednym z poprzednich rozporządzeń ministra zdrowia, w którym czytamy, że: naturalna woda mineralna to woda podziemna, pierwotnie czysta, posiadająca właściwości odżywcze lub dietetyczne, zawierająca powyżej 1000 mg/dcm3 rozpuszczonych składników mineralnych (…) lub zawierająca w określonym stężeniu jeden ze składników mających znaczenie fizjologiczne (wapń, magnez, sód, żelazo, chlorki, siarczany, wodorowęglany).
W ubiegłym roku, w celu przystosowywania naszych krajowych przepisów do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej, zmieniono ustawową definicję naturalnych wód mineralnych w oparciu o dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/54/WE z dnia 18 czerwca 2009 r. w sprawie wydobywania i wprowadzania do obrotu naturalnych wód mineralnych. W nowej definicji wprowadzonej do ustawy z dnia 8 stycznia 2010 r. Definicja ta mówi teraz, że naturalna woda mineralna to: woda podziemna wydobywana jednym lub kilkoma otworami naturalnymi lub wierconymi, różniąca się od wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi pierwotną czystością pod względem chemicznym i mikrobiologicznym oraz charakterystycznym stabilnym składem mineralnym, a w określonych przypadkach także właściwościami mającymi znaczenie fizjologiczne, powodującymi korzystne oddziaływanie na zdrowie ludzi.
Zmiana ta, która ma zasadnicze znaczenie w nowych przepisach, oznacza, że teraz każda woda podziemna spełniająca określone warunki pierwotnej czystości i rozlewana do butelek może być nazwana „naturalną wodą mineralną”, ale tylko niektóre z nich mogą mieć korzystne oddziaływanie na zdrowie ludzi. Zależeć to będzie przede wszystkim od zawartości i ilości w wodzie poszczególnych składników mineralnych mających znaczenie fizjologiczne. W praktyce oznacza to, że w dużej części wód, które mogą się nazywać „naturalnymi wodami mineralnymi”, nie będzie składników mineralnych. Ściślej mówiąc, mogą być w nich tylko w bardzo małych, śladowych ilościach, niemających znaczenia fizjologicznego.
Ponieważ zmiany te mają bardzo duże znaczenie dla zdrowia publicznego, powinny być odpowiednio wyjaśnione i naświetlone tak, by były zrozumiałe dla konsumentów, gdyż przy dużym niedoborze składników mineralnych w naszym pożywieniu, to właśnie naturalne wody mineralne z odpowiednią ilością biopierwiastków mogą stanowić uzupełnienie naszej diety w te bardzo potrzebne dla organizmu składniki. Do tej pory w tym celu konsumenci wybierali wody z określeniem „mineralna”, bo wyraz ten sugerował wodę z odpowiednią zawartością składników mineralnych.
Będąc w Unii Europejskiej, zobowiązani jesteśmy do dostosowania naszych przepisów do unijnych standardów, które są niejednokrotnie odmienne niż te, do jakich jesteśmy przyzwyczajeni w naszym kraju. Ta odmienność w stosunku do naturalnych wód mineralnych wynika z tego, że w krajach Europy Zachodniej od dawna używano pojęcia „woda mineralna” do określenia wód wydobywanych spod ziemi, czyli, jak to określano we Francji, z pokładów „hydromineralnych”. Nie uwzględniano przy tym stopnia mineralizacji wody, lecz zwracano uwagę na jej pierwotną czystość wynikającą z odizolowania przez nieprzepuszczalne warstwy geologiczne od warunków zewnętrznych. Nazwa ta wiąże się też ze słowem minere, które w wielu językach zachodnich oznacza czynności związane z kopaniem. A więc według tego jest to woda wykopana z ziemi.
Natomiast w krajach Europy Środkowej nazwa wody mineralnej oparta była na ustaleniach Międzynarodowego Kongresu Balneologicznego, jaki odbył się w Nauheim w Niemczech w 1911 r. Postanowiono na nim, że za wodę mineralną uważać się będzie wodę wydobywaną spod ziemi zawierającą w jednym litrze co najmniej 1000 mg rozpuszczonych składników mineralnych. W Polsce nazewnictwo to przyjęło się jeszcze przed wojną, wypierając stosowaną wcześniej nazwę „wody kruszcowe”, ale wprowadzono je oficjalnie w 1954 r. na I Ogólnopolskim Zjeździe Balneologicznym w Inowrocławiu. Wody niskozmineralizowane o zawartości składników stałych w granicach od 500 - 1000 mg/l nazwano akratopegami - zamiennie wodami zwykłymi; wody o mineralizacji poniżej 500 mg/l „wodami słodkimi”, a te poniżej 200 mg/l nawet „wodami ultrasłodkimi”.
