Przydomowa oczyszczalnia trzcinowa: zasada działania i korzyści

Szczegóły: Opublikowano: 06. December 2025

Oczyszczalnie ścieków to systemy urządzeń służących eliminacji zanieczyszczeń ze ścieków stanowiących zagrożenie dla ludzi, zwierząt oraz środowiska. Niezwykle istotna z punktu widzenia środowiska jest też sama technologia oczyszczania ścieków.

Pierwszymi oczyszczalniami przydomowymi, jakie zaczęto montować przy budynkach jednorodzinnych, były oczyszczalnie drenażowe (tzw. "drenażówki"), składające się z osadnika gnilnego i drenażu rozsączającego. Obecnie oczyszczalnie drenażowe powoli odchodzą do przeszłości i są zastępowane przez oczyszczalnie biologiczne - znacznie efektywniejsze i bardziej przyjazne środowisku. Istnieje jeszcze trzeci rodzaj oczyszczalni, tzw. oczyszczalnie hydrobotaniczne, czyli roślinne.

Rodzaje przydomowych oczyszczalni ścieków

Jak widać, oczyszczalnia przydomowa i jej schemat budowy mogą się różnić między sobą w zależności od wybranej technologii. Pewne elementy są jednak niezmienne, np. system oczyszczania ścieków i system odbioru oczyszczonych ścieków. Niezależnie od rodzaju przydomowych oczyszczalni, ścieki zawsze oczyszczane są w dwóch etapach - beztlenowym i tlenowym.

Oczyszczalnie drenażowe: Bazują na drenażu rozsączającym albo filtrze piaskowym lub żwirowym. Cieszą się dużą popularnością, ze względu na niską awaryjność i łatwą obsługę. Tego typu oczyszczalnie są najtańsze i najprostsze w montażu, ale wymagają przepuszczalnego gruntu, niskiego poziomu wód gruntowych i wykorzystania stosunkowo dużej powierzchni działki, która nie może być zabudowana, intensywnie użytkowana ani obsadzana roślinami o głębokim systemem korzeniowym.
Oczyszczalnie biologiczne: Są dostępne w trzech wersjach - z osadem czynnym, ze złożem biologicznym lub przy zastosowaniu obu technologii na raz. Oczyszczalnie biologiczne zajmują mało miejsca i można je zainstalować właściwie wszędzie, bez względu na poziom wód gruntowych lub rodzaj gruntu.
Oczyszczalnie hydrobotaniczne (roślinne): Z omawianych trzech technologii oczyszczania ścieków z gospodarstw domowych, oczyszczalnie hydrobotaniczne są zdecydowanie najrzadziej spotykane. Hydrofitowa (czyli roślinna) oczyszczalnia ścieków to gruntowo-korzeniowa metoda usuwania zanieczyszczeń ze ścieków bytowych, w której główną role odgrywają rośliny.

Oczyszczalnie hydrobotaniczne - zasada działania

Ten typ oczyszczalni do Polski na szerszą skalę trafił na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Oczyszczalnie hydrofitowe zbudowane są z osadnika gnilnego i filtra gruntowo-roślinnego. Przy pomocy specjalnego drenażu rozsączającego ścieki są równomiernie aplikowane do gruntu, który osadzony jest roślinnością.

Podstawową rośliną wykorzystywaną w tych oczyszczalniach jest trzcina pospolita. Oprócz niej sadzi się wierzbę krzewiastą (wiklinę), pałkę wodną lub sitowie.

Przeczytaj także: Przydomowe oczyszczalnie ścieków Zawiercie

Roślinne oczyszczalnie wykorzystują naturalne procesy przyrodnicze, które zachodzą w glebie dzięki obecnym w niej mikroorganizmom, naśladując ekosystem mokradeł. Poszczególne warstwy złożone z piasku, żwiru i urodzajnego gruntu wraz z roślinami są oddzielone od macierzystego gruntu specjalną folią.

