GIS Ostrzeżenia dotyczące jakości wody pitnej

Szczegóły: Opublikowano: 06. December 2025

Celem kompendium dotyczącego jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, jest przybliżenie zagadnień z zakresu bezpieczeństwa zdrowotnego wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

Polskie wersje językowe norm zostały opracowane i opublikowane na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego przez Polski Komitet Normalizacyjny w związku z trwającymi pracami legislacyjnymi nad projektem rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, mającym m. in. na celu wdrożenie dyrektywy Komisji (UE) 2015/1787 z dnia 6 października 2015 r. zmieniającej załączniki II oraz III do dyrektywy Rady 98/83/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. Urz. UE L 260 z 07.10.2015, str. 1.

Dotychczasowe opracowania dotyczące aspektów związanych z jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, wydane przez Główny Inspektorat Sanitarny, zostały przekazane w grudniu 2017 r. do organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz w maju 2018 r., za pośrednictwem organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, do gmin.

Zapewnienie konsumentom wody przeznaczonej do spożycia w odpowiedniej ilości i odpowiedniej jakości jest jednym z podstawowych zadań państwa realizowanym na szczeblu administracji samorządowej (zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym zaopatrzenie w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi, należy do zadań własnych gminy) oraz administracji rządowej (przygotowanie norm prawnych, sprawowanie nadzoru).

Obowiązki gminy w powyższym zakresie wynikają zarówno z ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, jak i ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. Kwestie dotyczące bezpieczeństwa zdrowotnego wody zostały uregulowane w prawodawstwie wspólnotowym, w związku z zasadą swobodnego przepływu osób, towarów, świadczenia usług i implementowane do prawa polskiego m.in. przepisami rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r.

Przeczytaj także: Jakość wody pitnej - Polska

Niniejsza publikacja jest, w głównej mierze, dedykowana wodociągom prowadzącym zbiorowe zaopatrzenie w wodę, których w Polsce jest około 8 700*, w tym ponad 90% z nich stanowią małe wodociągi (dysponujące zróżnicowanymi zasobami kadrowymi) - produkujące do 1000 m3 wody na dobę.

Jak wynika z Informacji dotychczas przedstawianych przez Najwyższą Izbę Kontroli** działania podejmowane przez podmioty dostarczające wodę w ramach zbiorowego zaopatrzenia nie były wystarczające, aby zagwarantować mieszkańcom nieprzerwane dostawy wody w dostatecznej ilości, pod wystarczającym ciśnieniem oraz o odpowiedniej jakości.

Sinice i jakość wody

Sinice (cyjanobakterie) taksonomicznie należą do bakterii i zaliczane są do najstarszych organizmów występujących na Ziemi. Większość sinic wykazuje dużą zdolność przystosowania się do warunków środowiska. Mogą osiedlać się w najbardziej niegościnnych ekosystemach. Występują w glebie, na skałach, na korze drzew, na lodowcach, a nawet w gorących źródłach, gdzie temperatura może dochodzić do 90°C. Występują zarówno w wodach słonych jak i śródlądowych, unosząc się swobodnie w toni wodnej pośród innych grup fitoplanktonu lub tworząc maty bentosowe na dnie zbiorników. Mogą wykorzystywać szerokie spektrum światła, są odporne na złe warunki tlenowe, tolerują wysokie wartości pH.

Gdy zagęszczenie sinic w wodzie nie jest zbyt duże, są one - obok innych grup organizmów - ważnym składnikiem ekosystemów wód naturalnych. Cyjanobakterie mogą być jednokomórkowe (np. Synechococcus), kolonijne (np. Microcystis, Woronichinia) lub wielokomórkowe w postaci trychomów i nici (np. Aphanizomenon, Nodularia).

Szczególną uwagę poświęca się cyjanobakteriom, które produkują związki toksyczne. W Morzu Bałtyckim toksyczne zakwity tworzy gatunek Nodularia spumigena, chociaż w przybrzeżnych wodach odnotowuje się również liczne występowanie typowo słodkowodnych gatunków zwłaszcza z rodzaju Dolichospermum jak i Microcystis. Nie stwierdzono, by szczepy Apahnizomenon flosaque występujące w Bałtyku produkowały toksyny, w przeciwieństwie do szczepów słodkowodnych.

