Jakość Wody w Polsce: Aktualny Stan i Wyzwania
- Szczegóły
Woda odgrywa kluczową rolę w istnieniu życia na Ziemi, będąc niezbędną w codziennych czynnościach, procesach produkcyjnych, a także w rekreacji i transporcie. Niestety, Polska charakteryzuje się niewielkimi zasobami wodnymi, które są nierównomiernie rozłożone i zmienne w ciągu roku. Prowadzi to do okresowych nadmiarów lub niedoborów wody w rzekach.
Zgodnie z unijnymi regulacjami, wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane do ochrony wód powierzchniowych i podziemnych. Tzw. ramowa dyrektywa wodna zobowiązuje państwa członkowskie UE do osiągnięcia do 2015 roku (a w uzasadnionych przypadkach nawet do 2027 roku) dobrego stanu wód i ekosystemów od nich zależnych.
Ramowa dyrektywa wodna została transponowana do polskiego porządku prawnego ustawą Prawo wodne z 2001 r. (upw). Dyrektywa ta zakłada m.in. tworzenie planów gospodarowania wodami, które określają tzw. cele środowiskowe, zmierzające do osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych.
W 2021 roku, łączny odpływ wód powierzchniowych z terytorium Polski wraz z dopływami z zagranicy wyniósł 54,3 km3. W przeliczeniu na jednego mieszkańca, w 2021 roku Polska miała roczny zasób wód wynoszący 1,4 dekametra sześciennego (dam3), podczas gdy większość krajów europejskich miała ponad 5 dam3 wody na jednego mieszkańca.
Jak wynika z artykułu 16 pkt 12 ustawy o Prawie wodnym, przez dobry stan wód powierzchniowych rozumie się stan jednolitych części wód powierzchniowych charakteryzujący się dobrym stanem chemicznym wód powierzchniowych oraz co najmniej dobrym stanem ekologicznym lub co najmniej dobrym potencjałem ekologicznym.
Przeczytaj także: Różnice między czystą wodą a czystą wódką
Niestety, jakość wody w Polsce nie jest zadowalająca. Często występują w niej zanieczyszczenia i osady. Przeprowadzana przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska ocena ogólnego stanu jednolitych części wód powierzchniowych w latach 2016-2021 wykazała, że jedynie w 13 z 3685 badanych rzek (0,4%) stwierdzono dobry stan, natomiast 3487 rzek (94,6%) otrzymało złą ocenę stanu.
W październiku 2022 roku, aż dziewięć województw doświadczało niskiego poziomu wód podziemnych, co stanowiło stan ostrzegawczy. Takie zjawisko jest bezpośrednim wynikiem zmian klimatycznych, takich jak zmiana ilości i charakteru opadów, wzrost temperatury powietrza (zwiększający parowanie) oraz spadek opadów śniegu w okresie zimowym.
Woda to kluczowy zasób naturalny zarówno w formie powierzchniowej, jak i podziemnej. Te pierwsze dostarczają wodę potrzebną do gospodarki, natomiast wody podziemne stanowią źródło wody pitnej. Niestety, oba rodzaje zasobów stają się coraz bardziej ograniczone w Polsce.
Organy administracji publicznej odpowiedzialne za zapewnienie dobrego stanu wód w Polsce nie stanęły na wysokości zadania. W cyklu gospodarowania wodami 2016-2021 oceniono stan 3500 JCWP z 3685 JCWP rzecznych objętych monitoringiem, z czego stan zaledwie 13 JCWP (0,4%) oceniono jako dobry, 3487 JCWP (94,6%) jako zły, a w przypadku 185 JCWP (5%) dokonanie oceny nie było możliwe z różnych przyczyn, np. braku wody.
Główną przyczyną takiego stanu rzeczy były elementy fizykochemiczne (51%) i biologiczne (45%). Stan chemiczny prawie wszystkich JCWP rzecznych był zły. Sytuacja wyglądała znacznie lepiej, jeśli chodzi o wody podziemne. W cyklu gospodarowania wodami 2016-2021 dwukrotnie (w 2016 r. i 2019 r.) oceniono stan wód podziemnych, w podziale na 172 jednolitych części wód podziemnych (JCWPd). W dobrym stanie w 2016 r. znajdowało się 150 JCWPd, natomiast w 2019 r.
