Bóbr a czysta woda i jego wpływ na środowisko
- Szczegóły
Bobry, choć czasem postrzegane jako zwierzęta powodujące straty, w rzeczywistości pełnią bardzo ważną rolę w ekosystemach wodnych. Ich działalność inżynieryjna wpływa na retencję wody, bioróżnorodność oraz czystość wód.
Działalność bobrów w środowisku
Bobry to zwierzęta o wyjątkowych zdolnościach inżynieryjno-melioracyjnych. Bóbr to jednocześnie drwal, inspektor, architekt, kamieniarz i hydrotechnik. Wyjątkowe w świecie zwierząt są zdolności inżynieryjno- melioracyjne bobrów, przypominające wiele zawodów, którymi trudni się człowiek.
Budowa tam i żeremi
Poprzez budowanie tam, żeremi i kanałów bobry tworzą coś w rodzaju samoutrzymujących się „gospodarstw”, w których przyrost masy roślin w stanowisku równoważy masę usuwaną przez bobry. Pierwszym etapem w półrocznym grafiku prac bobrów na płytkich ciekach, o niewielkim spadku terenu i mało stromych brzegach, jest budowa lub odbudowa tamy. Dzięki takim budowlom wodnym zostaje spiętrzona woda, która pozwala na ukrycie podwodnych wejść do nor lub żeremi, swobodne pływanie, magazynowanie pokarmu na zimę, a w przypadku żerowania bobrów na lądzie i pojawienia się niebezpieczeństwa skraca drogę ucieczki.
Tamy bobrowe zbudowane są z podobnych materiałów co żeremia, z lokalnie dostępnego materiału: gałęzi, mułu, darni, albo w całości z kamieni. W miejscach częstego przebywania ludzi bobry wbudowują w tamy kawałki desek, złom żelazny, plastik, cegły, porcelanę (w Nadleśnictwie Waliły, spotkano również czaszkę łosia). Bobry budują tamy całymi rodzinami, niektóre osobniki ścinają drzewa i oddzielają gałęzie, podczas gdy w tym samym czasie inne przytwierdzają dostarczony materiał budulcowy do dna i brzegu cieku. Tamy są bardzo szczelne, wszelkie uszkodzenia są szybko i sprawnie naprawiane, co sprawia, że mogą utrzymać się w tym samym miejscu przez wiele lat.
Najmniejsze tamy mogą mieć kilkanaście cm wysokości i kilkadziesiąt cm długości, lecz zdarzają się i takie, które osiągają wysokość kilku metrów, a długość dochodzącą do kilkuset metrów. W wyniku spiętrzenia wody przez tamę, na cieku następuje cofnięcie się wody i jej zatrzymanie. Na ciekach o wysokich skarpach i zwięzłym gruncie bobry kopią w ziemi nory mieszkalne. Początkowo są to płytkie nory, zakończone niewielkimi półkami pod poziomem wody, bez otworów wentylacyjnych, służące jako schronienie awaryjne. W miarę upływu lat układ ten zostaje bardziej rozbudowany, wówczas do komory gniazdowej może prowadzić wiele skomplikowanych korytarzy z kilkoma komorami mieszkalnymi.
Przeczytaj także: Różnice między czystą wodą a czystą wódką
Długość nor zwykle wynosi ok. 10 m, choć niejednokrotnie może być dłuższa. Średnica komory gniazdowej waha się między 0,5-0,8 m, wysokość z kolei może wynosić do 0,5 m. Wejście do nor, będące zarazem wyjściem, zlokalizowane jest pod wodą, natomiast na brzegu można natknąć się na ujścia otworów wentylacyjnych. Na terenach podmokłych, bagiennych oraz na zbiornikach i ciekach wodnych o niskich brzegach bobry budują żeremia, do których budowy gryzoń ten wykorzystuje ścięte przez siebie gałęzie, kamienie, żwir, mech, trawy oraz muł. Najczęściej położone jest ono w najbardziej niedostępnym zakątku zbiornika. Wejście do komory mieszkalnej żeremia, podobnie, jak w przypadku nor, znajduje się pod wodą.
