Wilgotność względna i korytarze ekologiczne Żuław Wiślanych
- Szczegóły
Żuławy Wiślane, wraz z Mierzeją Wiślaną, stanowią unikalny obszar geograficzny o specyficznych warunkach klimatycznych i hydrologicznych. Obszar ten pełni istotną rolę jako korytarz ekologiczny, umożliwiając migrację roślin, zwierząt i grzybów.
Żuławy Wiślane - charakterystyka
Żuławy Wiślane należą do Pobrzeża Gdańskiego i obejmują deltę Wisły. Położone są pomiędzy Mierzeją Wiślaną na północy, Wzniesieniami Elbląskimi na wschodzie, Pojezierzem Kaszubskim i Iławskim na zachodzie i południu. Zajmują powierzchnię ponad 2000 km². Żuławy Wiślane są najmłodszą krainą geograficzną Polski, która tworzyła się przez kilka tysięcy lat w wyniku akumulacyjnej działalności Wisły przy jej ujściu.
Rzeźba Żuław Wiślanych ma kształt bardzo płaskiego stożka i jest obszarem generalnie równinnym o bardzo małych deniwelacjach. Występują tu depresje, czyli obszary położone poniżej poziomu morza, które zajmują 1/3 powierzchni tego terenu. Jedynym urozmaiceniem są wydmy, znajdujące się w pobliżu Mierzei Wiślanej. We wschodniej części znajduje się też jezioro deltowe - Drużno. Charakterystycznym elementem krajobrazu jest gęsta sieć wodna - naturalna i sztuczna, z ponad 3500 kanałami i 11000 rowami melioracyjnymi. Sama Wisła dzieli się na dwa ramiona: Nogat i Leniwkę.
Około 85% powierzchni Żuław Wiślanych tworzą żyzne mady, gleby zaliczane do I i II klasy bonitacyjnej. Wzdłuż rzek występują też piaszczyste bielice i gleby torfowe. Naturalną roślinnością są lasy łęgowe (olchy, topole), łąki łęgowe na terenach okresowo zalewanych oraz olsy, szuwary i torfowiska na terenach podmokłych. Na Żuławach Wiślanych występuje bogactwo ptaków. Jest to kraina typowo rolnicza, z dużymi miastami położonymi na jej obrzeżach - Gdańsk, Elbląg.
Klimat i wilgotność
Żuławy, w porównaniu z terenami sąsiednimi, są przez cały rok cieplejsze, mają większe nasłonecznienie oraz większą wilgotność względną, szczególnie wiosną. W związku z pochodzeniem Żuław, rozwinęły się na tym terenie specyficzne, bardzo żyzne gleby tzw. mady (darniowo-brunatne, próchnicze, glejowe) i gleby murszowe. W powiązaniu z dużą ilością cieków wodnych (rzek i kanałów) stwarza to znakomite warunki dla rozwoju rolnictwa.
Przeczytaj także: Poradnik: walka z wilgocią w mieszkaniu
Mierzeja Wiślana jako element korytarza ekologicznego
Mierzeja Wiślana sięga od Sopotu po Półwysep Sambia w Obwodzie Kaliningradzkim, jej długość wynosi 115 km, zaś ciągłość przerywają ujścia Wisły: pierwotne - czyli ujście Wisły Martwej, ujście Wisły Śmiałej i Przekop Wisły (Przewoźniak 1995). Mierzeja Wiślana utworzona została przez zespoły wydm nadmorskich, ukształtowanych przez procesy eoliczne. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki 1998), Mierzeja Wiślana jest mezoregionem należącym, wraz z przylegającym do niej od południa mezoregionem Żuław Wiślanych, do makroregionu Pobrzeża Gdańskiego.
W kontekście przestrzennym i funkcjonalnym korytarza ekologicznego, Mierzeja Wiślana jest analizowana w układzie przymierzejowego pasa Zatoki Gdańskiej, części przyzatokowej i przyzalewowej Mierzei, pasa Zalewu Wiślanego od strony Mierzei i przylegającego do Mierzei fragmentu obszaru Żuław Wiślanych. Ta fizjocenotyczna „nadjednostka” tworzy wzajemnie się dopełniający, dynamicznie kształtowany układ, służący realizacji potrzeb życiowych organizmów migrujących.
