Fontanny Rzymu: Woda Pitna i Dzieła Sztuki
- Szczegóły
Rzym, miasto o bogatej historii i kulturze, słynie z licznych fontann, które nie tylko zdobią place i ulice, ale również pełnią funkcję praktyczną, dostarczając wodę pitną mieszkańcom i turystom. Fontanny w Rzymie to arcydzieła sztuki, świadectwa historii i symbole miasta.
Fontana dell’Acqua Felice
Fontannę zwaną dell’Acqua Felice, a także del Mosè wybudowano z inicjatywy papieża Sykstusa V (1585-1590), z zamiarem doprowadzenia wody pitnej do dzielnic Rzymu wznoszących się na wzgórzach Wiminał i Kwirynał, a zwłaszcza do willi papieskiej, która wraz ze swym otoczeniem obejmowała oba wspomniane wzgórza (Mader 1978). Dla zrealizowana tego celu zasadną stała się reaktywacja tak zwanego Akweduktu Aleksandryjskiego, nazwanego tak od imienia cesarza Aleksandra Sewera i wybudowanego w 222 r., przy zużytkowaniu wody płynącej ze wzgórz Prati dell’Osteria i Pantanella, zlokalizowanych niedaleko Palestriny. 28 maja 1585 r., niezwłocznie po otrzymaniu godności papieskiej, Sykstus V wykupił od Marzio Colonna tereny, przez które przepływały wspominane wody, za sumę 25 000 skudów.
Projekt skierowania wody na właściwy teren powierzono Matteo Bortolani’emu z Città di Castello, jak go określono, „architektowi owego czasu, wykwalifikowanemu i wdrożonemu w podobne wyzwania” (esperto architetto di quel tempo ed in tali affari versato). Ten jednak dokonał błędnych kalkulacji kątów nachylenia przewodów wodnych, w wyniku czego woda nagminnie się przelewała. Do opracowania kolejnego projektu papież Sykstus V powołał architekta Giovanni’ego Fontana (1540-1614), brata bardziej znanego Domenico (1543-1607). Giovanni Fontana napisał w relacjach z pracy nad projektem, iż był „zmuszony do poszukiwania wód na wyższych poziomach, wykonując tysiące przekopów, spośród których przynajmniej 50 nie dostarczyło pożądanej ilości wody, w przeciwnym razie papież wydałby całą kwotę nadaremnie” (forzato a ricercar altre acque per quelli monti di maggior livello, facendo molte migliaia di tasti, sin tanto che in numero di 50 e più luoghi rinvenni la desiderata quantità d’acqua, altrimenti il detto Pontefice aveva buttato tutta la spesa), a chodziło o naprawdę ogromną sumę - 300 000 skudów (!).
W sierpniu 1586 r. Camilla Peretti przyniosła swemu bratu Augusto butelkę napełnioną wodą z nowo powstałych przewodów, która to woda, po przebadaniu przez specjalistów farmacji w zamku Świętego Anioła, okazać się miała - choć nie była to opinia wolna od pochlebstwa - wodą najwyższej jakości spośród wszystkich, jakie tryskały z ujęć na terenie Rzymu (sic!). W październiku 1586 r. fontanny w ogrodach należącej do rodziny Peretti Villi Montalto na Wiminale oraz Fontana dell’Acqua Felice wspólnie dostarczały wodę pitną na najwyższe wzgórze Rzymu, Kwirynał, a niebawem rozpoczęto prace nad budową Fontana di Montecavallo, umieszczonej pomiędzy posągami braci Kastora i Polluksa oraz nad budową fontanny Santa Susanna w bramie winnicy dei Ponziani, na terenie której dziś znajduje się Piazza San Bernardo.
Ozdobną obudowę Fontana dell’Acqua Felice rozpoczęto wznosić 15 czerwca 1587 r., a zaprojektował ją ten sam, wyżej wspomniany architekt Giovanni Fontana. Obudowa składa się z trzech wielkich ślepych arkad, oddzielonych od siebie czterema kolumnami jońskimi na postumentach, u stóp których cztery stylizowane posągi lwów tryskają z pysków wodą, spływającą do trzech basenów na planach prostokątów. Kolumny podtrzymują monumentalny architraw, na którym spoczywa attyka zwieńczona edikulą, z wpisanym w nią herbem papieskim, podtrzymywanym przez dwóch aniołów. Tę samą edikulę flankują po obu stronach obeliski. Trzy baseny ogrodzono balustradą z trawertynu, pochodzącą ze starszej budowli z lat pontyfikatu Piusa IV (1559-1565).
Przeczytaj także: Gdzie kupić wodę destylowaną?