Przeczytaj także: Gdzie kupić wodę destylowaną?

Zakwity wody

Zakwitem wody nazywamy zmianę zabarwienia wody spowodowaną masowym namnażaniem się glonów. Gdy zakwit sinicowy rozwija się i trwa, wpływa on niekorzystnie na wygląd, jakość i użyteczność zbiornika wodnego.

Zabarwienie kożuchów sinicowych jest różne: niebiesko-zielone, szaro-zielone, zielonkawo-brązowe oraz niekiedy czerwono-brązowe. Zależy to od gatunków tworzących kożuch, intensywności światła i wieku zakwitu. Wiele gatunków może wydzielać zapachy zatęchłe, ziemiste, lub trawiaste. Podczas bezwietrznej pogody niektóre sinice mogą unosić się ku powierzchni wody i tworzyć tam kożuchy. Wyglądają wówczas jak rozlana farba, galaretka lub płatki pływające po powierzchni wody.

Kożuchy sinicowe mogą szybko tworzyć się podczas bezwietrznych dni, jednak tak samo szybko mogą zniknąć, gdy nagle zerwie się wiatr i wzrośnie falowanie. Nie należy mylić sinic z makroglonami, które mogą unosić się przy powierzchni wody w strefie brzegowej jezior czy Morza Bałtyckiego.

Sezonowość masowych zakwitów cyjanobakterii jest naturalnym zjawiskiem występującym w przyrodzie, któremu towarzyszy zmętnienie wody i jej zabarwienie. Przewidywanie występowania zakwitów wody jest bardzo trudne, gdyż istotne znaczenie mają tu zmienne warunki pogodowe, takie jak nasłonecznienie, wiatr czy deszcz.

Dlatego nie da się przewidzieć, kiedy się pojawi i jak długo będzie utrzymywał się zakwit w danym zbiorniku wodnym. Z reguły w miejscach osłoniętych od wiatru, zatoczkach, gdzie jest mniejsze falowanie i mieszanie wód, zakwit może utrzymywać się znacznie dłużej niż na otwartej przestrzeni.

Przeczytaj także: Inwestycje w Jakość Wody w Proszówkach

Z drugiej strony, powszechnie wiadomo, gdyż wskazują na to liczne zdjęcia satelitarne - masowe pojawianie się toksycznej sinicy Nodularia spumigena obserwowane jest w centralnej części Morza Bałtyckiego. U wybrzeży Zatoki Gdańskiej masowy zakwit może być odnotowywany tylko na części plaż, a jest to związane z kierunkiem i siłą wiatru, który może przesuwać powierzchniowy zakwit nawet w ciągu kilku godzin.

Niezależnie od tego czy zakwity są spowodowane sinicami produkującymi związki szkodliwe czy nie, masowy ich rozwój jest zjawiskiem niekorzystnym. Wrażenie "zakwitów wody" mogą dawać też duże ilości pyłków drzew - zwłaszcza sosny, które wiosną mogą być przenoszone przez wiatr nawet na duże odległości i opadać na powierzchnię wody. Przez wiatr i falowanie wody pyłek może być przenoszony w przybrzeżną strefę jeziora, powodując wyraźne żółte zabarwienie wody.

Toksyny sinicowe

Niektóre sinice tworzące zakwity w wodach słodkich, słonawych i morskich są zdolne produkować toksyny. Przyczyna tego zjawiska nie jest w pełni poznana. Toksyny te spowodowały w wielu krajach śmierć zwierząt dzikich i domowych, w tym trzody chlewnej, owiec, psów oraz śnięcie ryb. U ludzi odnotowano występowanie wysypki w przypadku kontaktu skóry z wodą i zachorowania po przypadkowym połknięciu wody ( np. podczas pływania). Zagrożenie stanowi również wdychanie aerozoli, zawierających toksyny sinicowe.

