Ruta Zwyczajna: Uprawa, Wymagania i Zastosowanie
- Szczegóły
Ruta zwyczajna (Ruta graveolens) to niezwykle interesująca i łatwa w uprawie bylina o szerokim zastosowaniu. Jest rośliną bardzo popularną, występującą na praktycznie wszystkich kontynentach poza Antarktydą, ale spotyka się ją też w przyrodzie, bowiem ma tendencję do dziczenia.
W Polsce uprawia się ją od dawna w ogródkach wiejskich jako weselną roślinę obrzędową oraz na plantacjach zielarskich. Ma szerokie właściwości lecznicze, ozdobne, jadalne i miododajne - jest to roślina o szerokim wachlarzu zastosowań. Ruta zwyczajna to obecnie nieco zapomniane zioło o pięknych, żółtych kwiatach. Jest bardzo odporna na suszę. Ma ozdobne, duże, powcinane liście.
W dawnej Polsce ruta zwyczajna uważana była za symbol dziewictwa i czystości - pleciono z niej wianki dla panien młodych, które po nocy poślubnej były uroczyście palone. A jeśli któraś niewiasta nie wydała się za mąż? W starych porzekadłach funkcjonuje określenie „siać rutkę”, które oznacza ni mniej, ni więcej tylko staropanieństwo. Na szczęście, dziś ruta zwyczajna bywa wysiewana w ogrodach bez żadnych negatywnych skojarzeń społecznych, a z korzyścią dla krajobrazu.
Charakterystyka Ruty Zwyczajnej
Ruta jest byliną wieloletnią, zimozieloną, rodzajem podkrzewu, wydziela silny zapach i ma gorzki smak. Osiąga około 50 cm wysokości, tworząc zwarte kępy z drobnymi, pierzastosiecznymi liśćmi. Dorasta do niecałego metra wysokości i około 50 cm średnicy. Ma bardzo piękne, duże, pierzastosieczne liście, o metalicznozielonej barwie.
Jako roślina należąca do rodziny rutowatych charakteryzuje się wysoką, pojedynczą łodygą sięgającą nawet 1 m i drobnymi pierzastymi liśćmi, które z bliska wyglądają bardzo ciekawie, dzięki kształtowi odwróconego jaja. Łodyga dołem zdrewniała, pojedyncza, wzniesiona do ok 1m. Liście - sino-zielone pierzasto-sieczne. Kwiaty zebrane w wiechy, wyrastające w kątach górnych liści.
Przeczytaj także: Poradnik: walka z wilgocią w mieszkaniu
Roślina kwitnie długo, od czerwca do sierpnia. Od czerwca do sierpnia jej pędy pokrywają się drobnymi, żółtymi kwiatami zebranymi w baldachowate kwiatostany. W czerwcu na pędach ruty pojawia się to co najpiękniejsze- duże, baldachowate kwiaty, o intensywnie żółtej barwie. Po przekwitnięciu powstają torebki z dużą ilością nasion.
Bylina cechuje się dość ostrym zapachem, przez niektórych uznawanym za nieprzyjemny, i gorzkim posmakiem, ale przez ogrodników ceniona jest przede wszystkim za trwałość i krajobrazowy potencjał.
Wymagania Glebowe i Stanowisko
Ruta zwyczajna, choć wywodzi się ze strefy klimatu umiarkowanego ciepłego, dość dobrze czuje się także na północy Europy. Im wyższe temperatury, tym roślina ma bardziej krzewiasty pokrój i zdrewniałe łodygi, ale w polskich warunkach najważniejszym czynnikiem udanej uprawy jest pełne nasłonecznienie zagonu. Ruta najlepiej rośnie w pełnym słońcu lub w półcieniu. Preferuje stanowiska w pełnym słońcu, ale poradzi sobie także w lekkim ocienieniu. W cieniu jej pędy będą wyciągać się w górę, a kwitnienie będzie bardzo słabe.
Stanowisko w półcieniu co prawda nie zabije roślin, ale znacząco ograniczy ich kwitnienie. Gleba o lekko zasadowym odczynie, przepuszczalna, stanowisko słoneczne i osłonięte od wiatru. Jeśli chodzi o podłoże, to ruta nie jest przesadnie wymagająca. Dobrze radzi sobie w ciężkiej, nieurodzajnej glebie, ale także we żwirze.
Ogólnie kwitnieniu sprzyja dobry drenaż ziemi, więc w miarę możliwości warto uzupełnić stanowisko pod rutę zwyczajną piaskiem lub perlitem. Idealny odczyn gleby pod uprawę ruty zwyczajnej wynosi 6.5 do 8.5 pH. Lubi gleby przepuszczalne o dużej ilości wapnia- warto więc zastosować dolomit, aby wzbogacić podłoże w ten pierwiastek. Jeśli chodzi o zasobność ziemi w inne składniki pokarmowe, to ruta nie jest rośliną żarłoczną.