Przeczytaj także: Czysta Woda: Regulamin konkursu
W ocenie NIK skontrolowane podmioty nierzetelnie planowały działania na rzecz utrzymania dobrego stanu wód lub jego poprawy, w tym osiągnięcia celów środowiskowych dla wód. Obowiązująca od 1 stycznia 2018 r. ustawa Prawo wodne znacznie zmieniła m.in. zakres kompetencji organów odpowiedzialnych za gospodarowanie wodami, wynikających z aPWŚK.
Monitorowanie postępów realizacji działań na rzecz zapewnienia dobrego stanu wód i jego poprawy nie było poprzedzone dogłębną, bieżącą analizą. Niekompletne były sprawozdania przygotowywane przez podmioty ustawowo zobowiązane do ich sporządzania (czyli Wody Polskie oraz wójtów i burmistrzów). Minister jednak nie był świadomy braków w tych sprawozdaniach, ponieważ ich nie weryfikował.
Monitoring wód zagrożonych niespełnieniem określonych dla nich celów środowiskowych nie zawsze był zaplanowany i przeprowadzony w pełni rzetelnie i prawidłowo. W latach 2019-2022 Główny Inspektor nie zapewnił odpowiedniej organizacji Centralnego Laboratorium Badawczego GIOŚ.
Zgodnie z art. 12b ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. z 2024 r. poz. 757, z późn. zm.), Główny Inspektor Sanitarny, w ramach sprawowanego nadzoru nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, co 3 lata publikuje sprawozdanie z badań jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, obejmujące okres kolejnych 3 lat kalendarzowych.
Sprawozdanie jest wymogiem dyrektywy Rady 98/83/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (art. Kwestię bezpieczeństwa zdrowotnego wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi reguluje ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. poz. 2294), które jest zgodne z dyrektywą Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
Przeczytaj także: Filtracja wody ze zeolitem
Jakość wody przeznaczonej do spożycia powinna odpowiadać wymaganiom określonym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Woda jest w pełni bezpieczna dla zdrowia, jeśli spełnia wymagania określone w ww.
Sprawozdanie o jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi zawiera zagregowaną informację dotyczącą podstawowych danych o wodociągach (produkcja wody, liczba osób zaopatrywanych), liczbie i wykazie badanych parametrów jakości wody i ich przekroczeniach wyszczególnionych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej jako nieodpowiadające wymaganiom w druku statystycznym MZ-46 sprawozdanie z działalności higieny komunalnej za dany rok.
W cyklu sprawozdawczym 2020-2022 obserwuje się, iż liczba „dużych” wodociągów stale wzrasta. Tendencja ta jest utrzymana w odniesieniu do bieżącego i poprzedniego cyklu sprawozdawczego (lata 2011-2022). Wodociągi raportowane, tj. produkujące średnio 1000 m3 wody na dobę lub umożliwiające zaopatrzenie w wodę ponad 5000 osób, zaopatrują około 70,1 % społeczeństwa Polski.
Dane o jakości wody przeznaczonej do spożycia dostępne są również na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Sanitarnego w corocznych publikacjach dotyczących stanu sanitarnego kraju. W rozdziale Jakość wody przeznaczonej do spożycia, zawarte są dane statystyczne dotyczące m.in.
Podstawy Prawne i Regulacje
Wymagania w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia (7.12.2017r. Dz.U. R.P, Warszawa, dnia 11.12.2017 r. Poz.2294). Woda powinna odpowiadać wymaganiom pod względem m.in.
- Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia
- Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady Europy (UE) 2020/2184 z dnia 16 grudnia 2020 r.
Oba akty prawne określają wymagania dotyczące jakości wody pod względem bakteriologicznym, fizykochemicznym i organoleptycznym. Dotyczą one zarówno zimnej jak i ciepłej.