Na wykonaną komorę nakładane są gałęzie, muł i inne materiały. Żeremie składa się z korytarza, przedsionka i suchej komory mieszkalnej wyścielonej ostróżynami z drewna, kory i trawy. Wokół żeremia budowane są liczne podwodne kanały, których łączna długość w obrębie jednego stanowiska może sięgać 420 m. Żeremia są ciągle rozbudowywane przez bobry, zwłaszcza jesienią, uszczelniane są przed zimą i na wiosnę, przed narodzinami młodych. Tak skonstruowana nad ziemią budowla ogranicza wahania temperatury i pozwala na przeżycie niesprzyjającego dla tych zwierząt okresu zimowego. Na obszarze Polski najczęściej spotykane są żeremia osiągające wysokość od 1 m do 8 m. Grubość ścian dochodzi do pół metra. Większość ma kształt stożka o podstawie kolistej.
Bobry kopią kanały w celu uniknięcia wędrówki lądem czyli zapewnienia bezpieczeństwa, ułatwienia transportu pożywienia. Długość kanałów wynosi od kilku do kilkuset metrów, szerokość od kilkudziesięciu centymetrów do kilku metrów, a głębokość zazwyczaj nie przekracza 0,5 m. Na torfowiskach często spotyka się kanały (korytarze) przebiegające pod powierzchnią gruntu, są one zazwyczaj wypełnione wodą, a ich wyjścia prowadzą do żerowisk. Ukrycie się bobrów w wodzie na całej długości kanału, na terenach lekko spadzistych zapewniają małe tamy, które tworzą w ten sposób sektory wypełnione wodą. Często bobry nie kopią specjalnych kanałów. Przy wielokrotnym przechodzeniu i transporcie gałęzi powstają one samoistnie.
Wpływ bobrów na ekosystem
Działalność bobrów sprzyja przywracaniu korzystnych stosunków wodnych czy zwiększaniu się bioróżnorodności. Funkcjonowanie bobra w środowisku sprawia, że przekształcony zostaje krajobraz. Takie budowle są jednym z najbardziej widocznych i charakterystycznych efektów inżynierskiej działalności bobrów wpływającym na renaturalizację. W ten sposób powstaje zbiornik wodny zwany „stawem bobrowym”. Taki staw może zajmować powierzchnie nawet kilku hektarów. Szacuje się, że bobry w Polsce gromadzą ponad 200 milionów metrów sześciennych wody!
Bobry nie zanieczyszczają wody, wręcz przeciwnie. System kilku tam bobrowych skutecznie filtruje wodę. Stawy bobrowe również naturalizują związki chemiczne, spływające z pól, ograniczając tym samym przenikanie ich do Bałtyku, co może przyczyniać się do ograniczenia zakwitu sinic. Bobry pływając oraz kopiąc w mule, powodują mieszanie się wody i w ten sposób uaktywniają procesy biochemiczne. Zmianie ulega skład chemiczny wody, poziom uwodnienia gleb, a w konsekwencji skład gatunkowy fauny glebowej.
Przeczytaj także: Czysta Woda: Regulamin konkursu
Stawy bobrowe są chętnie zasiedlane przez bociany czarne, czaple siwe, żurawie i różne gatunki kaczek. Ryby, w szczególności z rodziny łososiowatych, często znajdują schronienie dla młodego narybku w starych norach bobrów. Obecność ryb oraz fakt, że stawy bobrowe nie zamarzają do dna, sprzyja odtwarzaniu populacji wydry europejskiej. Dodatkowo, dzięki podniesionemu poziomowi wody tworzą się bagna oraz łąki podmokłe, co stanowi siedliska dla m.in. piżmaków, norek, saren, łosi, jeleni oraz dzików.
Konflikty z działalnością człowieka i ich rozwiązania
Niestety, działalność bobrów może prowadzić do konfliktów z działalnością człowieka. Potrafią zatapiać pola uprawne, podtapiać łąki i dziurawić tamy, zapory i wały przeciwpowodziowe. Za działalność bobrów w woj. warmińsko-mazurskim (tam podliczono już wyniki za 2019 rok) trzeba było zapłacić ok. 7,5 miliona złotych. W innych regionach te sumy są na ogół dwa razy niższe. W uzasadnieniu do swojej decyzji mazowiecki RDOŚ tłumaczy, że "sumarycznie w latach 2008 - 2018 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie wypłaciła kwotę 39 917 302,27 zł za szkody wyrządzone przez bobry na terenie województwa mazowieckiego". Daje to średnio 3,9 mln złotych rocznie.