Zakwity sinicowe, a także kożuchy sinic, nie zawsze są toksyczne. Dolegliwości te mogą wystąpić bezpośrednio lub kilka dni po kąpieli w wodzie, gdzie był toksyczny zakwit sinic. Od dłuższego czasu nie odnotowano przypadków śmiertelnych wśród ludzi, jednakże w kilku sytuacjach zachorowania były bardzo poważne.

Spośród hepatotoksyn, związków działających toksycznie na komórki wątroby, wyróżniamy mikrocystyny oraz nodularyny. Niewielkie dawki hepatotoksyn w wodzie pitnej wywołują u ludzi przejściowe zaburzenia żołądkowe, jelitowe, wątrobowe, wysypkę, gorączkę, wymioty, biegunkę, ostre uszkodzenie wątroby, przyspieszają rozwój guzów nowotworowych.

Istnieje duże prawdopodobieństwo, że systematyczne przyjmowanie niewielkich dawek toksyn prowadzi do chronicznych zaburzeń funkcjonowania układu pokarmowego i wątroby. Przy silnym zatruciu mogą wystąpić wewnętrzne krwotoki, niewydolność wątroby, co może prowadzić do śmierci organizmu. Hepatotoksyny są substancjami stabilnymi w wysokiej temperaturze, zatem gotowanie wody nie powoduje ich rozpadu. Bardzo wolno ulegają dekompozycji w wodzie.

Neurotoksyny sinicowe odpowiedzialne są za zaburzenia funkcjonowania układu nerwowo-mięśniowego. W krótkim czasie po zatruciu występują objawy w postaci drżenia mięśni, zachwiania równowagi oraz dolegliwości brzuszne.

Dermatotoksyny, do których zalicza się debromoaplysiatoksynę lyngbyatoksynę oraz aplysiatoksynę syntetyzowane przez sinice z rodzaju Lyngbya, Schizothrix i Oscillatoria, są przyczyną chorób skórnych.

W trakcie gdy sinice aktywnie się rozmnażają, cyjanotoksyny pozostają głównie w ich komórkach. Tempo usuwania poszczególnych cyjanotoksyn ze środowiska wodnego zależy od ich struktury chemicznej, stężenia, parametrów fizyko-chemicznych wody (np.

Bezpieczeństwo żywności - rola GIS i innych instytucji

Główny Inspektorat Sanitarny wydał pilne ostrzeżenie dotyczące znanych produktów spożywczych, które można znaleźć w niemal każdym domu. Wykryto w nich potencjalnie niebezpieczne zanieczyszczenia. Sprawa jest poważna, a partie towaru są natychmiast wycofywane z obrotu.

Kto w Polsce dba o to, by żywność trafiająca na nasze stoły była bezpieczna? Na pierwszej linii frontu stoi oczywiście Główny Inspektorat Sanitarny, czyli popularny Sanepid. Jego rola jest kluczowa, ale nie jest on osamotniony w tej misji. Bezpieczeństwo żywności to złożony system naczyń połączonych, w którym GIS ściśle współpracuje z wieloma innymi organami.

Kluczowe wsparcie zapewnia Inspekcja Handlowa (IH), która kontroluje jakość produktów już na półkach sklepowych. Jej inspektorzy weryfikują przede wszystkim zgodność oznakowania z przepisami unijnymi (np. rozporządzeniem 1169/2011), sprawdzając czytelność składu, obecność informacji o alergenach, a także pilnują terminów przydatności do spożycia i warunków przechowywania w sklepie, na przykład temperatury w lodówkach.

Z kolei Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) skupia się na odcinku "od pola do stołu".

Jednak skąd te instytucje czerpią wiedzę o zagrożeniach, które pojawiają się nagle i często pochodzą z zagranicy? Tutaj do gry wkracza kluczowy mechanizm, czyli System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach, znany szerzej jako RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed). To ogólnoeuropejska sieć błyskawicznej wymiany informacji, działająca 24 godziny na dobę.