Punkty monitoringu jakości wody ustalane są przez przedsiębiorstwo wodociągowe w porozumieniu z właściwym państwowym powiatowym lub państwowym granicznym inspektorem sanitarnym. Wybierane są w taki sposób, by ich rozmieszczenie na terenie danego miasta lub gminy było reprezentatywne dla całego obszaru zaopatrzenia.
Firmy wodociągowe odpowiadają za jakość wody w sieci. Na postawie wyników badań wykonywanych zgodnie z harmonogramem w ramach monitoringu właściwy dla danego obszaru państwowy powiatowy lub państwowy graniczny inspektorat sanitarny wydaje także okresowe oceny jakości wody.
Przeprowadzanych w zależności od częstotliwości przeprowadzanych badań ocena wykonywana jest nie rzadziej niż raz pół roku lub nie rzadziej niż raz na rok.
W ustawodawstwie obok parametrów dotyczących jakości wody, określona jest również minimalna częstotliwość pobierania próbek do badania wody. W oparciu o wyniki ocenę ryzyka oraz ocenę bezpieczeństwa zdrowotnego konsumentów przeprowadzanych przez przedsiębiorstwa wodociągowe, po akceptacji właściwego państwowego powiatowego lub państwowego granicznego inspektora sanitarnego parametrów podlegających monitoringowi może zostać rozszerzony lub zmniejszony. To samo tyczy się minimalnej częstotliwości pobierania próbek do badania jakości wody - może ona zostać zwiększona lub zmniejszona.
Dyrektywa Rady 98/83/WE dotycząca jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi jest fundamentalnym dokumentem prawnym, który ustala standardy jakości wody w Unii Europejskiej. W Polsce dyrektywa ta została zaimplementowana, aby zapewnić, że woda pitna jest bezpieczna dla konsumentów.
Wszystkie przedsiębiorstwa zajmujące się dostawą wody są zobowiązane do regularnego monitorowania i raportowania jakości wody. Implementacja dyrektywy wymaga również, aby wszelkie przekroczenia dopuszczalnych norm były natychmiast zgłaszane właściwym organom, co pozwala na szybkie podjęcie działań naprawczych.
Nowelizacja Prawa wodnego z 2017 roku wprowadziła kompleksowe zmiany w systemie gospodarowania wodami w Polsce. Ustawa kładzie szczególny nacisk na zrównoważone zarządzanie zasobami wodnymi, łącząc aspekty ekonomiczne z wymogami ochrony środowiska. Dokument określa m.in. zasady ochrony wód przed zanieczyszczeniami, standardy jakościowe dla różnych typów wód oraz procedury postępowania w sytuacjach kryzysowych.
Parametry Jakości Wody
Parametry i wartości parametryczne jakim powinna odpowiadać ciepła woda przeznaczona do spożycia przez ludzi są tożsame z parametrami i wartościami określonymi dla zimnej wody.
Parametry fizyczne wody, takie jak barwa, zapach, mętność i temperatura, są pierwszymi cechami, które możemy zauważyć. Barwa i mętność wody powinny być zgodne z określonymi standardami, aby nie wskazywały na obecność zanieczyszczeń. Zapach z kolei może wskazywać na obecność substancji organicznych lub chemicznych.
Temperatura wody pitnej wpływa na jej smak. Zimna woda orzeźwia, przyśpiesza tętno. Ciepła woda może sprzyjać rozwijaniu się w niej drobnoustrojów i bakterii. Temperatura ma również wpływ na napowietrzenie wody. Działa ona na stężenie tlenu w wodzie. Im wyższa temperatura tym mniejsza rozpuszczalność tlenu w cieczy.
Zmianę barwę wody mogą powodować związki organiczne, związki żelaza, magnezu, manganu. Barwa ma wpływ na "apetyczność" wody, na to czy jest ona pożądana przez konsumenta.
Parametry chemiczne wody, takie jak pH, twardość, zawartość żelaza i manganu, mają ogromne znaczenie dla naszego zdrowia oraz dla instalacji domowych. pH wody powinno utrzymywać się w zakresie 6,5-9,5, aby uniknąć korozji rur i zagwarantować, że woda jest przyjazna dla konsumentów. Twardość wody wpływa na jej smak oraz na działanie detergentów.