Przyjmując do wiadomości dokonane zmiany w tej materii, konsument powinien poznać zasady, jakimi należy kierować się przy wyborze wody dla swoich potrzeb. Jednak taki podział nie mówi wiele o charakterze wody wynikającym z zawartości poszczególnych składników mineralnych, które mogą mieć znaczenie dla zdrowia. Pozwala on jedynie na ogólną orientację konsumenta, z jakiej półki wybierać wodę do picia. Najbardziej wartościowe dla zdrowia z tego powodu są wody wysokozmineralizowane o ogólnej mineralizacji ponad 1500 mg/l, które mogą wzbogacać naszą dietę o znaczące ilości poszczególnych składników mineralnych, a więc o co najmniej 15 proc. Wody takie na etykiecie mogą mieć napis: „zawiera magnez”, „zawiera wodorowęglany” itp. Natomiast wody średniozmineralizowane o ogólnej mineralizacji od 500-1500 mg/l i zawartości poszczególnych składników mineralnych w ilości co najmniej 10 proc. Wody niskozmineralizowane i bardzoniskozmineralizowane o mineralizacji poniżej 500 mg/l nie posiadają niestety takiej zawartości poszczególnych składników mineralnych, które kwalifikowałyby je do grupy wód mających znaczenie fizjologiczne, powodujące korzystne oddziaływanie na zdrowie ludzi. Ze względu jednak na swoją pierwotną czystość są doskonałym środkiem spożywczym mogącymi służyć do przyrządzania posiłków, zwłaszcza dla niemowląt, przyrządzania soków do picia i napojów, parzenia kawy, herbaty i ziół itp. Są one alternatywą dla, często niestety nie najlepszej jakości, wód wodociągowych. Aby móc racjonalnie korzystać z możliwości zdrowotnych, jakie dają naturalne wody mineralne, potrzebna jest więc teraz duża wiedza i świadomość konsumentów. W tej sytuacji niezmiernie ważną sprawą jest, aby konsumenci, mając do wyboru całą gamę wód zwanych teraz „naturalnymi wodami mineralnymi”, umieli wybrać takie, które mogą służyć ich zdrowiu.
Ranking wód mineralnych w Polsce
Sklepy oferują szeroki wybór bezkalorycznych napojów. Na szczególną uwagę zasługuje płyn, który na pewno spożywa każdy z nas, czyli woda. Jaką wodę wybrać? Czy woda mineralna będzie dobra? Czy woda w plastikowych butelkach jest zdrowa? Wody mineralne dostarczają wiele różnych składników mineralnych. Są to m.in. magnez, wapń, wodorowęglany, sód czy też potas. Najlepsza woda mineralna powinna nam dostarczać przede wszystkim sporych ilości wapnia i magnezu, gdyż to te składniki mineralne występują w wodach w największych ilościach. Dodatkowo mogą one być niedoborowe w przypadku niektórych diet. Najbardziej istotny będzie wapń na diecie roślinnej. Trudności w spełnieniu zapotrzebowania na ten pierwiastek występują z racji eliminacji nabiału z diety, który jest świetnym źródłem wapnia.
Poniżej przedstawiono ranking wód mineralnych dostępnych w Polsce, z uwzględnieniem zawartości magnezu i wapnia.
| Woda mineralna | Magnez (mg/l) | Wapń (mg/l) | Dodatkowe informacje |
|---|---|---|---|
| Muszynianka | 128,3 | 208 | Wysoka zawartość magnezu i wapnia |
| Muszyna Zdrój | 100 | 200 | Blisko ⅓ zapotrzebowania na magnez |
| Magnesia | 170 | - | Rekordowa zawartość magnezu |
| Nałęczowianka | Niskie ilości | Niskie ilości | Niska ilość sodu |
| Cisowianka | Mała ilość | Trochę większa | Umiarkowana zawartość minerałów |
Woda w plastikowych butelkach a zdrowie
Woda mineralna w plastikowych butelkach to kontrowersyjny temat, głównie za sprawą negatywnego działania na zdrowie bisfenolu A (BPA) [3.4]. W kwietniu 2023 Europejski urząd ds. Bezpieczeństwa żywności zmniejszył codzienne tolerowane dzienne spożycie tej substancji chemicznej aż o 20 000 razy - aktualnie jest to 0,2 nanograma [3]. Dla osób zdrowych wody mineralne w plastikowych butelkach nie będą szkodliwe, ale w przypadku występowania różnych chorób warto ograniczyć ich spożycie, aby zminimalizować spożycie BPA wraz z dietą. Z kolei zdecydowanie nie można wlewać wrzątku do plastikowej butelki. Dodanie wrzącej wody do plastikowych butelek może zwiększyć tempo przenikania Bisfenolu A nawet 55 razy [5]. Są to niewątpliwe minusy plastikowej butelki. W związku z tym, jeżeli obawiamy się na zbyt duże narażenie na BPA, warto postawić na wodę ze szkła, które nie będzie uwalniało szkodliwych substancji. Dodatkowo wybór wody z kranu również będzie rozsądnym wyborem z racji dużo niższych kosztów, oraz dostarczaniu dużych ilości wapnia czy też magnezu [6].
Woda z kranu
Niektórzy piją przegotowaną wodę, gdyż boją się o bezpieczeństwo wody z kranu. Nie ma to żadnego uzasadnienia, gdyż kranówka w Polsce jest jak najbardziej zdatna do picia. Dodatkowo przegotowanie wody powoduje jej zmiękczenie, przez co wytrącają się z niej korzystne dla zdrowia minerały takie jak magnez i wapń [7]. A gdzie w Polsce jest najlepsza woda z kranu? W Krakowie 1 litr wody z kranu dostarcza ok. 365 mg minerałów. Z kolei w Warszawie ok. 250 mg, a we Wrocławiu ponad 100 mg zależnie od ujęcia [6,7,8]. Mimo że nie są to tak duże wartości jak w przypadku najlepszych wód mineralnych, to jak najbardziej warto pić wodę z kranu.
tags: #woda #mineralna #skład #i #właściwości #dietetyczne