Przeczytaj także: Wakacje w Bodrum
Na cięższych, okresowo mocno wilgotnych glebach musimy zastosować dodatek żwiru, aby rozluźnić glebę i zapewnić lepszy odpływ wody. Preferuje glebę z dużą zawartością wapnia. Zalecany odczyn pH gleby to 6,6 - 7,2.
Sadzenie i Uprawa
Rutę zwyczajną z powodzeniem uprawia się z nasion, które powinny być jednak wykiełkowane w warunkach domowych - późną jesienią, zimą lub wczesną wiosną. Jeśli planujemy wysiew bezpośrednio na zagon, musimy się wstrzymać aż do drugiej połowy maja, kiedy minie ryzyko przymrozków.
Młode sadzonki ruty zwyczajnej pozyskujemy głownie na dwa sposoby - poprzez wysiew nasion na wiosnę oraz sadzonki łodygowe, ucinane latem. Kiełkowanie nie jest szybkie dlatego też warto zabieg ten przeprowadzać w pojemnikach, a dopiero po osiągnięciu odpowiedniej wielkości przesadzać na miejsce stałe. Nasiona umieszczamy w donicach lub na tacach do kiełkowania wypełnionych lekką ziemią zmieszaną z niewielką dawką kompostu.
Powinny one znaleźć się na powierzchni - maksymalnie 1 mm głęboko, gdyż do wykiełkowania potrzebują światła słonecznego. Podłoże powinno być wilgotne, a całość warto przykryć folią polietylenową i przetrzymywać w jasnym pomieszczeniu o ok. temperaturze 20 stopni C. Pierwsze roślinki pojawią się po upływie 1-3 tygodni. Gdy rozsada osiągnie kilka centymetrów, może być przemieszczona do oddzielnych doniczek balkonowych lub na zagon.
Między poszczególnymi roślinami należy zachować ok. 30 cm odległości - będą się one sukcesywnie rozrastać wszerz. Na słabych stanowiskach zwyczajnie kopiemy dołki, wkładamy do nich sadzonki na głębokość doniczki, zasypujemy i podlewamy. Sadźmy ją w rozstawie 50x50 cm. Dzięki takim odstępom będą mogły się swobodnie rozrastać. Zapewni im to również odpowiedni dostęp promieni słonecznych.
Przeczytaj także: Poradnik pomiaru wilgotności
Po przekwitnięciu kwiatostany ruty warto pościnać z dwóch ważnych względów - rozsiewa się ona sama i może zdominować zagon, a poza tym regularne cięcie pomaga nadać rucie bardziej krzaczastego pokroju. Ten zabieg warto powtarzać co roku! Głównym zabiegiem pielęgnacyjnym w uprawie ruty zwyczajnej jest jej przycinanie oraz przerzedzanie. Co roku na wiosnę skracamy pędy, aby wzmocnić jej wzrost.
Dodatkowo wyrywamy nadmiar roślin lub dzielimy je na mniejsze sadzonki i umieszczamy w odstępach około pół metra. W pierwszym roku nie mamy jeszcze okazji podziwiać kwitnienia, ale w kolejnych latach bez problemu powinno to nastąpić.
Uwaga! Wszelkie prace ogrodnicze wokół ruty zwyczajnej należy prowadzić w gumowych rękawiczkach i pełnej odzieży. Soki rośliny zawierają bowiem toksyny, które w kontakcie ze skórą pod wpływem promieniowania słonecznego powodują poważny stan zapalny przebiegający z dużymi pęcherzami, przypominającymi poparzenie.
Podlewanie i Nawożenie
Małe sadzonki ruty zwyczajnej potrzebują dość intensywnego podlewania aż do osiągnięcia pełnej wysokości i pierwszego zakwitu. Potem radzą sobie już dość dobrze bez dodatkowych zabiegów - nawet okresy suszy nie powinny zaszkodzić uprawie. Zazwyczaj nie jest też konieczne podlewanie ruty zwyczajnej, gdyż roślina ta bardzo dobrze radzi sobie na glebach suchych.
Ruta zwyczajna co do zasady lubi gleby ubogie, więc nie ma wielkiego sensu, aby podsypywać jej jakikolwiek nawóz. Jedynie rośliny uprawiane w doniczkach można od czasu do czasu wzbogacić klasycznym nawozem mineralnym. Wystarczy jej jedna dawka wieloskładnikowego nawozu mineralnego lub obornika granulowanego w sezonie. Nie jest zalecane nawożenie ruty zwyczajnej, gdyż na zbyt wzbogaconym podłożu roślina ta będzie wytwarzać dużo niezdrewniałych pędów, które zimą przemarzną.