W środkowej niszy obudowy Fontana dell’Acqua Felice przedstawiony został Mojżesz, wskazujący na wodę tryskającą cudownie ze skał - posąg dłuta Leonardo Sormani’ego (czynnego ok. 1550-1590), we współpracy z Prospero Antichi’m zwanym Bresciano († 1590), któremu przez długi czas przypisywano całą fontannę. Obecność Mojżesza uderzającego w skałę, z której wypływa woda, przez niektórych interpretowana jest jako aluzja do papieża Sykstusa V, który dzięki sile swej woli i uporu osiągnął zwycięstwo (Mader 1978). Wokół błędnego przypisania całej fontanny Prospero Antichi’emu powstała nawet legenda, jakoby rzeźbiarz, zawstydzony brzydotą statuy, popełnić miał samobójstwo. Oprócz przekłamania widocznego w obecności Tablic Dziesięciorga Przykazań, których Mojżesz, zgodnie z przekazem biblijnym, w chwili cudownego pozyskiwania wody ze skał jeszcze nie otrzymał, posąg, aczkolwiek nieznacznie inspirowany rzeźbami Michała Anioła, trąci z lekka sztywnością i rubasznością, do tego stopnia, że Rzymianie ochrzcili go mianem „rubasznego Mojżesza” i powstawały wokół niego prześmiewcze paszkwile.
Fontana di Trevi: Perła Rzymu
Trudno o większy symbol nowożytnego Rzymu niż klasycystyczno-barokowa Fontana di Trevi (wł. Fontana di Trevi). Szczególnemu odbiorowi fontanny sprzyja jej położenie. Wodotrysk zajmuje większą część niewielkiego i otoczonego przez wysokie fasady placu di Trevi (wł. Piazza di Trevi). Spacerując w stronę fontanny nie zobaczymy więc jej z oddali, a będziemy jedynie coraz lepiej słyszeć charakterystyczny szum wody.
Fontanna di Trevi zasilana jest wodą z akweduktu Aqua Virgo, którego pomysłodawcą był Marek Agrypa, zaufany przyjaciel cesarza Oktawiana Augusta. Akwedukt powstał w 19 roku p.n.e. i jego głównym celem było dostarczanie wody do kompleksu termalnego (wł. Terme di Agrippa) na terenie Pól Marsowych. Według popularnej legendy Rzymianom udało się odnaleźć źródło wody dzięki pomocy młodej dziewicy (stąd nazwa, Virgo po łacinie oznacza właśnie dziewicę), na część której nazwano nowy wodociąg.
Akwedukt wykorzystywany był także w czasach nowożytnych. Największa przebudowa i modernizacja odbyła się w trakcie pontyfikatu papieża Mikołaja V w XV wieku. Po zakończeniu modernizacji wodociągu na placu di Trevi wzniesiono pierwszą fontannę z wodą pitną, której autorem był Leon Battista Alberti. Pomysł budowy nowej monumentalnej fontanny, która miała zastąpić dzieło Albertiego, wyszedł w 1640 roku od wywodzącego się z rodu Barberinich papieża Urbana VIII. Był on znanym patronem i mecenasem sztuki, a jednym z jego ulubionych artystów był sam Gian Lorenzo Bernini, który przygotował projekt wodotrysku z prawdziwego zdarzenia.
W 1732 roku papież Klemens XIII ogłosił konkurs na projekt budowli, w którym wystartowali między innymi pochodzący z Florencji Alessandro Galilei oraz urodzony w Rzymie Nicola Salvi. Pracę rozpoczęto w 1732 roku i oficjalnie zakończono 22 maja 1762 roku (30 lat później). Nicola Salvi zmarł w 1751 roku i nie dożył zakończenia prac.
Przeczytaj także: Inwestycje w Jakość Wody w Proszówkach
Ten wysoki na niemal 27 metrów wodotrysk zajmuje obszar praktycznie całej ściany znajdującego się w tle Pałacu Poli. Monument powstał z trawertynu, czyli białej skały wapiennej wydobywanej w okolicy miasta Tivoli (kilkadziesiąt kilometrów od Rzymu). Głównym motywem fontanny jest morze, a całe dzieło przepełnione jest różnorodną symboliką oraz niezliczoną ilością nawiązań. Centralną część fontanny zajmuje postać Okeanosa, jednego z bogów wywodzących się z mitologii greckiej, który personifikował potęgę wszelakich wód: mórz, rzek, jezior i oceanów. Czasami można się spotkać także z twierdzeniem, że jest to Neptun. Za postać Okeanosa odpowiadał włoski rzeźbiarz Pietro Bracci, który prywatnie był bliskim przyjacielem Salviego. Okeanos przedstawiony jest w trakcie ujeżdżania rydwanu z muszli, który ciągną konie morskie przytrzymywane przez postacie trytonów (w mitologii pół ludzie, pół ryby, męska odmiana syren).