Wysokie pH powodują rozpuszczalne sole obecne w tej wodzie. Woda o wysokim pH kwalifikuje się do wód alkalicznych, które mają pozytywny wpływ na nasze zdrowie. Pozwalają utrzymać prawidłowy bilans kwasowo-zasadowy, regulują gospodarkę pokarmową organizmu i wspomagają funkcjonowanie układu mięśniowego.
Twardość wody zależy głównie od obecności jonów wapnia i magnezu. Woda miękka nie zawiera tylu korzystnych dla zdrowia pierwiastków co woda twarda dlatego powinno się pić wodę lekko twardą. Twarda woda pitna dzięki zawartości żelaza, magnezu i wapnia korzystnie działa szczególnie na nasz układ krążenia. Natomiast woda miękka jest lepsza podczas kąpieli, jest dużo łagodniejsza dla naszej skóry niż woda twarda.
Wody ze zwiększoną ilością chlorków mają przeważnie słony smak zatem raczej nie są pożądane przez konsumenta do picia. Chlorki w wodzie mogą znaleźć się z różnych przyczyn takich jak pokłady soli, zanieczyszczenia, odpadki pochodzenia zwierzęcego.
Zanieczyszczenia w wodzie to nie tylko chlorki. Dlatego tak ważna jest odpowiednia filtracja wody pitnej. W tym celu można stosować filtry odwróconej osmozy. Często ich wadą jest konieczność skomplikowanego montażu, ale można też zastosować filtr wody niewymagający montażu. Filtr SRT Hydro to nowoczesne rozwiązanie, które łączy zaawansowaną technologię filtracji z wygodą codziennego użytkowania. Dlaczego warto wybrać ten system, jeśli zależy Ci na najlepszej wodzie pitnej? Jest to filtr odwróconej osmozy, który nie wymaga montażu, a dodatkowo dzięki zastosowaniu membranego filtra wody nowej generacji zapewnia wysoką skuteczność oczyszczania i odzyskiwanie części minerałów z wody.
System Nadzoru nad Jakością Wody
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) odgrywa kluczową rolę w monitorowaniu i kontroli jakości wody w Polsce. Jest odpowiedzialny za koordynację działań związanych z ochroną środowiska, w tym z zarządzaniem zasobami wodnymi. GIOŚ przeprowadza regularne badania jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz monitoruje stan rzek, jezior i zbiorników wodnych.
Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej (RZGW) są odpowiedzialne za realizację polityki wodnej na poziomie regionalnym. Ich zadaniem jest nie tylko zarządzanie zasobami wodnymi, ale także planowanie i realizacja inwestycji wodnych. RZGW pracują nad ochroną przed powodziami, suszami oraz zapewnieniem właściwej jakości wody dla lokalnych społeczności. Organizują i nadzorują prace związane z rekultywacją wód oraz dbają o ochronę ekosystemów wodnych.
Inspektoraty Ochrony Środowiska (IOŚ) pełnią funkcję organów nadzorczych, które kontrolują przestrzeganie przepisów dotyczących ochrony środowiska, w tym jakości wody. Ich zadaniem jest przeprowadzanie inspekcji oraz egzekwowanie prawa w razie wykrycia nieprawidłowości. IOŚ monitorują zgodność działalności przedsiębiorstw wodociągowych z obowiązującymi normami oraz prowadzą postępowania wyjaśniające w przypadku ich naruszenia.
Organy samorządowe, w tym gminy, odgrywają ważną rolę w zarządzaniu jakością wody na swoim terenie. Odpowiadają one za zapewnienie mieszkańcom odpowiednich dostaw wody pitnej oraz jej jakość. Gminy są odpowiedzialne za kontrolowanie pracy lokalnych przedsiębiorstw wodociągowych oraz za podejmowanie działań w razie stwierdzenia problemów z jakością wody.