Gdy w jednym kraju Unii Europejskiej, na przykład we Francji, wykryta zostanie partia sera z groźną bakterią Listeria monocytogenes, która trafiła również na rynek polski i czeski, krajowy punkt kontaktowy RASFF natychmiast otrzymuje stosowne powiadomienie. System rozróżnia trzy typy powiadomień: alertowe (gdy zagrożenie jest poważne i produkt jest już na rynku), informacyjne (gdy ryzyko nie wymaga natychmiastowej reakcji) oraz powiadomienia o odrzuceniu na granicy.

Dzięki temu GIS może bezzwłocznie podjąć działania, namierzyć dystrybutorów i zarządzić wycofanie produktu, zanim ten trafi do większej liczby konsumentów. Główny Inspektorat Sanitarny to nie tylko organ reagujący na nagłe kryzysy, jak obecność ciał obcych w żywności. Jego podstawowe zadania, określone w Ustawie o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, są znacznie szersze i obejmują proaktywny nadzór nad całą "drogą" żywności, od warunków higienicznych w zakładach produkcyjnych, przez kontrolę transportu i magazynowania, aż po sprzedaż detaliczną.

Inspektorzy GIS regularnie pobierają próbki żywności i wody pitnej do badań laboratoryjnych, poszukując zarówno zanieczyszczeń mikrobiologicznych (jak Salmonella czy pałeczki E. coli), jak i chemicznych (np. pozostałości pestycydów, metali ciężkich czy niedozwolonych dodatków).

GIS odgrywa też kluczową rolę w monitorowaniu ognisk zatruć pokarmowych, prowadząc dochodzenia epidemiologiczne, oraz w edukowaniu społeczeństwa w zakresie zdrowego żywienia.

Ostrzeżenie GIS dotyczące produktów Knorr

Ostatnie ostrzeżenie dotyczy segmentu produktów wysoko przetworzonych, które często goszczą w naszych kuchniach, gdy brakuje czasu na gotowanie od podstaw. Mowa o gotowych mieszankach przyprawowych i sosach w proszku, tzw. fiksach. Ich popularność wynika z wygody, powtarzalności smaku i długiego terminu przydatności do spożycia.

Dietetycy od lat zwracają jednak uwagę, że ich regularne spożywanie może nieść negatywne konsekwencje dla zdrowia. Produkty te często są nośnikiem nadmiernej ilości soli, nierzadko jedna porcja przygotowana zgodnie z przepisem pokrywa znaczną część dziennego limitu 5 gramów rekomendowanego przez WHO, podczas gdy statystyczny Polak i tak spożywa jej niemal dwukrotnie więcej. To prosta droga do rozwoju nadciśnienia i chorób serca.

W składzie często znajdziemy też cukier (dodawany dla zbilansowania smaku w produktach wytrawnych), wzmacniacze smaku (jak kontrowersyjny glutaminian sodu) oraz tłuszcze utwardzone, będące źródłem szkodliwych kwasów tłuszczowych trans. Choć konsumenci są coraz bardziej świadomi i wymuszają na producentach trend "czystej etykiety" (clean label), czyli upraszczania składów, wygoda nadal ma swoją cenę zdrowotną.

Tym razem jednak problem nie dotyczy składu odżywczego, a fizycznego zanieczyszczenia, które stanowi bezpośrednie i nagłe zagrożenie dla zdrowia konsumentów.

Najnowszy komunikat Głównego Inspektoratu Sanitarnego dotyczy bardzo popularnych produktów marki Knorr, należącej do globalnego giganta rynku spożywczego, firmy Unilever. Chodzi konkretnie o długą listę produktów typu "Fiks":

Zupa borowikowa o nr partii 528008C93, 528108C93 z datą przydatności do spożycia Data przydatności do spożycia;
Zupa biały barszcz o nr partii 528314C93 31.01.2027;
Zapiefix szynka o nr partii 527902C93, 528002C93 z datą 31.01.2027;
Zapiefix o nr partii 527922C93 z datą przydatności 30.04.2027;
Fix 4 sery spaghetti o nr partii 527822C93, 527922C93 z datą przydatności 30.04.2027;
Fix chrupiący kurczak czosnek o nr partii 527902C93 z datą przydatności 30.04.2027;
Żelatyna 6 X 800g o nr partii 528320C93 z datą przydatności 31.10.2028;
Zupa krem z kurek 6x1kg o nr partii 528220C93 z datą przydatności 31.01.2027;
Zupa żurek 6x 1.4kg o nr partii 528016C93 z datą przydatności 03.10.2026;
Delikat przyprawa uniwersalna 1x3kg o nr partii 528117C93 z datą przydatności 30.04.2027.