Po obu stronach Okeanosa umieszczono dwie wysokie statuy. Lewa symbolizuje Obfitość, a prawa Zdrowie. Nad statuami umieszczono dwie płaskorzeźby. Zaprezentowano na niej scenę, w której młoda dziewka pokazuje Rzymianom źródło wody. Kolejnymi elementami monumentu są cztery statuy umieszczone na szczytach filarów. Ich symbolika wskazuje na istotny wpływ wody na nasze życie.
Fontanna di Trevi znajduje się na niewielkim placu zlokalizowanym pomiędzy Pałacem Kwirynalskim (wł. Palazzo del Quirinale) a Panteonem. Zwiedzanie możliwe jest codziennie - w poniedziałki i piątki od 12:00 do 21:00 (późniejsze otwarcie z powodu czyszczenia fontanny z monet), a w pozostałe dni od 9:00 do 21:00. Oficjalnie ostatnie wejście ma być możliwe o 20:30, ale po godzinach otwarcia dostęp do zabytku ma być swobodny.
Jednym z najbardziej popularnych rzymskich zwyczajów jest wrzucanie monety do Fontanny di Trevi, co ma zagwarantować wrzucającym, że uda się im powrócić do Wiecznego Miasta. Żeby się to spełniło musimy zastosować się do instrukcji: stanąć do fontanny tyłem i przerzucić monetę prawą ręką przez lewę ramie. Zwyczaj ten stał się na tyle popularny, że każdego dnia w wodzie ląduje kilka tysięcy Euro! Każdego dnia w nocy monety są zbierane i przeznaczane na cele charytatywne.
Popularność wrzucania monet do Fontanny di Trevi związana jest prawdopodobnie z amerykańskim filmem "Trzy Monety w Fontannie (ang. Three Coins in the Fountain)" z 1954 roku. Zgodnie z teorią przedstawioną w filmie, do Fontanny di Trevi można wrzucić aż trzy monety. Pierwsza ma zagwarantować powrót do Rzymu, druga ma sprawić, że zakochamy się w Rzymianinie/Rzymiance, a trzecia zapewni nam ślub z tą osobą.
Przeczytaj także: Woda mineralna Józef: Zalety
Akwedukt Aqua Virgo i Vicus Caprarius
Akwedukt Aqua Virgo, Vicus Caprarius i „Miasto Wody” wszystkie trzy znadują się w pobliżu Fontanny Trevi. Akwedukt Aqua Vergine (zwany też Aqua Virgo) jest jedynym z jedenastu akweduktów Starożytnego Rzymu, który przetrwał do dzisiaj. Nieprzerwalnie też on funkcjonuje od momentu powstania. Kazał go zbudować Marek Agrypa, prawa ręka cesarza Augusta, w roku 19 przed Chrystusem. Akwedukt ten dostarcza wodę do wielu spektakularnych fontann barokowego Rzymu, wśród nich również do Fontanny Trevi.
Nazwę swoją, Aqua Virgo, czyli woda dziewicza, otrzymał on prawdopodobnie ze względu na niezwykłą czystość i świeżość swojej wody. Akwedukt Aqua Virgo miał swój początek w Agro Lucullano, przy VIII mili via Collatina. Kończył zaś on swój bieg na Campo Marzio, czyli na Polu Marsowym. Poprowadzony został głównie pod ziemią przez 20 km. Jeszcze dwie arkady akweduktu wykonane z trawertynu możemy zauważyć pod Palazzo Sciarra na via del Corso, czyli na starożytnej via Lata. Dalej przebiegał on pod dzisiejszym Piazza Sant’Ignazio. Akwedukt docierał w pobliże dzisiejszej Fontanny di Trevi.
Dzisiaj, kilka kroków od niej oprócz akweduktu, ponad 9 metrów pod powierzchnią ulicy wciąż kryje się skarb, o którym wiedzą nieliczni. Podczas prac remontowych kina w latach 1999-2001 pracownicy odkryli starożytny budynek mieszkalny. Wkrótce, już w roku 2004, miejsce to zostało udostępnione zwiedzającym. Tutaj w Vicus Caprarius najstarszą strukturą jest rzymska insula, czyli kamienica mieszkalna. Powstała ona tuż po pożarze z 64 roku. Budynki znalezione tutaj mieściły się przy via Salara Vetus, starożytnej rzymskiej ulicy.