Rozmnażanie Ruty Zwyczajnej
Rutę zwyczajną przede wszystkim rozmnaża się za pomocą nasion, które są w stanie bez problemów przezimować w glebie i późną wiosną zaskoczyć nas nowymi roślinami. Aby mieć proces rozszerzania uprawy pod kontrolą lepiej jest więc ścinać kwiaty tuż po przekwitnięciu, bądź poczekać aż na łodydze uformują się dojrzałe torebki nasienne.
Ostrożnie zebrane i rozłupane dadzą nam one doskonały materiał do dalszego wysiewu. Rutę zwyczajną rozmnaża się z nasion, które wysiewa się wiosną (w kwietniu) do inspektu lub na rozsadnik. Wschody pojawiają się po 2-3 tygodniach. Na miejsce stałe rozsadę wysadza się w końcu maja lub na początku czerwca w rozstawie 40x40cm.
Alternatywnie, rutę zwyczajną rozmnaża się za pomocą sadzonek pędowych - wystarczy uciąć ok. 10-centmetrowy koniec łodygi i zanurzyć go w wilgotnym piasku. W odpowiednio wysokiej temperaturze (ok. 20 stopni) pęd szybko się ukorzeni i będzie można go umieścić na zagonie. I w tym przypadku trzeba jednak pamiętać o zasadzie ostrożności, każącej zawsze używać rękawic ochronnych!
Rutę zwyczajną rozmnaża się przez wysiew nasion lub można zakupić w pełni uformowaną sadzonkę. Nasiona najlepiej wysiewać w kwietniu do skrzyń lub do rozsadnika na głębokość 1-1,5 cm. Zwykle kiełkują po 2-3 tygodniach od siewu. Na miejsce stałe sadzonki przenosi się, gdy wytworzą 4-6 liści właściwych.
Ochrona Ruty Zwyczajnej
Śródziemnomorski charakter ruty zwyczajnej sprawia, że wysianie jej do gleby w marcu lub kwietniu zazwyczaj kończy się całkowitą klęską. Tym niemniej, dojrzałe rośliny są już wysoce odporne na mróz i zasadniczo w polskich warunkach nie potrzebują żadnych środków ochrony. Jako bylina przystosowana do naszego klimatu, ruta zwyczajna jest mrozoodporna.
Czasami w czasie bardzo mroźnych zim niektóre rośliny mogą przemarzać, dlatego też warto przekryć je jeszcze przed spadnięciem pierwszego śniegu. Unikniemy w ten sposób nieprzyjemnych niespodzianek. Jeśli tego błędu unikniemy, będziemy się cieszyć rutą zwyczajną przez wiele lat.
Niektóre źródła polecają jednak, aby w okresie mroźnych bezśnieżnych zim pokryć ziemię między roślinami grubszą warstwą kory mulczującej. Pamiętajmy jedynie, że na zimę wskazane jest okrycie z jedliny, suchego torfu lub słomy, szczególnie jeśli stanowisko uprawy ruty zwyczajnej jest narażone na podmuchy mroźnego wiatru.
Jeśli chodzi o inne choroby, to ruta zwyczajna jest zaskakująco odporna i nie sprawia ogrodnikom większych problemów.
Ruta Zwyczajna w Ogrodzie
Ruta zwyczajna nie jest klasyczną ogrodową rośliną ozdobną i trudno ją sobie wyobrazić na eleganckiej nowoczesnej posesji. Posiada jednak swój unikalny urok, który doskonale pasuje do ogrodów utrzymanych w stylu nieformalnym, rustykalnym czy angielskim. Można ją zasadzić w głębi rabaty z innymi kwitnącymi gatunkami, np. szałwią.
Ponadto prezentuje się dobrze jako ograniczenie skraju zagonów, a nawet jako niski żywopłot odgradzający optycznie jedną część ogrodu od drugiej. Ze względu na intensywny zapach rutę zwyczajną sadzi się często również w pobliżu truskawek lub róż, gdyż ma ona zdolność do odstraszania niszczycielskich żuków. Nie lubią jej również psy oraz koty, co może być przydatne w przypadku problemów z niechcianymi odwiedzinami czworonogów.