Mierzeja Wiślana stanowi tutaj rodzaj „migracyjnej osi” - wyznacza zarówno kierunek (w przybliżeniu wschód-zachód) i orientacyjną szerokość pasa migracji, mierzoną przemieszczaniem się, przebywaniem oraz czynnościami życiowymi migrantów, jak i stanowi element składowy dróg migracyjnych przebiegających na kierunku północ-południe i pokrewnych.
Mierzeja Wiślana wraz z przylegającym pasem wód Zatoki Gdańskiej i znaczącą częścią Zalewu Wiślanego, współtworzy korytarz ekologiczny „Wybrzeże Bałtyku”. Jest to jeden z największych istniejących w Polsce korytarzy migracyjnych ptaków, mający w odniesieniu do tej grupy rangę międzynarodową. Obszar ten leży na przebiegu transkontynentalnego, wschodnioatlantyckiego szlaku wędrówek ptaków i nietoperzy, łączącego lęgowiska w północnej Europie i w zachodniej Syberii z zimowiskami w południowej i zachodniej Europie oraz w północno-zachodniej Afryce.
Specyficzne umiejscowienie Mierzei Wiślanej w przestrzeni geograficznej, tj. graniczenie z Zatoką Gdańską i częściowo z Zalewem Wiślanym powoduje, że jej obszar stanowi prawie stukilometrowy pas orientacyjny dla ptaków i nietoperzy w czasie wiosennych (na wschód) i jesiennych (na zachód) przelotów. Mierzeję Wiślaną przecina, jak i znaczący jej pas zawiera, przebiegający z północy na południe korytarz ekologiczny „Dolina Wisły”, obejmujący dolinę rzeki i jej otoczenie.
Przeczytaj także: Wakacje w Bodrum
Ochrona przyrody i bariery migracyjne
Mierzeja Wiślana oraz Zalew Wiślany podlegają szczególnej ochronie poprzez objęcie części ich obszarów siecią ochrony przyrody Natura 2000. Mierzeja Wiślana, na całej swej długości, poprzecinana jest licznymi barierami - drogami migracji, zarówno naturalnymi, jak i pochodzenia antropogenicznego. Mają one charakter liniowy (rzeki, granica, cieśnina), jak i obszarowy (jednostki osadnicze, porty).
Przylądowa część Mierzei Wiślanej (od Sopotu do okolic Kątów Rybackich) istotnie różni się, z punktu widzenia zagadnień migracyjnych, od części przyzalewowej (od okolic Kątów Rybackich po Bałtijsk). Jest ona bardziej antropogenicznie przekształcona, „zasilana” nowymi gatunkami w różnorodny sposób, z istotną rolą, zwłaszcza w dyspersji wodnej i zawleczeniach, Portu Gdańskiego i Północnego oraz przyujściowych dróg wodnych Wisły (Martwa, Śmiała, Przekop). Lokalizacja przylądowej części Mierzei Wiślanej czyni ją ponadto bardziej otwartą na migracje gatunków z przylegających od strony zachodniej i południowo-zachodniej Pojezierzy (Kaszubskiego i Starogardzkiego), a także z południa, poprzez Żuławy Wiślane.
Przyzalewowy odcinek Mierzei Wiślanej jest zdecydowanie mniej antropogenicznie przekształcony. Ze względu na otoczenie z trzech stron wodami, stanowi on dla wielu gatunków „zaułek migracyjny”. Barierami i drogami migracji są tu obecnie Cieśnina Piławska wraz z Portem Bałtijsk oraz biegnąca „po osi” Mierzei droga wojewódzka nr 501.