Natomiast dzisiejszy fragment via Di San Vincenzo biegnącej od Fontannie di Trevi przez via dei Lucchesi aż do universita Gregoriana koresponduje ze starożytną uliczką Vicus Caprarius lub Capralicus. Nazwa uliczki prawdopodobnie odnosi się do aedicula Capraria, budynku, które istniał tutaj jeszcze na początku IV wieku naszej ery. Vicus Caprarius, jak wszystkie starożytne ulice Rzymu, wyłożony był blokami bazaltu.
Jedna część budynku przy Vicus Caprarius wznosi się na wysokość 9 metrów i doskonale się zachowała. Pierwotnie zaś prawdopodobnie ten budynek mieszkalny wznosił się na dwóch piętrach na wysokość 11 metrów. Struktura ta została później bardzo mocno przebudowana w czasach Hadriana w około 123 roku naszej ery. Dwa pomieszczenia stały się ogromnym zbiornik wodnym, cysterną, zwaną castellum aquae i mogła pomieścić 150 tysięcy litrów wody. Cysterna ta z pewnością służyła do zbierania, przechowywania i rozprowadzania wody z akweduktu Virgo. Ogromna pojemność zbiornika wskazuje raczej na użytkowanie publiczne wody, nie do celów prywatnych.
Dużo później natomiast, dopiero w IV wieku budynek mieszkalny do dzisiaj tu widoczny przekształcono w przepiękną rezydencję należącą do osoby z wyższej klasy. Najazdy barbarzyńców, głównie Wizygotów w 573 roku pod dowództwem Alaryka, nie zniszczyły doszczętnie zabudowań w tej części miasta. Przekształciły się one w XII i XIII wieku w domy o dosyć surowym charakterze. Vicus Caprarius często nazywamy „Miastem Wody” właśnie ze względu na to, że w tym miejscu. W II wieku naszej ery właśnie tutaj, w starożytnej kamienicy, powstał ogromny rezerwuar wodny. Rzymianie używali go prawdopodobnie do VI wieku, jeszcze nieco po tym, jak zniszczyli go Goci.
Miejsce to ukryte pod ziemią ukazuje charakterystyczną warstwową zabudowę Rzymu. Możemy tu podróżować w czasie i cofnąć się aż do powstania akweduktu Aqua Virgo w 19 roku przed Chrystusem. Następnie przenosimy się do okresu panowania cesarzy, budynku mieszkalnego i cysterny. Docieramy następnie do złupienia Rzymu przez Alaryka w V wieku naszej ery. Przeróżne budynki wzniesione tu jeden na drugim pokazują również jak się zmieniało ich przeznaczenie.
Inne Fontanny Rzymu
Fontana di Trevi to całe szczęście nie jedyna fontanna w mieście. Dla mniej bardziej urokliwym miejscem jest Piazza Navona. Centralne jego miejsce zajmuje Fontana dei Quattro Fiumi czyli Fontanna Czterech Rzek. Budowę według projektu Berniniego zakończono w 1651 roku sfinansowano z podatków nałożonych na chleb i inne artykuły pierwszej potrzeby. Kamienna kompozycja podtrzymuje obelisk pochodzący z Cyrku Maksencjusza na Via Appia.
To Fontana della Barcaccia, której głównym motywem jest barcaccia, czyli stara bezużyteczna łódź, zanurzona do połowy w płytkim basenie. Według legendy ma ona przypominać o powodzi z 1598 roku, która podobno przyniosła na plac małą rybacką łódkę dryfującą tu kilka dni. Ponoć wyglądało to tak uroczo, że postanowiono upamiętnić to zdarzenie właśnie w postaci fontanny.
Co prawda woda w fontannach jest niezdatna do picia, to istnieją w całym mieście tzw. "nasoni". Można je rozpoznać po prostym metalowym lub kamiennym kształcie i typowej zakrzywionej wylewce (jak "nos" - stąd nazwa nasone). W przeszłości fontanny służyły oczywiście także do mycia i prania - ale było to w czasach, gdy były one bardziej miejskim "wodociągiem" niż dziełem sztuki. Dziś fontanny są głównie zabytkiem kultury i historii - można więc opłukać ręce, ale nie można opłukać stóp ani wejść do nich w stroju kąpielowym!
Zasady i Przepisy
Warto pamiętać, że we włoskich fontannach nie wolno się kąpać. Policja w tej kwestii jest bezwzględna i nakłada grzywnę w wysokości 500 euro. Surowe zasady dotyczą wszystkich fontann, zwłaszcza Fontana di Trevi, Fontana dei Quattro Fiumi (Piazza Navona) lub Fontana della Barcaccia (Piazza di Spagna). Zakaz obowiązuje na przykład przy Fontannie Neptuna na Piazza della Signoria. Fontanny w centrum miasta, zwłaszcza na Piazza Castello, są ściśle chronione. Te same zasady obowiązują w innych miastach.
tags: #roma #woda #pitna #fontanny