Jednak istnieją sposoby na minimalizację tych konfliktów. Wśród zaleceń naukowców z całego świata jest po prostu zostawianie dla bobrów szerokich pasów zieleni w okolicy, którą zamieszkują. Wtedy straty są ograniczane do minimum. Takim sytuacjom można zapobiegać np. poprzez umieszczenie w tamie rury przelewowej. Montaż rur przelewowych w tamach to metoda propagowana przez organizacje ekologiczne. Rozwiązanie polega na umieszczeniu w tamie bobrowej zakończonej kolankiem rury PCV z otworami nawierconymi w jej ściankach. Rura taka działa jak syfon, skutecznie regulując poziom wody od strony rozlewiska bobrowego. Rozwiązanie to utrudnia bobrom znalezienie miejsca wypływu wody - pomimo ciągłego nadbudowywania tamy, poziom wody nie ulega zmianom.
Bobry przyczyniają się do tworzenia nowych siedlisk dla wielu gatunków zwierząt i roślin. Ich działalność ma pozytywny wpływ na różnorodność biologiczną, co szczególnie ważne jest w czasach zmian klimatu. Bóbr, jak żadne inne zwierzę ma możliwość kształtowania środowiska, tym samym wpływa na zwiększanie różnorodności biologicznej i retencji, zmniejszanie zanieczyszczenia wód, etc.
Ochrona bobrów i ich rola w retencji wodnej
W Polsce od zawsze bobry były pod jakąś formą ochrony. Już Bolesław Chrobry zakazał polowania na nie. Do XX wieku bobry prawie wyginęły, w Polsce po wojnie było ich niewiele ponad 100 - a i tak nasza populacja była największą w Europie. Naukowcom udało się odbudować ten gatunek i obecnie mamy w Polsce ok. 130 tysięcy bobrów.
Przeczytaj także: Filtracja wody ze zeolitem
Oszacowanie pracy 130 tysięcy polskich bobrów jest wyjątkowo trudne. "W Polsce bobry zatrzymują więcej wody w gruncie, niż wszystkie nasze zbiorniki retencyjne. Ich praca ma ogromną wartość, szczególnie w czasie suszy. Bóbr jej zapobiega, co bardzo doceniają rolnicy" - twierdzą przedstawiciele organizacji ekologicznej WWF.
Bóbr jest skarbem dla lasu. Przesiedlane bobry potrafią przywracać wodę i tworzyć nowe ekosystemy, przewyższając skutecznością działania ciężkie maszyny.
Fakty i mity o bobrach
Istnieje wiele mitów na temat bobrów, które warto zweryfikować:
- Czy zjedzą wszystkie drzewa? Nie, bobry nie jedzą drewna, tylko łyko i korę, młode pędy, liście oraz drobne gałązki. W bobrowych siedliskach jest wręcz więcej roślin niż przed pojawieniem się bobrów.
- Czy zaleją mi dom i uprawy? Zdarza się, że w wyniku działalności bobrów poziom wody podnosi się o tyle, że podtapia łąki lub uprawy. Takim sytuacjom można zapobiegać np. poprzez umieszczenie w tamie rury przelewowej.
- Czy rozkopią wały przeciwpowodziowe? Bobry oczywiście kopią swoje nory w brzegach, ale wejścia muszą być zatopione pod wodą, Nie będą więc kopać nor w wałach przeciwpowodziowych, prawidłowo wybudowanych, a te powinny być odstawione od rzek, aby dać im jeszcze możliwość rozlewania się.
- Czy mogą mnie zaatakować? Nigdy nie odnotowano i nie potwierdzono ataku bobra na człowieka bez przyczyny. Każdy taki przypadek, to była obrona.
- Czy zanieczyszczają wodę? Bobry nie zanieczyszczają wody, wręcz przeciwnie. System kilku tam bobrowych skutecznie filtruje wodę.
- Czy odstrzał jest skuteczny? Jest to rozwiązanie nieetyczne i krótkoterminowe. Nawet jeśli uda się odstrzelić całą bobrzą rodzinę, to jeśli nie zabezpieczymy stawu czy terenu, miejsce to zasiedli inny bóbr lub nowa bobrza rodzina.
Tabela: Porównanie korzyści i strat związanych z działalnością bobrów
| Korzyści | Straty |
|---|---|
| Zwiększenie retencji wodnej | Zalewanie pól uprawnych |
| Poprawa jakości wody (filtracja) | Podtapianie łąk |
| Zwiększenie bioróżnorodności | Uszkadzanie wałów przeciwpowodziowych |
| Tworzenie nowych siedlisk dla zwierząt | Szkody w drzewostanie |
| Stabilizacja poziomu wód gruntowych | Konieczność wypłaty odszkodowań |
tags: #bóbr #a #czysta #woda #wpływ