Fauna i flora Żuław Wiślanych
Specyficzność warunków geomorfologicznych, hydrologicznych oraz szaty roślinnej nie pozostała bez wpływu na świat zwierząt tego obszaru. Prawie całkowity brak lasów przy jednoczesnej dużej liczbie różnego typu cieków wodnych, preferowały zwierzęta związane, w mniejszym lub większym stopniu, z wodą. Ptaki Żuław, a zwłaszcza okolic jeziora Druzno, są grupą zwierząt najlepiej opracowaną. Stwierdzono tu występowanie 207 gatunków, z czego 108 gniazduje (w przeszłości gniazdowało 165 gat.). Przez obszar Żuław Wiślanych przebiega jeden z ważniejszych szlaków migracyjnych ptaków przelotnych.
Fauna, zwłaszcza wodna i związana z terenami podmokłymi, znalazła na Żuławach Wiślanych doskonałe warunki bytowania. Intensyfikacja rolnictwa i związane z nią szerokie stosowanie nawozów sztucznych oraz środków ochrony roślin i herbicydów, doprowadziło do tego, że prawie wszystkie wody tego obszaru mają charakter pozaklasowy. Zanieczyszczenie wody sprzyja też rozwojowi grzybic skóry, co można stwierdzić u wielu odławianych tu ryb. Także często prowadzone prace melioracyjne mają wpływ na zanikanie niektórych gatunków. Osuszanie polderów spowodowało wycofanie się kulika wielkiego i bataliona, a renowacja wałów przeciwpowodziowych drastycznie zmniejszyła liczebność piżmaka.
Przeczytaj także: Poradnik pomiaru wilgotności
Względy gospodarcze spowodowały, że na terenie Żuław Wiślanych zlokalizowano tylko 5 rezerwatów (2 ornitologiczne - Zatoka Elbląska i Jezioro Drużno, 3 leśne - Parów Węgry, Mątowy i Las łęgowy nad Nogatem) i 3 obszary chronionego krajobrazu (Środkowożuławski, Ujścia Nogatu i Rzeki Nogat).
Wpływ kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną
Oddziaływanie projektowanego kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną będzie wieloaspektowe i będzie dotyczyć układu jednostek fizjograficznych, w którym populacje, subpopulacje i osobniki funkcjonują. Oddziaływanie to może wykraczać dość daleko terytorialnie. W zależności od rodzaju organizmów, warunków ogólnych oraz sytuacji przypadkowych, przecinający Mierzeję Wiślaną kanał żeglugowy będzie stanowił obiekt sprzyjający migracji (wrota migracyjne) bądź ją ograniczający (filtr lub bariera dyspersji), a dla niektórych grup organizmów będzie neutralny.
Bez względu na ewentualny wybór wariantu lokalizacji kanału, jego budowa doprowadzi do powstania wyspy ograniczonej wodami Zatoki Gdańskiej, Cieśniny Pilawskiej, Zalewu Wiślanego i kanału, dodatkowo przegrodzonej zabudową Krynicy Morskiej oraz „infrastrukturą” pasa granicznego Polski z Federacją Rosyjską. Będzie ona „względnie izolowana migracyjnie” dla wielu grup organizmów, co doprowadzi do sytuacji izolacji genetycznej sztucznie wyodrębnionych subpopulacji wielu gatunków, zwłaszcza zaś tych, których przystosowania i zdolności aktywnej i/lub biernej dyspersji są biologicznie i ekologicznie znikome oraz takich, dla których środowisko wodne stanowi skuteczną bądź trudną do przebycia barierę migracyjną.
W przypadku realizacji projektowanego skomunikowania wyspy ze stałym lądem (warianty Skowronki, Nowy Świat, Przebrno lub Piaski) przy pomocy mostu zwodzonego nad śluzą, zaistnieją dla niektórych grup teoretyczne możliwości aktywnego lub biernego zasilania „populacji wyspiarskich”.
Możliwa jest izolacja, w tym genetyczna, subpopulacji gatunków osiadłych, wąsko wymagających stenobiontów (np. rośliny torfowiskowe, część halobiontów), nielotnych lub słabo latających (np. wzrost antropopresji na subpopulacje wyspiarskie, związany m.in. z faktem obserwowanego spadku naturalnej odporności wielu z nich, wynikającym z wymuszonego spadku liczebności populacyjnej.
tags: #wilgotność #względna #Żuławy #Wiślane