Proces oczyszczania

Osadnik gnilny: Na początku znajduje osadnik gnilny, do którego trafiają ścieki bytowe z budynku. Oddzielenie tłuszczów i zanieczyszczeń pływających na powierzchni w postaci kożucha.
Filtr gruntowo-roślinny: Filtry są najczęściej zbudowane ze specjalnie dobranych składników mineralnych i organicznych. W metodzie "żwirowej" Brixa wykorzystuje się piasek i żwir o różnej granulacji. W metodzie "glebowej", czyli Kikutha, do wykonania filtra wykorzystuje się grunt o dużej zawartości cząstek ilastych, wymieszany z materiałem organicznym: kompostem, słomą, korą itd. Konkretny materiał dobiera firma projektująca oczyszczalnię.
Ekosystem filtra: Na filtrze powstaje lokalny ekosystem, w którym udział w oczyszczaniu ścieków biorą zarówno mikroorganizmy, jak i rośliny. Ich rozrastający się system korzeniowy stanowi środowisko bogate w bakterie tlenowe i beztlenowe. Zawarte w ściekach substancje organiczne są przez mikroorganizmy rozkładane na substancje proste, jak woda, dwutlenek węgla lub azot gazowy. Rośliny dostarczają tlen do rozkładu związków organicznych, a pobierają związki biogenne.
Drenaż rozsączający: Z jednej strony drenażem rozsączającym wpuszczamy ścieki do złoża, z drugiej strony je zbieramy. Ścieki są równomiernie, za pomocą perforowanych rur, rozprowadzane wzdłuż złoża na całej jego szerokości. Grubość warstwy filtracyjnej wynosi 60-70 cm. Teren, po którym mają płynąć ścieki, oraz obydwa dreny - rozprowadzający i zbierający - obsypuje się warstwą tłucznia lub grubego żwiru.

Zalety i wady oczyszczalni hydrobotanicznych

Oczyszczalnie gruntowo-korzeniowe mają wiele zalet. Dodatkową zaletą jest to, że system korzeniowy trzciny pobiera wodę z oczyszczanych ścieków, a jej system oddechowy ją odparowuje. Dzięki temu latem odpływ oczyszczonych ścieków do gruntu może się równać prawie zeru. Z drugiej jednak strony trzcina tworzy malownicze skupisko roślin, mile widziane niemal w każdym ogrodzie.

Za wadę tych oczyszczalni niektórzy uważają to, że należy pod nie przeznaczyć dość dużą powierzchnię terenu. Średnio wynosi ona od 5 do 7 m²/mieszkańca w zależności od metody oczyszczania). Innym ograniczeniem jest to, że zakładaną efektywność redukcji zanieczyszczeń oczyszczalnia osiąga dopiero po 2-3 latach.

Tabela: Porównanie oczyszczalni hydrobotanicznych z innymi typami

Cecha	Oczyszczalnia drenażowa	Oczyszczalnia biologiczna	Oczyszczalnia hydrobotaniczna
Koszt inwestycji	Najniższy	Średni	Średni do wysokiego
Powierzchnia	Duża	Mała	Średnia do dużej
Efektywność	Niska	Wysoka	Wysoka (po okresie rozruchu)
Zastosowanie	Przepuszczalne grunty	Uniwersalne	Wymaga odpowiedniego doboru roślin
Ekologia	Średnia	Wysoka	Bardzo wysoka

Budowa i eksploatacja

Wykop pod oczyszczalnię należy uszczelnić folią na całej powierzchni, łącznie z bokami, chyba że budujemy ją na gruncie nieprzepuszczalnym. Folię układa się do wysokości napełnienia filtra. Powinna być ułożona na wyrównanym podłożu piaszczystym. Oczyszczalnię można zbudować, jeżeli poziom wody gruntowej znajduje się co najmniej 1 m poniżej dna oczyszczalni. Odległość oczyszczalni od budynków mieszkalnych powinna być nie mniejsza niż 25 m. Oczyszczalnię najlepiej jest zbudować w miejscu nasłonecznionym i osłoniętym przed wiatrem.

Do obsługi złoża należy kontrola poziomu ścieków i ewentualne jego obniżanie zimą, w celu zapobiegania przemarzaniu ścieków na powierzchni. Trzciny się nie kosi. Po kilku latach ze słomy trzcinowej na powierzchni poletek tworzy się kilkudziesięciocentymetrowa warstwa ocieplająca, doskonale wspomagająca oczyszczanie ścieków.

Przeczytaj także: Oczyszczalnia oksydacyjna: zasady działania

Koszty i dofinansowanie

Budowa przydomowej oczyszczalni ścieków jest droższa niż instalacja szamba, ale początkowy koszt szybko się zwraca dzięki znacznemu obniżeniu kosztów eksploatacyjnych. Przydomowe oczyszczalnie ścieków, w przeciwieństwie do szamba, nie wymagają częstego wywożenia nieczystości. Choć koszt inwestycji jest większy niż w przypadku budowy szamba, to na takie ekologiczne rozwiązanie możesz uzyskać dofinansowanie ze środków gminnych lub unijnych.

Przeczytaj także: Jak ustawić napowietrzanie?

tags: #oczyszczalnia #przydomowa #trzcinowa #zasada #działania