Ostrzeżenie publiczne GIS jest w tym przypadku niezwykle poważne. Powodem alarmu jest realna możliwość obecności w opakowaniach fragmentów metalu oraz gumy.

Skąd jednak metal bierze się w żywności w proszku? Najczęściej jest to wynik awarii technicznej. Źródłem mogą być fragmenty zużytych lub uszkodzonych maszyn: pęknięte sito, odłamany ząb z młyna mielącego przyprawy, fragment mieszadła, poluzowana śruba czy nawet drobne opiłki pochodzące ze zużytego łożyska.

Nowoczesne zakłady produkcyjne stosują co prawda bardzo czułe detektory metali na końcowych etapach pakowania, jednak systemy te bywają zawodne. Mogą nie wykryć metali niemagnetycznych (jak aluminium czy niektóre rodzaje stali nierdzewnej) lub fragmentów o specyficznym kształcie (np. cienkiego drucika). Czasem winny jest tzw. efekt produktu, żywność o dużej wilgotności lub wysokiej zawartości soli (jak fiks do spaghetti) potrafi zakłócić pole magnetyczne detektora.

Spożycie produktu zawierającego nawet mały, ostry kawałek metalu jest skrajnie niebezpieczne. Grozi uszkodzeniem szkliwa zębów, skaleczeniem jamy ustnej, przełyku, a w najgorszym wypadku perforacją (przebiciem) ściany żołądka lub jelit. Taki incydent może prowadzić do poważnego krwawienia wewnętrznego, zapalenia otrzewnej i konieczności pilnej interwencji chirurgicznej. Zagrożenie jest szczególnie wysokie w przypadku małych dzieci i osób starszych.

Dlatego GIS i producent apelują do konsumentów o kategoryczne niespożywanie wskazanych produktów.

Ostrzeżenia GIS w związku z powodziami

Woda ze studni i innych zbiorników na terenach dotkniętych powodziami nie nadaje się do picia. Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) ostrzega powodzian. I w trakcie powodzi, i już po opadnięciu wody studnie oraz zbiorniki wodne nie mogą być źródłem wody do picia - ostrzega GIS w wydanym w środę komunikacie.

Zanim woda będzie bezpieczna dla zdrowia, wszystkie studnie trzeba oczyścić, zdezynfekować, a następnie potwierdzić badaniami przydatność do spożycia. Oczyszczanie i odkażenie studni to wymagający proces. Zacząć należy od odpompowania wody i oczyszczenia dna ze szlamu i wszelkich nieczystości. Następnie powinno się wybrać kilkudziesięciocentymetrową warstwę piasku i wypełnić warstwą przemytego żwiru lub gruboziarnistego piasku o grubości ok. 10 cm.

Jeszcze przed przystąpieniem do dezynfekcji należy zmierzyć za pomocą tyczki lub ciężarka na sznurku głębokość wody w studni. Od głębokości studni uzależniona jest ilość środków do dezynfekcji, których potrzeba na jej oczyszczenie. Gdy zakończymy dezynfekcję, powinno się po 24 godzinach wybrać wodę aż do zaniku zapachu chloru. Wodę przed piciem należy przegotować.

GIS radzi, aby każdą niepewną wodę przeznaczoną do picia, najpierw odkazić. Dzięki zniszczeniu bakterii, a w szczególności zarazków chorób zakaźnych przewodu pokarmowego, staje się ona bezpieczna dla zdrowia. Najprostszym i dobrym sposobem odkażania wody jest po prostu jej gotowanie.

Główny Inspektor Sanitarny informował wcześniej o zagrożeniu, z jakim może się wiązać spożycie żywności, która miała kontakt z wodą powodziową. Zalecał, żeby ją bezwzględnie wyrzucić.

tags: #gis #ostrzeżenia #jakość #wody #pitnej