Rutę zwyczajną można wykorzystać do urozmaicenia rabat. Nadaje im naturalistycznego wyglądu. Jest także niesztampową ozdobą balkonu i tarasu. Należy unikać sadzenia przy nawierzchniach i w miejscach potencjalnego kontaktu z człowiekiem (tzn. z gołą skórą). Roślina jest miododajna - przyciąga pszczoły. Pięknie wygląda posadzona na skalniakach oraz wzniesieniach. Będzie się ładnie komponować z roślinami o niebieskich i fioletowych kwiatach. Świetnie czuje się w towarzystwie lawendy i szałwii omszonej. Idealnym tłem dla niej będzie przegorzan i mikołajek płaskolistny.
Ziele ruty zwyczajnej przy zachowaniu wspomnianych wyżej obostrzeń można również ścinać na cele lecznicze, kulinarne, a także ozdobne - wysuszone w pozycji pionowej kwiaty stanowią uroczy dodatek do suchych bukietów.
Zastosowanie Ruty Zwyczajnej
Ruta zwyczajna zastosowanie znalazła w lecznictwie, kuchni i kosmetologii. Do gotowania stosujemy drobne gałązki, które należy umieszczać w potrawie jedynie na kilkanaście sekund, aby uniknąć gorzkiego smaku, ale nadać daniom przyjemnego aromatu porównywanego z ostrym serem. W kuchni niemieckiej ziele ruty dodaje się do ryb, serów i dziczyzny, we Włoszech zaś są dodatkiem do wina i koktajli, a także do octu ziołowego.
W Etiopii w podobny sposób przygotowuje się nawet kawę, a szefowie kuchni zwykle łączą rutę zwyczajną z mięsem, marynatami oraz jajkami. Rutę zwyczajną można pomieszać z takimi ziołami, jak: estragon, szałwia lekarska, lubczyk i majeranek, tworząc aromatyczną mieszankę ziół. Będzie ona świetnym dodatkiem do sałatek, sosów do mięsa i dań wegetariańskich.
Jako surowiec leczniczy ruta polecana jest przede wszystkim przy problemach nerwowo-mięśniowych oraz jako środek wywołujący menstruację. Należy jednak stosować ją z rozwagą, bowiem zbyt duże ilości są toksyczne, potencjalnie śmiertelne i poronne.
W dzisiejszych czasach ruta ma ograniczone zastosowanie. Toczą się badania nad jej właściwościami przeciwnowotworowymi. Jest wykorzystywana w zaburzeniach pracy układu trawiennego oraz jako środek moczopędny. Poprawia krążenie i uszczelnia naczynia krwionośne. Należy jednak pamiętać, że nie należy stosować ruty zwyczajnej na własną rękę i raczej skupić się na jej ogrodniczym zastosowaniu.
Surowcem zielarskim są liście oraz ziele ruty. Zbiera się je dwukrotnie na przełomie czerwca i lipca oraz pod koniec sierpnia, ścinając rośliny na wysokości 10-15 cm. Ziele wykazuje głównie działanie moczopędne, rozkurczowe i żółciopędne. Wspomaga również trawienie i poprawia pracę układu pokarmowego.
Ostrzeżenia i Środki Ostrożności
Mimo cennych właściwości leczniczych ruty zwyczajnej, należy pamiętać iż istnieją również liczne przeciwwskazania do stosowania ziela ruty. Dotykanie świeżego ziela ruty może u osób wrażliwych wywołać pęcherzowe zapalenie skóry. Dlatego zachowaj ostrożność, jeżeli zamierzasz zbierać ziele po raz pierwszy.
Ziele ruty zawiera furanokumaryny, które uwrażliwiają skórę na działanie słońca (fotouczulenie). Dlatego podczas kuracji rutą zwyczajną należy unikać słońca i promieniowania UV z innych źródeł. Kobietom nie zaleca się stosowania większych dawek wyciągów z ruty, gdyż może to spowodować nadmierne skurcze macicy i zbyt obfite krwawienie, a u kobiet w ciąży nawet poronienie. Dawniej zresztą ruta była wykorzystywana właśnie jako środek poronny.
Niestety, roślina posiada też ciemną stronę natury, gdyż zawarte w niej związki chemiczne mogą powodować fotouczulenia (zwiększać ryzyko poparzeń słonecznych) i pęcherzowe, przewlekłe zapalenie skóry. Na rutę w szczególności powinny uważać kobiety w ciąży (ryzyko poronień), alergicy i osoby o jasnej karnacji.
Podsumowanie
Ruta zwyczajna (Ruta graveolens) to roślina o bogatej historii i wszechstronnym zastosowaniu. Od wieków ceniona za swoje właściwości lecznicze, ozdobne i kulinarne, zasługuje na ponowne odkrycie w naszych ogrodach i kuchniach. Pamiętając o środkach ostrożności, możemy w pełni cieszyć się jej unikalnym charakterem i licznymi korzyściami.
tags: #ruta #zwyczajna #uprawa #wymagania