Kary za Naruszenia Prawa Wodnego
Brak pozwolenia wodnoprawnego jest poważnym naruszeniem przepisów prawa wodnego i może skutkować surowymi karami. Pozwolenie wodnoprawne jest wymagane dla wielu działań związanych z gospodarowaniem wodą, takich jak budowa urządzeń wodnych czy korzystanie z zasobów wodnych w sposób znaczący.
Naruszenia przepisów dotyczących rekultywacji terenów wodnych oraz prawa wodnego są traktowane bardzo poważnie, ponieważ mogą prowadzić do degradacji środowiska naturalnego. Zaniedbania takie jak niedopełnienie obowiązków związanych z rekultywacją mogą skutkować znacznymi karami pieniężnymi oraz nakazami wykonania odpowiednich prac naprawczych.
Wyzwania i Perspektywy Poprawy Jakości Wody
Jak wykazuje raport przygotowany przez SodaStream, Polska ma jedne z najmniejszych zasobów odnawialnej wody pitnej na mieszkańca w Europie. Te zasoby ulegają sezonowym zmianom i różnią się pod względem regionalnym, jednak szacuje się, że na każdego mieszkańca przypadają około 1600 m3 wody rocznie. Granicą "stresu wodnego" jest 1700 m3 na osobę.
Wraz z rozwojem miast oraz przemysłu do polskich wód zaczęło trafiać coraz więcej zanieczyszczeń. Co więcej, problem złej jakości wody - z racji postępujących zmian klimatu - będzie tylko narastać. Woda stanowi podstawę funkcjonowania ekosystemów w Polsce i całej gospodarki kraju. To także źródło poważnych niepokojów społecznych.
Okazuje się, że to już nie miasta oraz przemysł stanowią największy problem polskich wód. Poprawa tym obszarze to pochodna licznych inwestycji w infrastrukturę ochrony środowiska oraz poważnych zmian prawnych. Niestety dużo gorzej jest na terenach wiejskich. Zaledwie nieco ponad 44% mieszkańców wsi oczyszcza ścieki. Problem stanowią tu nie tylko nawozy, ale także nieszczelne przydomowe szamba.
Niezwykle poważnym zagrożeniem staje się ponadto postępująca eutrofizacja, za którą idzie tworzenie się pustyni tlenowych, w których zamiera życie. Poważny problem stanowi także silnie rozwijająca się turystyka, wpływająca na zagospodarowanie wybrzeża oraz terenów nad jeziorami.
Rolnictwo wpływa z kolei zarówno na ilość, jak i jakość wody dostępnej w Polsce. Aż 50% biogenów spływających do morza oraz jezior, pochodzi z właśnie z tego sektora gospodarki. Jednocześnie, jak pokazują prognozy, w najbliższych latach produkcja rolna będzie stale rosnąć, co wynika zarówno ze wzrostu liczby ludności, jak i wzrostu spożycia mięsa.
Na stosunki wodne w Polsce silnie oddziałuje również przemysł wydobywczy. Odkrywkowe kopalnie węgla brunatnego w Bełchatowie, Koninie i Turowie utworzyły ogromne leje depresyjne, które przyczyniają się do obniżenia lustra wody gruntowej.
Zalecanym kierunkiem strategicznym jest renaturyzacja, która może przynieść istotne korzyści w wymiarze jakościowym oraz ilościowym. To najlepszy, a jednocześnie prosty i tani sposób poprawy jakości wód powierzchniowych w Polsce. Niezwykle istotna jest też edukacja oraz inwestycje w zakresie rozbudowy infrastruktury odbioru zanieczyszczeń.
Tabela: Przykładowe Parametry Jakości Wody i Ich Dopuszczalne Wartości
| Parametr | Wartość Dopuszczalna | Uwagi |
|---|---|---|
| pH | 6.5 - 9.5 | Zakres optymalny dla uniknięcia korozji |
| Żelazo (Fe) | Poniżej określonej normy | Nadmiar może powodować osady |
| Mangan (Mn) | Poniżej określonej normy | Nadmiar może powodować nieprzyjemny smak |
| Mętność | Zgodna z normami | Wskaźnik czystości wody |
tags: #jakość #wody #w #Polsce
